• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Rusk

27 december 2020 door Henk Wolf Reageer

Door Henk Wolf

Wie in de verschillende woordenboeken de Friese vertaling van roest opzoekt, vindt roast, rost, rust, ruost, roest en rûst. De meeste van die vormen heb ik weleens gehoord en gelezen, maar het zijn geen vormen die ikzelf gebruik. Voor mij heet geoxideerd metaal in het Fries rusk.

Ik ben lang niet de enige die dat zegt. Ik kom rusk in de betekenis ‘roest’ vaak tegen, bij mensen uit de hele provincie. Eigenlijk is het merkwaardig dat die vorm het woordenboek niet heeft gehaald.

De eind-k is vermoedelijk niet historisch. Ik denk dat de vorm rusk een zogenaamde back-formation is, een woord waarvan het bestaan wordt aangenomen op basis van een (vaak gewoner) langer woord. Dat langere woord is in dit geval rustkje.

Dat rustkje is gevorm uit rust – of met de in sommige dialecten gebruikelijke klinkerwisseling uit roest (denk aan fjoer ‘vuur’ met het meervoud fjurren). Het stukje -je is de regelmatige uitgang van werkwoorden die van een zelfstandig naamwoord zijn afgeleid. En de -k- heeft historisch gezien allerlei functies, waaronder het uitdrukken van herhaling of het afzwakken van de betekenis: waarschijnlijk is rustkje vanouds een milde vorm van rustje. Alleen is dat betekenisonderscheid volledig verdwenen, vermoedelijk doordat -k- in de genoemde gebruikswijze niet meer productief is. Een bewijs voor het verdwijnen van het betekenisaspect ‘mild’ is het bestaan van woorden als trochrustkje (‘doorroesten’) en fuortrustkje (‘wegroesten’).

De klank [t] verdwijnt in Friese afleidingen tussen de [s] en de [k], zodat rustkje als ruskje wordt uitgesproken. De conclusie van sprekers dat er dan ook een zelfstandig naamwoord rusk moet zijn, ligt dan voor de hand. Die moet ook al een poosje geleden zijn getrokken, want ik ken families waarin drie generaties rusk voor ‘roest’ gebruiken.

Een paar vindplaatsen van internet:

  • Nei it kommando fan John dat wy allegear de riemen wol opromje koenen en hy mei it roer de sloep wol te plak stjoere koe, siet hy efkes letter mei it helmhout yn de hânnen, troch rusk folledig trochrotte.
  • Op en oer de tors rûnen paden en leine griene en giele fjilden en ruskich brune en pearse wyldernissen.
  • As sa’n ruskige heak of sa’n môgige balke him bejout, truzelet men mei de hiele santepetyk op it beton.

Ook Tsjêbbe Hettinga gebruikt rusk voor ‘roest’ in zijn gedicht De stêd:

  • grôtfol stof en eagen skittering
    droegen fan krûme terpen skouders
    fol sissers – hark, it jok fan ’e tiid –
    ring fan rusk yn in rûzich blokhûs


Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Een taalkundige variant op de wet van Godwin

Door Henk Wolf "Als er maar lang genoeg over een gebruikswijze van een woord wordt gesproken, komt er een moment waarop iemand zonder verdere context schrijft dat de vorm van dat woord hoort bij de betekenis van een homoniem woord." Een paar dagen geleden schreef ik op Neerlandistiek.nl een stukje…

29 december 2020

In "Artikel"

Etymologica: Het raadsel van roest

Met ons woord voor ijzerbederf is iets vreemds aan de hand: roest en kennelijke evenknieën als Duits Rost en Engels rust zijn alle van Germaanse oorsprong doch niet of maar moeilijk te herleiden tot een enkele, gemeenschappelijke voorloper.

10 oktober 2022

In "Artikel"

Heeft het Fries niet drie klassen regelmatige werkwoorden in plaats van twee?

Wie een leerboek of een grammatica van het Fries openslaat, ziet daar staan dat er in die taal twee klassen van onregelmatige (zwakke) werkwoorden bestaan. Ze worden meestal genoemd naar de uitgang op de infinitief (het hele werkwoord): e-werkwoorden en je-werkwoorden. Ik ben geen beschrijving van het Fries tegengekomen waarin…

18 mei 2021

In "Artikel"

Categorie: Artikel Tags: etymologie, Fries, morfologie

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

J.A. Dèr Mouw • Ik werd al aardig knap

Ik werd al aardig knap, want ‘k leerde fransch.
Blij was ‘k! Als je dat kende, ja, dan was je
Een eind op streek, begreep ik, want dan las je
Verne in ’t oorspronk’lijke en Aimard’s romans.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Bloemen voor de honger,

de donkerste, de blauwe,
van as, van grijs graniet,
zwart ijs,
een kamer zonder raam,
een telraam zonder kralen,
een kamer zonder mens,
gegeten knaagt de tijd
voorbij,
de tanden uit de kam,
de grafkrans leeggeschranst,
een steen.

Bron: uit de reeks ‘Slaapwandelen’; Vrij Nederland, 22 december 1962

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

28 november 2025: De Sint-Nikolaasavond

28 november 2025: De Sint-Nikolaasavond

10 oktober 2025

➔ Lees meer
21 november 2025: Tekstselectie in het Nederlandse literatuuronderwijs

21 november 2025: Tekstselectie in het Nederlandse literatuuronderwijs

8 oktober 2025

➔ Lees meer
21 januari – 8 april 2026: Postacademische cursus Recente Nederlandse en Vlaamse letterkunde

21 januari – 8 april 2026: Postacademische cursus Recente Nederlandse en Vlaamse letterkunde

7 oktober 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1884 Maximilianus van Moerdijk
sterfdag
1956 Ludovic Grootaers
➔ Neerlandicikalender

Media

Docent Nederlands zijn als andertalige

Docent Nederlands zijn als andertalige

11 oktober 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Openingszitting Colloquium IVN

Openingszitting Colloquium IVN

8 oktober 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Wanneer is iets literatuur?

Wanneer is iets literatuur?

2 oktober 2025 Door Redactie Neerlandistiek 4 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d