• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Je kop

14 januari 2020 door Henk Wolf 1 Reactie

Door Henk Wolf

Het woord kop worden gebruikt om de bovenkant of de voorkant van voorwerpen of geografische ruimten aan te duiden, zoals van een paal, een haven of een pier. Dat is stilistisch vrij neutraal: aanstoot geeft het zeker niet. Dat geldt ook voor de aanduiding van de voor- of bovenkant van een dier. Van een mier, een hond en een tyrannosaurus rex kun je gerust zeggen dat ze een kop hebben.

Bij mensen is dat anders. Het lichaamsdeel dat bij dieren kop heet, wordt bij mensen in stilistisch neutrale contexten hoofd genoemd. Kop kan wel, maar dan is het erg informeel of beledigend. Die onfatsoenlijke connotatie bestaat echter in bepaalde gebruikscontexten niet of duidelijk minder.

Deiktisch vs generiek gebruik

Het voornaamwoord je kan in het Nederlands deiktisch worden gebruikt. Dat wil zeggen dat het betrekking heeft op de gesprekssituatie. Je is dan het voornaamwoord voor de aangesprokene, de zogenaamde ’tweede persoon enkelvoud’, zowel persoonlijk als bezittelijk. Daarnaast kan het generiek worden gebruikt, om ‘de mens in z’n algemeenheid’ aan te duiden. Je kunt het dan een onbepaald voornaamwoord noemen. Hieronder staan die gebruikswijzen geïllustreerd:

Tweede persoon:
            Persoonlijk:             Je veter zit los.

                                          Ik heb je wel gezien.

            Bezittelijk:                 Mag ik je telefoon even gebruiken?

Onbepaald:                         Je kunt nu eemaal geen ijzer met je handen breken.

Het verschil in fatsoenlijkheid van kop kun je mooi illustreren met die twee soorten je. De onderstaande zinnen zijn erg informeel of zelfs beledigend als je een aangesproken persoon als referent heeft, maar een stuk neutraler als er een algemene waarheid wordt verkondigd. Het maakt nogal een verschil of een dokter tegen een jong patiëntje zegt:

  • Leg je kop maar in de beugel, Noah.

of:

  • Als je kop in die beugel zit, baal je meestal behoorlijk.

Vrij vs idiomatisch gebruik

Daar komt bij dat kop in idiomatisch gebruik veel aanvaardbaarder is dan wanneer er een echt hoofd mee wordt bedoeld. Zo kun je kop vaak prima in staande uitdrukkingen gebruiken:

  • Je kon er oven de koppen lopen.
  • Zullen we de koppen even bij elkaar steken?

Vergelijk die laatste zin maar met een vrij gevormde, niet-idiomatische zin zoals deze:

  • Wil iedereen z’n kop tussen z’n knieën steken?

Onderstaande zinnen illustreren hoe een verschil in interpretatie aan kop een andere gevoelswaarde geeft:

  • Je moet die woorden gewoon uit je kop leren.
  • Als je veel aan je kop hebt, kun je beter wat vaker een wandeling maken.
  • Je moet wel zorgen dat je je kop boven water houdt.
  • Je kunt je kop daar niet laten zien.
  • Als je zo vaak met je kop op televisie komt, ken je het trucje wel.
  • Je moet je kop houden.
  • Pas op dat je je kop niet stoot!

Die zinnen zijn het acceptabelst als je als onbepaald voornaamwoord wordt gelezen en de zinnen als idioom, dus zonder echt hoofd. Er is dan nauwelijks verschil in gevoelswaarde tussen kop en hoofd. De uitspraken worden al wat platter als je door jij of u kan worden vervangen en dus naar de gesprekspartner verwijst. Wordt kop dan ook nog letterlijk voor ‘hoofd’ gebruikt, dan zijn ze het onfatsoenlijkst.

Uniciteit

Het effect dat kop in generiek en idiomatisch gebruik z’n platte connotatie kwijtraakt, lijkt redelijk specifiek te zijn voor dat woord. Andere onfatsoenlijke woorden voor lichaamsdelen, lijken hun connotatie niet zo makkelijk kwijt te raken. De onderstaande uitspraken zijn althans voor mij nog steeds niet heel neutraal. Ze zijn zeker niet geschikt om met een tweedepersoons je tegen een onbekende volwassene te gebruiken, maar ook met het generieke je en in een idiomatische interpretatie blijven ze grof klinken.

  • Straks val je op je bek.
  • Als je ze straks in je poten hebt, ben je blij.
  • Je staat met je tronie in de krant.

Foto: Simon Wijers

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: lexicologie, voornaamwoorden

Lees Interacties

Reacties

  1. Anoniem zegt

    15 januari 2020 om 12:42

    Het woord ‘kop” wordt ook door beeldhouwers gebruikt om een portret aan te duiden. Ze corrigeren je als je het over “dat hoofd” hebt.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Het Spaansch en ’t Fransch

Maar weg met u, ô spraak van bastertklanken,
Waarin hyeen en valsche schakals janken;
Verloochnares van afkomst en geslacht,
Gevormd voor spot die met de waarheid lacht

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

IN DROOM

In een bladstille droom
hoorde ik kreunen op de weg.
Mijn vader sprong op
uit zijn stoel bij het raam –
wij waakten die nacht –,
snelde de tuin door, ik ook.

Het licht van de maan
omrandde met scherpe glanzen
boomstronken, een wagenschot,
de struiken, ieder blad.
Ik zelf lag daar in het donker
in de regen languit op het pad.

Bron: Tirade, november-december 1959

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

16 mei 2025

➔ Lees meer
26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1891 Jef Leenen
sterfdag
1940 Jacob Hiegentlich
1947 Jacobus Heinsius
2022 Thijs Pollmann
➔ Neerlandicikalender

Media

Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d