Door Ton van der Wouden
Waarschuwing: wie niet gediend is van schuttingtaal, moet nu ophouden met lezen.
Onlangs ving ik een flard van een gesprek op tussen twee Leidse studentes – ik neem aan dat de AVG toelaat dat ik hierover rapporteer. Wat mij met name opviel was de volgende uiting (mijn spelling, en de leestekens heb ik er vanzelfsprekend bij verzonnen, mensen spreken die zelden uit):
- En dan denk ik van: “hoe de fuk ga je dat doen”?
Deze constructie ‘vraagwoord de fuk’ was me nog niet eerder opgevallen, maar als je eenmaal weet waar je naar moet zoeken, dan is hij gemakkelijk te vinden. Omdat (de) fuk ontleend is aan het Engels, komt het ook voor in andere spellingen, waaronder de oorspronkelijke. Het CGN (Oostdijk & Broeder 2003), waarvan de data rond 2000 verzameld zijn, heeft één voorkomen:
- wat de fuck is dat? (CGN)
Weblog geenstijl.nl, befaamd om zijn goede neus voor taalontwikkelingen, gebruikte de constructie in de vernederlandste spelling al in 2010.
- Alleen is dus nog niet duidelijk hoe de fuk dit spel heet. (geenstijl.nl)
In het (informele) Engels is (the) fuck een heel gebruikelijk versterkend (emfatisch, intensiverend) bijvoegsel bij vragende voornaamwoorden:
- Who the fuck do you think you are?
- What the fuck are you doing?
- How the fuck did you win this shit?
De Engelse constructie past in een veel algemener patroon: je kunt taboewoorden en –uitdrukkingen (seksueel, het opperwezen, (schoon)moeders, ziektes…) onder meer gebruiken om vragen en uitspraken kracht bij te zetten (Hoeksema 2019 en de daar aangehaalde literatuur):
- Who the hell do you think I am?
- Ze hebben verdomme mijn fiets gejat!
Het aan het Engels ontleende woord fuck is inmiddels onderdeel van het taalsysteem van het Nederlands. Zo komt het onder meer voor als negatief-polaire uitdrukking (Van der Wouden 1997), als (depreciërend) werkwoord en als (al of niet depreciërend) voorvoegsel of adjectief:
- Sliedrechtse SuperEend geeft geen fuk (geenstijl.nl)
- Allah geeft geen ene fuck om het stuk stront dat Gökmen T. is (Nieuwe Revu 8/7/2019)
- ’t boeit me geen fuck (CGN)
- Want IK laat NIET met me FUKKEN, Sjakie! (www.studenten.net)
- Ik ben geen type dat roept: ik laat niet met me fucken. […] Fuck maar met mij, prima. (Volkskrant 25/9/2008)
- [zet] die fucking TV een keer af (CGN)
- Het doet me pijn. Fucking veel pijn. (linda)
Welke taboe-terreinen in een bepaalde taal of maatschappij gebruikt worden, is cultureel bepaald: in het Engels zijn fuck en shit buitengewoon populair, in het Frans en het Duits lijkt men ontlasting te prefereren:
- Merde!
- Du Arschloch
In het Nederlands (van Nederland) worden onder meer geslachtsdelen, ziektes), en de naam van het opperwezen vaak gebruikt als versterkende middelen:
- Wat een klotezooi
- Dat is een kutstreek
- Wat een tyfusbende!
- Waarom moet het geluid van de meeste actiefilms altijd zo teringhard staan bij Pathé
- Waar ben je in godsnaam mee bezig?
In de tabel hieronder staat een aantal van de spellingsvarianten van hoe de fuk die ik vond in een groot twittercorpus (met precies één geval is het CGN natuurlijk veel te klein):
| Hoe the fak | 59 |
| Hoe the fok | 61 |
| hoe the fok | 86 |
| hoe the fak | 96 |
| hoe de fuk | 173 |
| Hoe de fuk | 307 |
| Hoe de fak | 824 |
| Hoe de fok | 1013 |
| hoe de fok | 1431 |
| hoe de fak | 1514 |
| Hoe the fuck | 14982 |
| Hoe de fuck | 20061 |
| hoe de fuck | 30446 |
In de constructie ‘vraagwoord de fuck’, waar dit artikeltje eigenlijk over gaat, komen verschillende vraagwoorden voor, maar tellingen in hetzelfde corpus laten zien dat de verdeling niet bepaald evenwichtig is:
| 31196 | waar de fuck |
| 30446 | hoe de fuck |
| 25522 | wie de fuck |
| 21766 | Waar de fuck |
| 20061 | Hoe de fuck |
| 14994 | Wie de fuck |
| 9282 | wat de fuck |
| 6086 | Wat de fuck |
| 3298 | Waarom de fuck |
| 3022 | waarom de fuck |
Hoed u overigens voor de gedachte dat deze distributie niet meer is dan een weerspiegeling van die die van de vraagwoorden:
| 91117932 | wat |
| 26635563 | waar |
| 26180733 | hoe |
| 26168287 | Wat |
| 25114136 | wie |
| 17590714 | Wie |
| 13411600 | waarom |
| 8549949 | Hoe |
| 8124127 | Waarom |
| 5390291 | Waar |
Een syntactische eigenaardigheid van de nieuwe Nederlandse constructie hoe de fuk is dat het versterkende element onmiddellijk ná het vraagwoord staat. Inheemse versterkende interjecties staan bij voorkeur níet onmiddellijk na het vraagwoord. (Je hebt wel voegwoordelijke bijwoorden die op de tweede plaats kunnen staan, zoals in in den beginne schiep God de hemel en de aarde. De aarde nu was woest en ledig,maar die gevallen zijn beperkt tot tamelijk formeel Nederlands, laten zich moeilijk combineren met schelden en vloeken, en hebben bovendien een andere functie.) Ik illustreer die plaatsvoorkeur met in godsnaam:
- ??hoe in godsnaam heb je dat kunnen doen? (in godsnaam heb je dat heeft 11 hits)
- hoe heb je dat in godsnaam kunnen doen? (heb je dat in godsnaam heeft 247 hits)
Anderzijds kan de fuk niet gescheiden worden van het vraagwoord waar het bij hoort:
- hoe de fuk ga je dat doen
- *hoe ga de fuk je dat doen
- *hoe ga je de fuk dat doen
- *hoe ga je dat de fuk doen
- *hoe ga je dat doen de fuk
Echte nabepalingen bij het vraagwoord kunnen wel onmiddellijk erna staan, maar kunnen ook verderop in de zin:
- Waar ter wereld werd ooit oprechter trouw gevonden dan tussen man en vrouw?
- Waar werd oprechter trouw, dan tussen man en vrouw, ter wereld ooit gevonden?
De constructie Wat de fuk is dus syntactisch anders dan schijnbaar vergelijkbare zinnen met een vraagwoord en een versterkende interjectie, en anders dan schijnbaar vergelijkbare zinnen met een vraagwoord en een nabepaling. Het lijkt er dus op dat het Nederlands mét het woord fuck (fuk) óók een constructie ‘vraagwoord de fuk’ aan het Engels ontleend heeft, een constructie die bij mijn weten daarvoor in het Nederlands nog niet bestond (en in elk geval ook niet te vinden is in de ANS, de ONS of het Taalportaal). Wat de interne structuur van de constructie is, dat weet ik niet: is de fuk een nabepaling? De semantiek wijst daar niet op. Is het een emotief suffix? Dan wel een met een zeer beperkte distributie, en bovendien tegen de tendens dat het Nederlands als eeuwen bezig is zijn verbuiging en vervoeging af te stoten. Wat de fuk is het dan wel? Nader onderzoek is geboden, dat is een ding dat zeker is.
Beknopte bibliografie
Gosse Bouma. (2015). N-grams Frequencies for Dutch Twitter Data, CLIN Journal, volume 5.
Quang Phuc Dong [James D. McCawley]. (1971). English sentences without overt grammatical subjects. In: Arnold M. Zwicky, Peter H. Salus, Robert I. Binnick and Anthony L. Vanek (eds.): Studies out in Left Field: Defamatory essays presented to James D. McCawley on his 33rd or 34th birthday. Edmonton: Linguistic Research.
Walter Haseryn et al (eds). 1997. Algemene Nederlandse Spraakkunst. Tweede editie, Groningen en Deurne: Martinus Nijhoff en Wolters Plantijn.
Jack Hoeksema. (2019). Taboo words and their grammar. In: Keith Allan (ed.): Taboo words and language. Oxford: Oxford University Press, 170-189.
Nelleke Oostdijk & Daan Broeder (2003). The Spoken Dutch Corpus and Its Exploitation Environment. In: Proceedings of the 4th International Workshop on Linguistically Interpreted Corpora (LINC-03). 14 April, 2003. Budapest, Hungary.
Tom Ruette. (2018). Why do the Dutch swear with diseases? In: Pizarro Pedraza A. (ed.): Linguistic Taboo Revisited. Novel Insights from Cognitive Perspectives. Berlin: De Gruyter Mouton, 225-244.
Jesse Sheidlower. (2009). The F-word. Third edition. New York: Oxford University Press US.
Piet van Sterkenburg. (2001). Vloeken: een cultuurbepaalde reactie op woede, irritatie en frustratie. Tweede druk, Den Haag: Sdu Uitgevers.
Jelle de Vries. (2001). Onze Nederlandse Spreektaal. Den Haag: Sdu Uitgevers.
Ton van der Wouden. (1997). Negative Contexts. Colocation, polarity, and multiple negation. London: Routledge.
Ton van der Wouden. (2015). A marked construction to mark a marked phenomenon: how to shift topics in Dutch, or, the Barabbas construction. In: Sander Lestrade, Peter de Swart, and Lotte Hogeweg (eds.): Addenda: artikelen voor Ad Foolen. Nijmegen: Radboud Universiteit, 539-572.
Ton van der Wouden. (2008). Rotwoordvorming. TABU 37, 39-46.
Ton van der Wouden. (2016). K*l*l. Neerlandistiek, 2016/11.
Ton van der Wouden. (2019) Uit kracht dan van de bevoegdheid. Neerlandistiek.nl, 2019/10.
Afbeelding: SImone’s kitchen
Mogelijk omdat de oorspronkelijke constructie ‘what the fuck’ is. Die is zodoende gegroeid in de taal als VW + de fuck? Dus anders dan met andere vloekinterjecties (fuck-insertion) is de constructie er voor de interjectie en die is vervolgens wat uitgebreid met nieuwe opties. Maar daardoor kun je ze niet loskoppelen.
Het Duits heeft ook versterkers direct na het vraagwoord: Was zur Hölle ist da los? Wer zum Teufel sind Sie? Wie in aller Welt hast Du das gemacht?
De taalprof (met zijn befaamde goede neus voor grammatica) heeft er ook al eens iets over gezegd. Uit de tijd van ‘Wat de neuk’: zie deze blogpost
die had ik gemist, waarvoor excuses. de juiste link is http://taalprof.blogspot.com/2009/07/wat-voor-den-duivel-is-dat-nou-weer.html
Arschloch is geen ontlasting, maar een lichaamsdeel. Vermoedelijk had hier Scheiße moeten staan. So ‘ne Scheiße, immer diese rechthaberische Arschlöcher bei den Ostnachbarn. Ook boeiend waarom de ene cultuur meer inzoomt op ziektes, de andere op geslachtsdelen, enz.
Ik zat ook aan ‘Wat voor den duivel’ te denken. Er is volgens mij wel een opvallend verschillend verschil in gebruik tussen die traditionele constructie en de nieuwe. Ik hoor studenten in echte of gespeelde verbazing vaak ‘Wat de fuk!’ roepen, met een duidelijke stijging in toonhoogte en volume op het laatste woord. De zin lijkt daarmee af te zijn. Dat kun je (kan ik) met ‘*Wat voor den duivel!’ niet doen. De intonatie daarvan suggereert dat er nog iets moet volgen. Ik heb ook sterk de neiging een beletselteken te typen: ‘Wat voor den duivel …’, dat suggereert dat de zin onafgemaakt blijft. Datzelfde heb ik bij het Duitse ‘Was zum Teufel …’.
Misschien is ‘Wat de fuk’ helemaal gelexicaliseerd. Ik kan wel variëren met de duivelszin: ‘Wat voor de baardige duivel …’ of ‘Wat voor de duivel in ’t hellevuur …’ en met iets meer moeite ook wel ‘Wat voor de duivel met horentjes …’ of ‘Wat voor de grijnzende duivel in een Opel Manta …’, maar ik vraag me af of dat met ‘Wat de fuk’ ook kan. Ik heb er geen eigen oordelen over, maar het lijkt me interessant eens aan een paar gebruikers te vragen of ze bijvoorbeeld ‘Wat de verrekte fuk!’ of ‘Wat de fuk zonder boterbriefje!’ kunnen zeggen.
“Wat de fuk zonder boterbriefje.” Als die niet bestaat moeten we hem invoeren.
Ik heb een hekel aan de modieuze woorden fuck en fucking (ook populair onder vrijgevochten, goedgebekte kwasi stoere hoogopgeleide vrouwen). maar Wat de fuck lijkt met een letterlijke vertaling van What the fuck dat ook veel wordt afgekort met WTF. Hoe de fuck kan ook afgeleid zijn van het Engelse Who the fuck, geen vertaling, maar een overname op klank. Hoe de fuck is Alice? Voorts zetten fuckgebruikers overal fuck en fucking tussen, te fucking te pas en fucking te onpas.
(Opvallend dat in geleerde stukjes over schuttingtaal met gemak over fuck en fucking wordt geschreven, maar dat scheldwoorden als kanker en kankerlijer worden gemeden.)
(valt wel mee hoor https://neerlandistiek.nl/?s=k*l)
(met het verschil dat de kop van het aangehaalde artikel werd gecensureerd en nu niet.)
denken we dat de elders “minister tegen de wetenschap” genoemde minister met vreugde de portemonnee zal trekken voor een (verder) wetenschappelijk?? onderzoek naar/over dit item?
Typisch hoe lieflijk/respectvol er meestal over zwangerschap en babies word gesproken, terwijl de seks die haar veroorzaakt structureel in het dagelijkse taalgebruik verneukt wordt. Het blijft bij Kut+Lul=Neuken. To fuck it seems is the only word.The ability to love seems so absurd. (quote: Anne Clark) – Dat zekere woorden zogenaamd uit de seksuele context zijn losgemaakt, doet m.i. niets af aan de eroderende werking van de taal. Als het vrouwelijk geslachtsorgaan pertinent gekoppeld word aan een rotgevoel/rotsituatie, het mannelijke lid aan een klootzak van een vent, en de coïtus aan alles wat slecht of stom is, moet dat wel wat uitvreten met de perceptie. Naar de hel ermee dus, al dat gefuk.
Ik zou willen aantekenen dat ‘wat de fuk’, ‘hoe de fuk’ en ‘wie de fuk’ al wel zijn ingeburgerd, maar nog niet de fuck-insertion-vorm binnen een woord, zoals bijvoorbeeld in-fucking-credible en unbe-fucking-lievable, de fucking altijd voor de zwaarst beklemtoonde lettergreep. Een pendant in het Nederlands is volgens mij nog niet gevonden.
Klopt. In het Afrikaans bestaat die constructie inmiddels wel.
Ik wil niet voor taalnazi aangezien worden, maar het volgende viel me op…. “Hoed u voor…” moet dat niet “Hoedt u voor…” zijn? Omdat dit op “neerlandistiek.nl” staat…
Volgens mij is “hoed” hier goed, “u” is hier geen onderwerp maar wederkerend voornaamwoord. De zin is te vergelijken met “schrijf u in voor de cursus”.