Eindelijk een goed boek over internettaal
Ik ben altijd wat sceptisch geweest over iedereen die beweert wat te kunnen zeggen over de eigenaardigheden van internettaal. Alles op internet verandert voortdurend, er zijn bovendien miljarden mensen bij betrokken die zich helemaal niet allemaal van elkaar bewust zijn en dus ieder hun eigen conventies volgen, wat weten we ervan. Twee jaar geleden schreef ik hier nog letterlijk dat ik dacht dat het ’te vroeg was voor een boek over emoji’.
Maar nu denk ik dat niet meer. Dankzij het boek Because Internet van de jonge Canadese ‘internet-taalkundige’ Gretchen McCulloch. Eindelijk iemand die goed naar de taal op het internet gekeken heeft! Eindelijk iemand die erover heeft nagedacht!
Dagboeken
Want McCulloch’s boek is een genoegen om te lezen, juist doordat ze duidelijk over een en ander heeft nagedacht. Ze heeft onderzoek gedaan – zowel met vragenlijsten en andere kwantitatieve gegevens als op een kwalitatieve manier, door vele jaren onder de internetbevolking te bivakkeren. Ze weet over allerlei onderwerpen – de vraag of de sociale media bijdragen aan taalverandering, de vraag hoe chats gestructureerd worden, en, ja, wat de taalstatus van emoji is – interessante dingen te melden.
McCulloch doet dat vooral door een historisch-sociologische benadering van taal en internet te kiezen. Because Internet kun je lezen als een sociologische studie van het internet met de taal als een focuspunt. Zo geeft ze een beschrijving van de verschillende ‘generaties’ internetgebruikers die er zijn geweest – van de oudste generatie voor wie internettaal nog voor een belangrijk deel bestond uit technisch jargon zoals het gebruik van het internet zelf inzicht in computers vereiste, tot de jongste die misschien bedreven is in het sociaal gebruik van de techniek, maar nauwelijks kennis heeft van wat er onder de motorkap gebeurt.
McCulloch weet een en ander te larderen met nostalgische voorbeelden voor degenen die het hebben meegemaakt. Zo haalt ze een vroege voorloper van de sociale media aan, de zogeheten ‘webring’, waarin vrienden en vriendinnen hun eigen weblogs (die vooral dagboeken waren) aan elkaar koppelden. Als lezer sprong je zo van het ene weblog naar het andere. Wiens hart nu even overslaat, zat aan het begin van deze eeuw ook al op internet.
Verzachten
Op deze algemene sociologische karakteristieken bouwt McCulloch vervolgens haar analyses. Zo merkt ze op dat niet alle sociale netwerken een even sterke rol spelen in taalverandering – een simpele constatering die ik in ieder geval nog nooit eerder ergens had gelezen. Op Twitter word je aangemoedigd mensen te volgen die je nog nooit hebt ontmoet, terwijl je op Facebook vooral vrienden maakt met mensen die ook elders al je vrienden zijn. En zo werd Twitter een belangrijkere bron voor taalinnovatie, memen en sociale bewegingen dan Facebook.
Een heel aardig hoofdstuk is dat over typografie, en de manier waarop mensen hoofd- en kleine letters, tildes, en emoticons zijn gaan inzetten. Stel dat je een bericht als het volgende krijgt van je baas:
Everyone else has already submitted their report. You are the LAST!:)
Dan zijn de hoofdletters van LAST allang geen schreeuwen meer, en zelfs geen nadruk, en betekent het emoticon niet per se dat er gelachen wordt. Eerder heeft McCulloch dan al een meesterlijke beschrijving gegeven van de geschiedenis van LOL/lol: van een verkorte manier van uitdrukken dat de schrijver werkelijk achter zijn toetsenbord hardop heeft zitten lachen, tot een lettercombinatie die je toevoegt om een anders te strenge boodschap een beetje te verzachten.
Door elkaar praten
Het hoofdstuk over emoji is ook een genoegen om te lezen. Nadat McCulloch duidelijk heeft gemaakt dat emoji zeker geen taal op zich zijn – je kunt er echt alleen heel simpele boodschappen in uitdrukken, laat ze overtuigend zien (“er is niet eens een manier om ‘emoji’ te zeggen in emoji, laat staan de inhoud van deze paragraaf weer te geven”) geeft ze een overtuigende analyse van wat ze wel zijn: wat in de gebarenanalyse ‘emblemen’ worden genoemd, gebaren met een specifieke, deels cultuurafhankelijke betekenis (de duim omhoog of de gestrekte middelvinger betekenen niet in alle culturen hetzelfde).
Ook het hoofdstuk over chats bevat een eenvoudige observatie die ik nooit had gemaakt en die toch veel inzicht biedt in taal – in dit geval in de structuur van gesprekken. Het is technisch mogelijk dat je in chats rechtstreeks ziet wat je gesprekspartner aan het typen is, sterker nog: in het verleden werkten sommige chatfuncties zo. Inmiddels is er geen enkel chatprogramma meer dat zo werkt, allemaal laten ze je korte mededelingen in hun geheel versturen – mededelingen die doorgaans de lengte hebben van de ‘beurt’ in een gesprek. Dat laat kennelijk het grote belang zien dat wij mensen over de hele wereld aan die organisatie van een gesprek in beurten hechten. Dat er nu soms twee mensen ieder aan hun kant een beurt zitten in te typen en dus ‘door elkaar praten’ hindert daarbij kennelijk niemand.
Sfeer
Het boek mondt bovendien uit in een aardige ‘nieuwe metafoor’. Lang werd de taal, zegt McCulloch, gezien als een boek, om preciezer te zijn als een woordenboek: daarin zou de hele taal, keurig geordend en van de ‘correcte’ informatie voorzien, zijn opgeslagen. Het is beter om taal te zien als het internet: een eindeloze verzameling aan elkaar gekoppelde feiten, woorden en zinnen, waarvan sommige fijn en mooi en prettig zijn en andere naar en lelijk en onaangenaam.
Taal is niet gebaseerd op statische zaken als een woordenboek of een grondwet, maar op almaar veranderende bronnen van identiteit.
Wat me opviel is dat McCulloch zich regelmatig als een taalkundige definieert, en wel op een heel andere manier dan ik zou doen of de meeste andere mensen die ik ken – alsof de taalkunde een subcultuur is, alsof taalkundige zijn een vorm is van culturele identiteit. Ik geloof niet dat ze zelf bedoelt om een relatie te leggen tussen die opmerkingen over haar taalkundigenschap en het thema van haar boek. Ze vertelt een anekdote over hoe gespitst ze als kind al was op opvallende taalverschijnselen, ‘kenmerkend voor taalkundigen’, ze vertelt dat ze zo graag de LinguistList leest, ze heeft specifiek taalkundige memen gemaakt.
McCulloch maakt trouwens sinds enige tijd een podcast over taal en taalwetenschap, Lingthusiasm, dat een soortgelijke sfeer ademt.
Te laat
Het is misschien een verschil tussen generaties; ik heb het idee dat je dit sentiment ook in Nederland wel vindt bij pakweg promovendi en pas gepromoveerden. Misschien heeft ook dat wel met de komst van het internet te maken. Als jonge taalkundige kende ik vijfentwintig jaar geleden hooguit een paar andere promovendi van mijn eigen universiteit en nog minder van andere (Nederlandse) universiteiten, en van één buitenlandse universiteit, de Universiteit van Massachusetts, waar ik een paar maanden verbleef omdat ‘het’ daar toen gebeurde in mijn eigen specialisatie. Dat was te weinig basis voor een subcultuurtje met eigen grappen, een eigen krant, enzovoort.
Ik ben getrouwd met een taalkundige en droom ’s nachts over taal, maar dat identiteitsbesef heb ik niet ontwikkeld. Omdat het internet voor mij wat dat betreft net wat te laat kwam. Dat inzicht lijkt McCulloch zelf net te zijn ontgaan, maar het interessante is dat het precies in haar betoog past.
Gretchen McCulloch. Because Internet. Understanding the New Rules of Language. London: Penguin Random House, 2019. Bestelinformatie bij de uitgever.]
Interesting! Sommige emoji’s doen precies hetzelfde als tussenwerpsels als auw, hoera, proost, jeetje en tja. Waarom zou je die deelverzameling van de emoji’s geen taal (“taal op zich”) mogen noemen?
Alles mag. De vraag is of je er veel mee opschiet.
Ik denk wel dat je er iets mee opschiet.
De vraag wat de overeenkomsten met “taal” zijn en de verschillen lijkt mij hier erg interessant. Hoe zit het met de volgorde als er meerdere emoji’s achter elkaar geplaatst worden. En hoe verhoudt de vorm zich tot de betekenis (metafoor, metonymie etc.). Daar zal mevrouw McCulloch in haar boek vast wel naar gekeken hebben?
Er is een verschil tussen de vraag of emoji een taal zijn, en of ze een aspect zijn van taal. De eerste vraag vind ik onzinnig. Je kunt best zeggen dat emoji of tussenwerpsels een taal op zich zijn, maar daar schiet je niets mee op. Ze missen allerlei kenmerken die door velen worden toegeschreven aan taal, bijvoorbeeld zelfreferentialiteit, zoals ik hierboven aanhaalde. Dan kun je natuurlijk zeggen dat die zelfreferentialiteit je niet interesseert, maar dan ben ik zo vrij niet meer geïnteresseerd te zijn in de discussie.
Een andere vraag is of je emoji taalkundig kunt analyseren, of ze lijken op een bepaald aspect van taal. Zoals ik in het stukje zeg, beantwoordt McCulloch die vraag bevestigend; ze vindt dat emoji te vergelijken zijn met zogeheten emblemen uit de theorie over gebaren.
zijn hiërogliefen, spijkerschrift, runen taal? toch ook emoji’s, emblemen, pictogrammen.
Hiërogliefen zijn pictogrammen die klanken uitdrukken, spijkerschrift woorden (getallen) en lettergrepen en het runenschrift is hetzelfde als ons schrift en zijn alfabettekens voor letters. Allemaal taalschriften dus. En emoji zijn losse pictogrammen zonder grammatica en samenhang.
Ik zit me nu even af te vragen of tussenwerpsels de eigenschap van zelfreferentialiteit bezitten…
Zijn alle emoji’s te vergelijken met die emblemen? Volgens mij alleen dat deel dat lijkt op tussenwerpsels. Maar niet bijvoorbeeld de emoji’s die naar activiteiten verwijzen.
Is er iets bekend over volgordepatronen in het gebruik van emoji’s? Is er een neerlandistiek.nllezer die mij daar meer over kan vertellen? Is daar al wel eens over gepubliceerd?
In het boek zegt McCulloch niet veel over volgorde, maar wel over welke emoji vaak bij elkaar komen. In haar onderzoek zijn reeksen emoji vaak herhaingen (vijf hartjes na elkaar), en anders reeksen van bv. een taart, een hoedje, een champagneglas en andere illustraties van verjaardagswensen. Ik weet niet of daar iets te zeggen is over de volgorde. Zinnetjes maken van emoji gebeurt in haar corpus niet of nauwelijks.
En je kan nog een onderscheid maken tussen een losse reactie met een of meer emoji, zoals een lachebekje, en de emoji als extra aanvulling en versiering na een stukje tekst, die komen volgens mij het vaakst voor. Ik heb zelf nooit een bedachte volgorde of systeem in het gebruik van emoji kunnen ontdekken.
Okee, dank. Herhalen (vorm) = intensiveren (betekenis) is in principe een grammaticale regel. Dat emoji’s geen grammatica zouden hebben, zoals wel eens beweerd wordt, is dus niet waar. Maar als er verder niks te vinden is, is dat wel een heel primitieve grammatica…
Wie zet mij op het spoor van een goed corpus van emoji-uitingen? Is dat ergens te vinden? Als beloning een mooie fles wijn.
Onlangs loofde u in een reactie ook al een fles wijn uit voor de leukste woordspeling. Is die prijs al uitgereikt?
https://neerlandistiek.nl/2019/05/komt-een-bijwoordelijke-bepaling-bij-de-dokter/
Inderdaad. Die wedstrijd loopt nog. U kunt nog steeds inzenden!
En nog on-topic.Op Twitter is het mogelijk om ook te zoeken op emoji; pictogram(men) in het zoekvenster plakken en dan verschijnt een chronologische lijst van tweets. ‘Handig. Kan mogelijk ook in andere sociale media als Facebook en Instagram.
Dank je ! Je staat nu op de nominatie voor die fles.
@Berthold: Ik zal eens kijken wat de *populaire* woorden zijn voor/achter (populaire) emojis. Ik vrees dat Marc met zijn <3 <3 <3… gelijk heedt.
Misschien dit weekeind.Beperkt corpus, uiteraard.
Het onderzoek IS dus al gedaan, he. Voor het Engels. Het wordt beschreven in het hier besproken boek. McCulloch maakt grofweg onderscheid tussen twee soorten gebaren: emblematische (zoals handgebaren met een specifieke, cultuurgebonden betekenis zoals het hartje, de smiley, de duim omhoog). Die worden meestal herhaald, en illustratieve (zoals het feesthoedje, de taart, en de vlag) die in een kennelijk willekeurige volgorde bij elkaar staan en (in dit geval) een verjaardagswens begeleiden.
Er valt misschien meer te zeggen over in welke volgorde die smileys staan, maar gegeven McCullochs resultaten lijkt me sterk dat je er een betekenisvolle syntaxis in zult vinden.
Ik vind van Gretchen McCulloch alleen wat oppervlakkige blogs over emoji-sequenties, maar niks dat op een (wetenschappelijk uitgevoerd en dito gepubliceerd) onderzoek lijkt.
Ze heeft een boek geschreven; dat is weliswaar geen wetenschappelijke publicatie, maar achterin staan een aantal verwijzingen naar papers over het onderwerp (nu geen tijd om het over te tikken).
En betekisvolle syntaxis zit er zowiezo wel in.
Die herhalingen dus, zie mijn eerdere reactie.
En, bijvoorbeeld: een twee-emoji-uiting, die bestaat uit een lachend gezichtje (“blij”) en een verjaardagsattribuut (feesthoedje) (“jarig”) heeft een betekenis die uit meer bestaat dan alleen de som der delen, namelijk: “blij” WANT “jarig”.
Ja, maar dat komt dus zelden voor. (Ik denk dat je McCulloch ook kunt vragen om haar data.)
Hee Sjaalman! Is al weer een poosje terug dat we elkaar spraken.
Het gaat mij niet om combinaties van gewone taal en emoji’s, maar om een mooi corpus van emoji-combinaties, liefst gesorteerd op aantal emoji’s, beginnend met combinaties van twee, en dan oplopend. Kun jij dat fixen? Dat er een fles op het spel staat weet je al denk ik?