Voornamendrift (36)
Door Gerrit Bloothooft en David Onland
Maria was tot 1990 de naam die het meest aan meisjes werd gegeven. Maar die, net zoals Johannes, vaak anders werd genoemd. Figuur 1 laat de populariteit van haar roepnamen zien vanaf 1940, toen nog bijna één op de tien meisjes als Maria werd aangegeven bij de burgerlijke stand. Voor 30% van die meisjes was de roepnaam toen ook daadwerkelijk Maria, met vooral Ria en Riet als verkortingen. Opvallend is dat andere roepnamen die beginnen met een M, en niet altijd van Maria afgeleid zijn, al vroeg een substantieel deel van de roepnamen vormen, waarbij het percentage tot 1980 geleidelijk stijgt tot 70%. Bij Johannes begon die stijging pas in 1970. Het sluit aan bij de algemene observatie dat meisjesnamen gevarieerder zijn dan jongensnamen, ook in de roepnamen. Voor de categorie anders begint de roepnaam niet met een M en is ofwel afgeleid van een volgnaam (9,6% van alle vrouwen) of helemaal niet (5,4%).
Maria steekt er met kop en schouders boven uit als het gaat om het aantal verschillende roepnamen. Dat is ook te verwachten als 10% van de vrouwen in het verleden die naam kreeg, er moet toch onderscheiden worden. Tabel 1 geeft de roepnamen die ofwel van Maria zijn afgeleid, of met Maria zijn samengesteld, en zo niet in ieder geval met een M beginnen.
Het aardige van namen is dat je er naar hartenlust mee kunt knutselen zolang de spelling maar een beetje acceptabel is en de naam uitgesproken kan worden. Een naam moet identificerend zijn, hoe hij geschreven wordt doet er niet zoveel toe.
De bouwstenen zijn de letters/klanken: M, a, r, i en a. Omdat ri de beklemtoonde lettergreep is leidt dat bij roepen direct tot Ria en Rie. Die roepnaam kan dan weer verkleind worden tot Rietje, en dan verkort tot Riet, soms zelfs Iet, en verlengd tot Rita (ook van Margerita); of gecombineerd met Anne tot Rianne, weer verkort tot Rian.
Als de laatste a in Maria wordt weggelaten dan krijgen we Marie, Mari, Marij – verlengd tot Marije – , Marry, het meer Engelse Mary met in uitspraak Mery.
De meeste andere vormen beginnen met Mar, en soms Mir omdat Mirjam de oorspronkelijk Hebreeuwse vorm van Maria is. Na Mar of Mari zijn er weer veel verkleinvormen mogelijk met Maartje, Marieke en het Franse Marion, Marielle, Mariette, Marina. Daar zitten ook vormen bij die van Marinus en Martinus afgeleid zouden kunnen zijn.
Het weglaten van de r kan ook, wat dan Mia, Miep, Mies, Maja, May, Miet, Miets, Mea, en het Franse Manon geeft.
Samenstellingen zouden met veel namen mogelijk zijn, maar we zien alleen de Franse met Marie-Anne, Marie-Jose (Marjo), Marie-Louise (Marlies, Marloes), Marie-Therese, Marleen (Marie-Helene, of van Magdalena), Marjet (Marie-Henriette of Mari-ette). Het sluit aan bij een voorkeur voor het Frans in het zuiden van het land, deze samenstellingen komen noordelijk nauwelijks voor. De enige samenstelling waarbij Maria op de tweede plaats is gezet is Rosemarie.
Om te onderzoeken of de roepnamen van Maria nog regionaal bepaald zijn staat in tabel 2 de top-20 van roepnamen voor zowel de noordelijke en zuidelijke provincies. Het aantal roepnamen is, niet verrassend, in het roepnamencorpus veel groter in het katholieke zuiden (15.995 tov 1.282). Mia is veel meer Limburgs dan noordelijk, omgekeerd is Marie met Marieke en Marietje populairder in het noorden, terwijl Marij en Mary dat juist weer in het zuiden zijn. Marja komt meer in het noorden voor, Marjo in het zuiden. De regionale voorkeuren lijken moeilijk te verklaren, meestal zal het min of meer toevallige mode zijn die door creatieve ouders wordt geïnitieerd.
Heb ik nog een zijdelingse vraag die ik me al jaren stel. Kent het Nederlands substantieel meer voornamen dan andere landen/talen? En dan denk ik ook aan de trend van de laatste decennia om meer bijzondere namen aan kinderen te geven. Ik heb het idee dat bijvoorbeeld in Engelstalige landen het arsenaal aan voornamen een stuk kleiner is. Klopt dat?
Volgens mij is in het Nederlands de naam Marianne de voornaam die je het meest kan ontleden in subnamen:
Marianne
Mar
Mari
Maria
Marian
Marianne
Ariian
Arianne
Ria
Rian
Rianne
An
Anne
Vraag: vindt u alle 17 voornamen die verstopt zitten in de volgende voor- en achternaam?
Willem Frederik Hermans
Of Nederlanders creatiever zijn in het bedenken van voornamen is lastig vast te stellen. In ieder geval zit tegenwoordig een naamwet niet meer in de weg in de meeste Europese landen. Het grootste probleem lijkt me welke namen je wilt tellen in een multiculturele samenleving. Een optie zou zijn om te onderzoeken wat het minimaal aantal verschillende namen is waarmee zeg 80% van alle kinderen een naam heeft. Maar dan mis je de bijzondere namen. Een ander probleem is dat we in Nederland in de gunstige omstandigheid zitten dat we alle voornamen beschikbaar hebben voor onderzoek, in de meeste andere landen is dat niet het geval, en dat maakt een goede vergelijking onmogelijk.
Marianne is inderdaad productief, of het de meest productieve naam is zou met een eenvoudig algoritme wel te achterhalen zijn (met de regel dat de letters wel achter elkaar in de naam moeten verschijnen – ik veronderstel dat Ariian een typefout is – en dat de dragers van hetzelfde geslacht moeten zijn (anders zou Ian er ook nog bij kunnen staan).
Onder bovenstaande regels kom ik voor Willem Frederik Hermans op: Willem, Wille, Wil, (Wim,) Lem, Wilfred, Frederik, Freder, Frede, Fred, Fre, Deri, Derik, (Derk,) Rik, Herman, Herma, Herm, Her, Man, Ma. En misschien nog wel meer.
Jammer dat er (nog) geen simpel antwoord is op de vraag of Nederland veel verschillende voornamen kent ten opzichte van andere landen en talen. Mijn gevoel zegt van wel, maar dat is onbetrouwbaar, maar schraag ik op het toenemende individualisme dat vooral na de oorlog sterk is toegenomen. In het Engels, Frans of Duist kom ik toch vaak veel dezelfde klassieke voornamen tegen. Maar schijn kan bedriegen. En in sommige multi-cullanden zoals Marokko zijn dacht ik juist maar een heel beperkt aantal voornamen toegestaan. In veel landen mag je niet zomaar een naam kiezen. Dat zal ook een rol spelen.
Voor het ontleden van Marianne ben ik uitgegaan van alleen vrouwennamen en heb daardoor ook Ari niet genoemd. Voor de opgave van Willem Frederik Hermans heeft u er aardig wat meer gevonden en ik had nog Ed, Mans en Ans. Mans vond ik destijds in de voornamenbank van het Meertens, maar heb toen niet op alle combinaties gecheckt. Hoe dan ook, het zijn er best verrassend veel. De homo ludens.
En nog voor de duidelijkheid, hier mijn lijstje (die ook ergens op mijn website is te vinden) met de nu 26 gevonden voornamen in WILLEM FREDERIK HERMANS:
Willem
Wil
Will
Wille
Lem
Frederik
Fre
Fred
Frede
Freder
Deri
Derik
Ed
Erik
Rik
Her
Herm
Herma
Herman
Erma
Ma
Man
Mans
An
Ans
Frans zit er ook in als je mag samentrekken… En Eri is volgens de voornamenbank ook een naam. En Ik: ‘Ik komt als naam voor bij zowel mannen als vrouwen die in Nederland zijn geboren’, maar ‘Te weinig gegevens voor het tonen van populariteit’.
Eder bestaat ook.
[ Ik schreef dat ik denk dat er in Nederland meer voornamen zijn dan in veel andere landen. Mogelijk komt dat ook omdat we naast de specifiek Nederlandse namen ook met veel buitenlandse namen vernoemen? Engelse namen zijn hier bijvoorbeeld ook populair, maar omgekeerd niet. ]