Door Lucas Seuren
Als veganist is het leven niet altijd eenvoudig; hoe vaak ik wel niet moet uitleggen dat ook zonder dierlijke producten ik aan mijn eiwitten, B12, en ijzer kom. Het helpt dan ook niet als organisaties als PETA af en toe op bezoek komen en het doen voorkomen alsof we allemaal van lotje getikt zijn. Nu heeft de organisatie blijkbaar ook een taalpolitie in dienst genomen, die voorstelt dat spreekwoorden en gezegden aangepast worden aan deze politiek correctere tijden. Weg dus met de dierenmishandeling, want dat geeft alleen maar het idee dat in onze cultuur het normaal is om dieren uit te buiten. En laten we wel wezen, net zoals racisme fout is, is specieisme ook fout.
Sapir-whorf
Het idee van PETA is dat ons taalgebruik vormt wie we zijn. Als aan kinderen geleerd wordt dat je twee vogels kunt doden met een steen—in Nederland slaan we twee vlliegen met onze handen—dan suggereert dat dat het oké is om dieren te doden. En wie het heeft over cavia’s “guinea pigs”—proefkonijnen in het Nederlands—stelt feitelijk dat het acceptabel is om dieren te gebruiken in experimenten.
Wie een beetje geschoold is in de taalkunde zal hierin de Sapir-Whorfhypothese herkennen: onze taal bepaalt hoe we denken. Dat idee van linguïstische relativiteit komt in twee smaken: (i) de sterke variant die stelt dat taal determineert hoe we denken en (ii) de zwakke variant die stelt dat taal onze denken beïnvloedt. PETA maakt niet duidelijk welke van de twee versies ze aanhangt, maar het lijkt de tweede: uitdrukkingen met dieren zouden tegenstrijdige signalen geven. Tegelijkertijd zorgen ze voor geweld tegen dieren, dus wellicht dat PETA ook veel sterker denkt.
Het idee van PETA is niet uniek, maar het argument om taalgebruik aan te passen is veelal niet cognitief, maar sociaal. Denk bijvoorbeeld aan het woord allochtoon. Enkele jaren terug schrapte een aantal overheidsinstanties het woord omdat het stigmatiserend zou zijn. Het woord was dus niet ongepast omdat het mensen laat denken in wij tegen zij, maar om hoe het woord begrepen wordt door de mensen op wie het slaat. Taal is in die opvatting een weergave van onze cultuur, en niet andersom zoals men bij PETA denkt. (Voor de volledigheid, ik denk dat taal invloed heeft op ons denken; taal en cognitie zijn niet los van elkaar te zien.)
Lachen
Goed, genoeg met de serieuze achtergrond, nu ter vermaak een aantal van de uitdrukkingen die PETA wil aanpassen:
Fout: Kill two birds with one stone
Goed: Feed two birds with one scone*
Fout: Hold your horses
Goed: Hold your phone
Fout: More than one way to skin a cat
Goed: More than one way to peel a potato
Fout: Bring home the bacon
Goed: Bring home the bagels
Ik betwijfel dat veel mensen zich na deze mededeling geroepen voelen om hun taalgebruik aan te passen. Tot nu toe ben ik geen medeveganist tegengekomen die dit geen absurd idee vond—de meesten zijn net als ik pissig op PETA omdat wij weer dagenlang gezeik moeten aanhoren over hoe bemoeizuchtig we toch wel niet zijn. Maar om het allemaal wat luchtig te maken wil ik graag meedoen met PETA en heb ik hier dus een paar ideeën voor nieuwe Nederlandse spreekwoorden:
Fout: Men moet de huid niet verkopen, voor de beer geschoten is
Goed: Men moet de buit niet verkopen, voor de schat gevonden is
Fout: De kat op het spek binden
Goed: De hipster op de avocado binden
Fout: De kip met de gouden eieren slachten
Goed: De startup met het gouden idee ontbinden
Fout: Beter één vogel in de hand, dan tien in de lucht
Goed: Beter één bagel in de hand, dan tien in de vriezer
Fout: De vis wordt duur betaald
Goed: De smartphone wordt duur betaald
Overzicht
Natuurlijk ben ik hartstikke benieuwd naar de creatieve pen van mijn medelanders. Dus geef me je meest bizarre, grappige, en pijnlijke veganistische spreekwoorden. Binnenkort plaats ik dan een klein overzichtje hier op Neerlandistiek; dan zullen we zien of over een paar jaar ook maar een van deze uitdrukkingen in ons taalgebruik is doorgedrongen, en of we daarmee een diervriendelijkere maatschappij zijn geworden.
*Volgens mij zijn scones helemaal niet goed voor vogels met alle koolhydraten en suikers die erin zitten. Maar ik hoor graag van een bioloog of dat klopt.
Leuk artikel. Veganistische taalkunde is een verbazingwekkend fenomeen, waarvan ik het bestaan niet kende. Toch nog een opmerking. Wat mag ik mij voorstellen bij “onze denken”? In de vorige eeuw heb ik van Juf Max geleerd dat het woord denken enkelvoud en onzijdig is. Heb ik iets gemist?
In elk geval zou
Een ezel stoot zich in’t gemeen, niet enz.
moeten worden
Een VVD’er in stoot zich etc.
Wat moeten we trouwens net etenswaren als
bokkenpootjes,
kattentongen,
een hele ‘Lion’ .
Ook een broodje aap verhaal kan niet meer. Laat staan iemand erin ‘luizen’, of mieren neuken.
Een adelaarsblik is dan wel weer goed, want positief.
En je weet:
Kleine muisjes
hebben kleine mensjes
Boterham met gestampte mensjes.
En ik denk inderdaad dat het het denken is.
‘Volgens mij zijn scones helemaal niet goed voor vogels met alle koolhydraten en suikers die erin zitten.’
Er zijn ook ‘verantwoorde’ scones, gezoet met natuurlijke zoetstoffen (geen honing, want dat is bijenmishandeling), anders dan geraraffimeerde suikers. Toegegeven, je moet niet teveel van dat lekkers snoepen, zeker niet wanneer ze zijn voorzien van (biologische) jam of marmelade, met een toefje vegaroom.
Vogels hebben overigens een zeer snelle stofwisseling en ze kunnen hoogenergetisch voedsel uitstekend verteren, zeker in de wintermaanden. Vogels kunnen in een koude winternacht wel tien procent van hun lichaamsgewicht verliezen om warm te blijven en dat moeten ze er dus allemaal weer bij eten. Oliehoudende zaden zijn een beter alternatief, maar menig vogeltje zal u dankbaar zijn voor een scone…
Dat doet mij, na gevuld speculaas en pernoten, denken aan de komende oliëbollen en appelflappen. Had ik maar zo’n snelle spijsvertering…
‘geraraffimeerde’ suiker is heel bijzonder…
Boter kaas en eieren.
–
Stroop aan de galg smeren.
De hagelslag niet van het brood laten eten.
Dat is het hele bloemkolen eten.
Oei, de hagelslag mag niet, daar zitten melkproducten in! Herstel:
De jam niet van het brood laten eten.
Er is pure hagelslag zonder melkvet (al moet je wel weten waar je het kunt halen).
Carobe hagelslag. Gemaakt uit de peulen van de johannesbroodboom. Verkrijgbaar in de natuurvoedingswinkel.
De kat niet op het spek binden
Wow wat loopt PETA achter zeg: Milfje deed dit al in februari. Maar ja, beter goed gejat… http://milfje.blogspot.com/2018/02/maak-de-taal-vegetarisch.html
Behalve dan dat dit slecht gejat is…
Wat je er ook van mag vinden, één ding kan PETA niet worden ontzegd en dat is dat het ze op een ludieke manier lukt om aandacht te vragen voor dierenwelzijn. Het zal mij benieuwen hoe lang we hier nog over doorpraten…
Laten we eerlijk zijn: we hebben met name in de rijke ‘westerse’ wereld een krankzinnige eetcultuur ontwikkelt, waarin we dieren als bio-industriële producten beschouwen en waarin we onze zeeën fabrieksmatig leegplunderen.
Het is nog maar pakweg 10.000 jaar geleden dat de westerse mens zijn jager-/verzamelaarbestaan langzaam maar zeker verruilde voor landbouw en veeteelt. Het nuttigen van dierlijke eiwitten op zich is niet verkeerd, maar de mate waarin we dat doen en de manier waarop we met onze veestapel omgaan is totaal ontspoord.
Het kan ook anders, getuige de langzaam maar gestaag oprukkende ontwikkeling van biologisch verantwoorde landbouw en veeteelt, en duurzame visserij. Ook consumptiedieren kunnen op een diervriendelijke, ethisch verantwoorde wijze worden gehouden en verwerkt.
Wij kunnen het ons permitteren om na te denken over een evenwichtig voedingspatroon, waarin dierlijke eiwitten eventueel een aanvulling vormen op ons dieet i.p.v. dat ze daarvan het hoofdbestanddeel zijn.
Met Kerst voor de deur staan ons nog zoveel meer zeer smakelijke alternatieven ter beschikking dan de traditionele ‘Flappie’-bout, zogenaamd wild en gevuld gevogelte.
Iedereen alvast fijne feestdagen toegewenst!
Tsja, de vraag is alleen of PETA wel de juiste organisatie is om dit aan de kaak te stellen. Op het gevaar af het taalkundige aspect uit het oog te verliezen, maar ik herinner me toch bijvoorbeeld deze zaak: https://www.huffingtonpost.com/entry/killing-animals-petas-open-secret_us_59e78243e4b0e60c4aa36711. Of dit inmiddels anders is weet ik niet, maar van dierenwelzijn kun je dan niet echt spreken…
‘Tsja, de vraag is alleen of PETA wel de juiste organisatie is om dit aan de kaak te stellen.’
Daar heeft u een sterk punt. Het taalkundige aspect is in dit geval onlosmakelijk verbonden met het politieke cq activistische. Er zijn helaas meer voorbeelden te noemen waarbij bij PETA en anderen de emotie de overhand neemt en juist tot tegengestelde effecten leidt.
Ik vraag mij met u af of PETA wel de juiste organisatie is om misstanden aan de kaak te stellen; enige zelfreflectie zou in deze wel op zijn plaats zijn… Niettemin zetten ze ons aan het denken en daar kan niets op tegen zijn.
Zo slim als een vos wordt Zo slim als een klimaat wetenschapper
Ha, zo weet ik er nog een paar:
‘Eerste gewin, kattengespin’ en ‘Als de kat van huis is, dansen de muizen op tafel’.
Ben benieuwd…
Je moet niet op alle vlakken zout leggen. Of achter het net pissen. Anders wordt het trekken aan een rode baard. En je moet natuurlijk ook niet je schatjes in het donker knijpen. Want dan is de heer los.
! Gewoon erg mooi gedaan, professor