Door Marc van Oostendorp
Deze week onthulde de schrijfster Stella Bergsma dat een lerares Nederlands een verhaal van haar weigerde te laten lezen aan leerlingen omdat het ‘niet kies’ en ‘vunzig’ was. Dat was nog tot daaraan toe, maar diezelfde lerares bleek het werk van Jan Cremer wél kies te vinden, en niet vunzig. Wat?
- Bekijk deze video op YouTube.
- Lees het verhaal van Stella Bergsma (waarschuwing: vunzig en niet kies).
Ik ben geen moraalridder en heb niets tegen pornografie, maar na het zien van dit videocollege heb ik even op Twitter het kattebelletje van die lerares opgezocht. Twee opmerkingen. Nergens verbiedt de lerares de schrijfsels van Bergsma en schrijft. “Wanneer een leerling dergelijke schrijfsels zelf wil lezen, dan komt dat voor rekening van de leerling.” Ze wil ze liever niet opdringen in de klas aan haar leerlingen. Ook zou er sprake zijn van ‘het verhaal’ van Bergsma waar het om zou draaien. Daar is in de mail geen enkele sprake van en wordt er geen werk of schrijfsel genoemd. Het is Bergsma die een zelfgekozen verhaal naar voren schuift. Zo komen praatjes in de wereld.
Ik nodig Marc van Oostendorp uit om haar debuutroman Pussy Album alsnog te lezen en hier te recenseren. Om hem een beetje lekker te maken voor deze mustread en dit meesterwerk voor tieners alvast twee recensies:
http://www.tzum.info/2016/09/recensie-stella-bergsma-pussy-album
https://www.vn.nl/pussy-album-stella-bergsma-jeroen-vullings
Dat verbieden was inderdaad wat te sterk gezegd. Maar het gaat wel degelijk om dit verhaal; het idee is dat leerlingen dit lezen ter voorbereiding op een bezoek van de schrijfster. Ik had de recensie op Tzum indertijd al wel gezien, die in VN nog niet. Interessant is dat er in zekere zin dezelfde thematiek aan de orde komt, namelijk de vraag in hoeverre openlijke verwijzingen naar seksualiteit bij vrouwelijke schrijvers evenzeer geaccepteerd worden als bij mannelijke. Wat dat betreft kun je je ook afvragen of Bergsma die opstandige lerares niet verzonnen heeft.
Of vrouwelijke schrijfsters anders zouden worden gewaardeerd dan mannen waag ik bij Bergsma’s pornografie te betwijfelen, maar interessanter in dit geval vind ik of je inderdaad leerlingen van 16 jaar met dit soort ‘literatuur’ in de klas moet confronteren. Mijn ervaring als tiener en ouder is dat jongeren niet willen praten met leraren, ouders of andere volwassenen over sex, dat doen ze wel onder elkaar, en terecht. Het lijkt me een groot misverstand dat tegenwoordig alles altijd maar ‘bespreekbaar’ zou moeten zijn. Laten ze Bergsma maar lekker thuis onder de dekens lezen. Iedereen gelukkig.
De lerares zelf schrijft overigens ook nog, “Als ik ertoe gedwongen wordt deze smerigheid te behandelen, dan zal ik de klas en boze ouders duidelijk maken dat ik me hiervan nadrukkelijk distantieer …”
[ Ik kan verder in de mail niet vinden dat het expliciet om het genoemde verhaal gaat en ook niet dat Bergsma op die school op bezoek zou komen. ]
Noch van Oostendorp noch DirkJan citeren voldoende om de lezer zelf te laten oordelen wat er nu eigenlijk “niet kies” en/of “vunzig” gevonden was. Als Keplar en Galilei geroepen hadden dat ze iemand kenden die beweerde dat de aarde om de zon draaide, zouden ze daarmee niet eens de voetnoten van de geschiedenisboekjes gehaald hebben.
Dit is, met permissie, onzin. Ik geef hierboven, vlak onder de video, een link (ik zeg dat ook in het filmpje) naar het hele verhaal.
(even tussendoor. Ik had net kort contact met Stella Bergsma op Twitter en het ging inderdaad alleen om dit gewraakte verhaal, Bergsma schreef dat ze een en ander nog wel kon voorstellen bij haar roman, maar niet bij dit verhaal. Nou ja, ik blijf het allemaal een beetje onduidelijk vinden, net als veel pornografische scenes in romans. 🙂
Jazeker, het verhaal zelf is uitstekend te vinden, daar gaat het niet om. Het blog, het filmpje en DirkJan’s reacties gaan over “de lerares”. Natuurlijk wil ik Marc van Oostendorp op zijn woord geloven als hij schrijft: “Deze week onthulde…”, maar dan lees ik er graag bij WAAR ze dat onthulde, zodat ik deze onthulling in haar eigen woorden kan teruglezen. Dan nog zou ik weliswaar de “onthulling” uit de eerste hand hebben, maar de woorden van “de lerares” nog altijd niet. DirkJan heeft het over een “kattebelletje op Twitter”. Laten we het een generatieprobleem noemen: ik ben nooit op Twitter geweest en heb geen flauw idee hoe ik daar een kattebelletje van een anonieme lerares zou kunnen vinden.
Inmiddels zijn er hieronder alweer diverse nieuwe reacties gekomen waar ik graag op in wil haken. Wat al dan niet “kies” is is beslist niet altijd objectief vast te stellen. In 1994 las ik een Ruandese tekst die daar voor de radio was voorgelezen. Voor wie niet op de hoogte was van de situatie, kon deze tekst lijken op een soort Rob’s Grote Oerwoudverbouwing, het onkruid en de kakkerlakken verwijderen… “Onkies” is voor die tekst toch heus een understatement.
In dit uitgebreide nieuwsbericht wordt het allemaal een stuk duidelijker. Bergsma zegt zelf opTwittter dat ze kennelijk meer correspondentie onder ogen heeft gehad, maar volgens mij staat alleen die in de Metro staat afgedrukt ook op Twitter. Een ander punt van de ophef is dat haar verhaal door Facebook is verwijderd en ze een ban heeft van 30 dagen.
https://www.metronieuws.nl/in-het-nieuws/nieuwssnack/2017/09/bergsma-beledigd-via-e-mail-op-mijn-ziel-getrapt
En dat verhaal vind ik verder niet zo bijzonder, maar over onkies gesproken. Ik vind het toch niet zo netjes om een e-mail die niet voor Bergsma bedoeld was, geanonimiseerd op internet te gooien, daar in extenso overal je gram te halen, terwijl die lerares zich verder niet kan of wil verdedigen.
Marc van Oostendorp mag een tikje aangebrand mijn reactie “onzin” noemen, daar hoeft hij niemands permissie voor te vragen. Zelfs al zou hij abjecte infame onkiese vunzigheden willen schrijven, dan mag dat in Nederland en dan loop je zelfs nog kans als literator te worden erkend. Niet dat ik MvO daarvoor aanzie. Maar liever dan zijn aangebrande reactie had ik een constructieve gezien, zoals die van DirkJan, waarvoor dank.
Wat ik een beetje zwak vindt aan je betoog Marc van Oostendorp is dat je de ene morele veroordeling verdedigt met een andere morele veroordeling. Het hele punt voor die mevrouw is natuurlijk dat Cremer en Wolkers inmiddels zijn geconsacreerd en Bergsma niet. Het hele punt voor ons zou moeten zijn dat het morele peil van literatuur een kwestie van stijlgevoel is. Een schrijver kan nog zulke verwerpelijke ideeën of voorstellingen debiteren, als hij goed schrijft geeft dat laatste de doorslag.
Het laatste woord over deze kwestie werd trouwens lang geleden al gesproken: https://www.cornetsdegroot.com/gele-vellen-9e-jaargang-77-78/poetes-vos-papiers/
Dat het laatste woord over welke kwestie dan ook al heel lang geleden gesproken is, is mij bekend.
Maar ik heb er inderdaad geen problemen mee dat iemand morele oordelen over literatuur heeft. Ik vind dat je best mag zeggen dat de boeken van Cremer getuigen van een verachtelijke mentaliteit. Wie dat ontkent en zegt dat het gaat over ‘goed schrijven’, neemt voor mij de literatuur niet serieus genoeg. Als er een maat voor ‘goed schrijven’ zou bestaan, zouden alle schrijvers ongeveer hetzelfde proberen te zeggen, alleen schreef de ene het dan ‘beter’ op dan de andere. Een belangrijk verschil tussen schrijvers is echter ook WAT ze willen zeggen, welke werelden ze voor de lezer openen. En dan kan de ene aantrekkelijker zijn dan de andere.
Dat alles betekent – zoals ik expliciet zeg – niet dat ik vind dat Jan Cremer niet gelezen mag worden, of op school niet besproken mag worden. Integendeel. Ook van dat soort verachtelijke wereldbeelden moet iedereen kennis nemen.
Hoe iemand de termen ‘Jan Cremer’ en ‘goed schrijven’ in één adem kan noemen, is mij overigens een raadsel. Maar dat is weer een ander verhaal.
Mijn belangrijkste punt is echter dat die lerares bezwaren maakt tegen een volkomen onschuldig verhaal van Bergsma en dat dan tegenover Cremer zet dat dan zogenaamd ‘kies’ is. (Zoals Bergsma zelf ergens zegt: Cremer zou zich in zijn kroeg omdraaien.) Daaruit blijkt dat ze niet kan lezen. Ze velt haar morele oordeel dus op slecht lezen, dát is mijn bezwaar.
Er wordt inderdaad nergens in deze hele draad, noch in de reacties gezegd wát er dan precies kies of niet kies is in die tekst. Dan kan je wel linken, maar een link is geen argument.
En ik heb nergens gezegd dat ik Jan Cremer goed vind schrijven, en ook het tegendeel niet. Hadden we het over goed lezen?
De laatste opmerking laat ik voor wat hij is (is een beetje een soort Twitter-ruziezoekerij waar ik niet zo van houd).
En wat betreft het eerste: hoe zou jij precies uit willekeurig welke tekst citeren om aan te tonen dat deze wel degelijk ‘kies’ is? Wie wil aantonen dat hij ‘niet kies’ is kan wijzen op vieze woorden of bepaalde passages. Wie het omgekeerde beweert, kan alleen zeggen dat zulke passages er niet zijn. Er komt in het hele verhaal geen onvertogen woord voor; lees maar.
Ik zit niet op Twitter en ik zoek geen ruzie, maar je toon wekt wel een zekere ergenis in me op. Als jij anders reageert, reageer ik ook anders.
Als een schrijver het heeft over ‘omarmen’, ik noem maar wat, ipv over ‘palen laaien’, ik noem maar wat, dan drukt hij zich kies uit. Je kunt dus gewoon op zoek gaan naar de betreffende WAT-passages in teksten en dan kijken HOE die zijn opgeschreven.
Maar ik wil op deze passage uit je reactie nog even terugkomen:
‘Ik vind dat je best mag zeggen dat de boeken van Cremer getuigen van een verachtelijke mentaliteit. Wie dat ontkent en zegt dat het gaat over ‘goed schrijven’, neemt voor mij de literatuur niet serieus genoeg. Als er een maat voor ‘goed schrijven’ zou bestaan, zouden alle schrijvers ongeveer hetzelfde proberen te zeggen, alleen schreef de ene het dan ‘beter’ op dan de andere. Een belangrijk verschil tussen schrijvers is echter ook WAT ze willen zeggen, welke werelden ze voor de lezer openen. En dan kan de ene aantrekkelijker zijn dan de andere.’
Volgens mij proberen alle schrijvers inderdaad ongeveer hetzelfde te zeggen, nl. dat ze leven en dat ze doodgaan en nog wat meer van die zaken die mij op zichzelf niet interesseren, zoals ede vraag of het verhaal in Nederland speelt of in Oostenrijk, in de 21e eeuw, of in de 14e. Evenmin maakt het voor mij uit of een schrijver voor of tegen Israel, de doodstraf, Zwarte Piet of het homohuwelijk is. En ik vind dat als dat bepalend wordt de literatuur wel kan worden afgeschaft. Verliest literatuur daardoor niet haar maatschappelijke relevantie? Natuurlijk niet. Het blijft altijd van belang hoe thema’s en historische gebeurtenissen in de cultuur worden verwerkt. Maar de waarde van een roman hangt niet af van de erin verkondigde ideeën, die hangt af van de manier waarop die ideeën worden verkondigd. En dat doet de ene schrijver niet beter dan de andere, maar anders. Cremer trapte kennelijk de tijdgeest op zijn staart. Hij, een buitenstaander, schreef het boek waar gevestigde schrijvers al enige tijd naar hadden gezocht. En veranderde daarmee de literatuur. Hermans erkende zijn kwaliteiten. En dat zijn de feiten waar het om gaat.
Er zijn te veel bewijzen tegen, maar met een beetje fantasie zou ik nog wel willen geloven dat Stella(!) Bergsma een schepping is van Ilja Leonard Pfeijffer.
Beetje lauw en flauw allemaal, vind ik, klein gezeik zeg maar. Voor de liefhebbers van écht ‘onkiese’ literatuur en allicht ook wel als ‘met een vunzig randje’ te beschouwen, lees dan eens deze Vlaamse Aangebrande Klassieker, een kleine Vlaamse novelle van de grote Vlaamse schrijver Louis Paul Boon: “Mieke Maaike’s obscene jeugd” met als expliciet verhelderende ondertitel: “Een pornografisch verhaal, voorafgegaan door een proefschrift “In en om het kutodelisch verschijnsel”, waarmee student (in de ‘pornografika’) Steivekleut promoveerde”. (scriptum anno 1972).
Het is maar hoe je het ‘bekijkt’. Soms vraag ik me wel eens af ‘Moeder, waarom schrijven schrijvers eigenlijk?’ Edoch, heb ik op deze prangende vraag tot op de dag van heden nog geen écht bevredigend antwoord gekregen, noch gevonden.