• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Hy loop by die deur uit

3 maart 2017 door Marc van Oostendorp 2 Reacties

Door Marc van Oostendorp

Wat wij Nederlanders te weinig vieren: dat wij rondomzetsels (‘circumposities’) hebben zoals naar…toe en dingen kunnen zeggen als ‘ik loop naar mijn doel toe’, met naar voor mijn doel en toe erachter. In welke andere taal vind je zoiets?

In het Afrikaans. In die taal vind je eigenlijk nog meer rondomzetsels: niet alleen naar…toe maar ook bijvoorbeeld by…uit:

  • Hulle het na die swembad toe gehardloop. [1]
  • Hy loop by die deur in. [2]

In het laatste geval gebruik je in het Nederlands een achterzetsel (‘hij loopt de deur in’). In het Afrikaans is dat ook mogelijk, zoals je ook in…in kunt gebruiken (‘Hy loop in die deur in’).

Voorwerp

In een recent artikel laat de Afrikaans-Britse taalkundige Theresa Biberauer zien dat er ook anderszins verschillen zijn tussen de constructie in zin 1 en die in zin 2. Je kunt na die swembad toe bijvoorbeeld ook achter het werkwoord plaatsen (in het Nederlands kan dat natuurlijk ook):

  • Hulle het gehardloop na die swembad toe.

Maar dat kan niet met de constructie in zin 2:

  • Hy het by die deur in geloop.
  • Hy het geloop by die deur in. [niet goed]

Het laat volgens Biberauer zien dat de twee constructies anders in elkaar zitten. Enigszins vereenvoudigd komt het erop neer dat in het ene geval by de deur samen het een voorwerp is bij het achterzetsel in, terwijl in het andere geval die swembad toe een voorwerp is bij het voorzetsel na.

Zetselgroep

In zekere zin zijn by en toe natuurlijk ook de minder informatieve delen. Je kunt ze weglaten. De verschillen in plaatsbaarheid blijven dan bestaan. De volgende zinnen zijn woord voor woord in het Nederlands te vertalen:

  • Hy het die deur in geloop.
  • Hy het geloop die deur in. [niet goed]
  • Hy het na die swembad geloop.
  • Hy het geloop na die swembad.

Waar ligt dat verschil nu aan? Het is dus in ieder geval altijd goed om de zetselgroep voor het werkwoord geloop te zetten. De vraag is dus waarom geloop na die swembad wel goed is, en geloop die deur in niet.

Problematisch

Volgens Biberauer moet je de structuur van de woordgroep nader te bekijken om dit goed te begrijpen. Die deur in en na die swembad zijn zetselgroepen en het achter- of voorzetsel is daarin het belangrijkste woord, het ‘hoofd’. Die deur in geloop en geloop na die swembad zijn daarentegen werkwoordelijke groepen, met als hoofd het werkwoord geloop.

Kennelijk mag geloop na die swembad wel omdat de twee hoofden daarin aan dezelfde kant staan, maar geloop die deur in heeft de hoofden aan twee verschillende kanten, en dat is problematisch. Na die swembad geloop is in die zin ook problematisch, maar het werkwoord aan het eind mag in het Afrikaans en het Nederlands nu eenmaal altijd.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Hy loop in die huis

Door Marc van Oostendorp Voorzetsels als in hebben in het Afrikaans twee betekenissen. Dat geldt in het Nederlands trouwens net zo goed als in het Afrikaans, maar ik maak nu maar even gebruik van het feit dat Erin Pretorius morgen in Utrecht promoveert op een proefschrift over Afrikaanse voorzetsels. Ze bespreekt daarin onder…

1 juni 2017

In "Artikel"

Kapokpopkop

Afrikaans wordt niet alleen gesproken in Zuid-Afrika. Ook in Zuid-Amerika is een enclave.

20 juli 2025

In "Artikel"

Wat ek vandag wil kom loop staan vertel

Deur Jana Luther In Neerlandistiek.nl het Marc van Oostendorp gister, onder meer, geskryf oor Nederlandse sinne soos die volgende: Hij zit zich vreselijk op te winden. (Hy sit hom vreeslik en opwen.) Ik zit me al weken te vervelen op Vlieland. (Ek sit my al weke op Vlieland en verveel.) Wat is die…

20 september 2017

In "Artikel"

Categorie: Artikel Tags: Afrikaans, syntaxis

Lees Interacties

Reacties

  1. Henk Vogel zegt

    3 maart 2017 om 17:33

    Grappig, wij maken er thuis een sport van om circumposities (zo noem je dat blijkbaar) vanuit het Gronings te importeren in het Nederlands: ‘Hij rijdt net tot/te het dorp uit’ – (Nedersaksische) dialecten lijken zo meer te hebben dan het Nederlands..?

    Beantwoorden
  2. Evelyn zegt

    3 maart 2017 om 23:06

    Kennen wij meer circumposities dan naar…toe? Is bijvoorbeeld “van huis uit” er ook een?

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Fred Portegies Zwart • Atlas

Bestaan vangt aan met woorden ademhalen
opdat wat om ons heen is wordt verstaan.
Wat is en schijnt laat zich pas gadeslaan
als chaos wordt ontbonden door vertalen.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OKT. ’59

Een borstelige zee, schuim, regen slaat het schuine raam. [lees meer]

Bron: Tirade, juli-augustus 1961

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

21 november 2025: Tekstselectie in het Nederlandse literatuuronderwijs

21 november 2025: Tekstselectie in het Nederlandse literatuuronderwijs

8 oktober 2025

➔ Lees meer
21 januari – 8 april 2025: Postacademische cursus Recente Nederlandse en Vlaamse letterkunde

21 januari – 8 april 2025: Postacademische cursus Recente Nederlandse en Vlaamse letterkunde

7 oktober 2025

➔ Lees meer
28 november 2025: Symposium Werkgroep Bilderdijk

28 november 2025: Symposium Werkgroep Bilderdijk

5 oktober 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1988 Cebus de Bruin
2007 Hugo Verdaasdonk
➔ Neerlandicikalender

Media

Openingszitting Colloquium IVN

Openingszitting Colloquium IVN

8 oktober 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Wanneer is iets literatuur?

Wanneer is iets literatuur?

2 oktober 2025 Door Redactie Neerlandistiek 4 Reacties

➔ Lees meer
Webinar: vertaaltools en AI inzetten in een meertalige klas

Webinar: vertaaltools en AI inzetten in een meertalige klas

30 september 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d