In mijn zondagochtendminicollege van vandaag kom ik nog eens terug op mijn bewering van twee weken geleden – en die van Paulien Cornelisse een paar dagen erna – dat er in Nederland ook gevocalfried wordt!
Misschien is er ook een verband met het feit dat (tegenwoordig ook in Vlaanderen) zeker jongeren hun stem meer moeten forceren om zich te laten horen in allerlei sociale contexten. In de Volkskrant heeft wel eens een stukje gestaan over de schorre stem als statussymbool bij vrouwen in het studentenmilieu in Nederland (‘Piep throat. Hoe komen corpsmeisjes aan hun schorre stem?’. 11 februari 2015.) Misschien dat het gekraak begonnen is met dat soort schorheid als gevolg van het forceren van de stem en dat dat krakerige geluid vervolgens zelf een heus verschijnsel geworden is. Verder valt mij op dat in Vlaanderen bij allerlei producties voor kinderen, bij Studio 100 en Ketnet, gesproken wordt met een bepaald soort schorheid. Zoek maar Youtube-filmpjes van figuren zoals Kaatje van Ketnet, Piet Piraat, Samson. Om een aansprekend effect te bereiken wordt de stem geforceerd en voorzien van gekraak en/of heesheid (iets wat ik overigens in vergelijkbare producties uit Nederland niet hoor). Het effect versterkt zichzelf natuurlijk (doordat die geforceerdheid het verschijnsel weer in de hand werkt). Allicht zijn die verschillende vormen van heesheid en kraken wel aan elkaar verband (zelfs die van Van Rossem).
Ik geloof dat het hier toch om iets anders gaat dan om een gewone schorre stem; ik heb in ieder geval de intuïtie dat je het duidelijk kunt plaatsen, aan het eind van iets, al weet ik niet precies van wat (een zin? een Utterance?) Joy Thieleman noch Teske de Schepper kraakt de hele tijd, en zeker ook niet op volkomen willekeurige plaatsen. Maar het Vlaamse tv-gekraak is zeker een interessant verschijnsel en iemand zou eens moeten uitzoeken of daar inderdaad een verband bestaat met die vocal fry.
Toch is dat kraken juist aan het eind van een zin iets wat ook wel kan gebeuren als gevolg van vermoeidheid, overbelasting of geforceerdheid. Merk op dat je daar met name last van kan hebben als je bijv. iets aan het voorlezen bent of voorbereid hebt en minder in een spontane context. Misschien dat het vervolgens inderdaad een functie heeft gekregen en/of dat mensen het zijn gaan cultiveren. Een heel goed voorbeeld van die Vlaamse neiging om schorheid in te zetten om een humoristisch of anderszins aansprekend effect te bereiken, is overigens Geert Hoste. Dat is een Vlaamse conferencier die niet grappig is, maar continu een soort schorheid toepast om toch een humoristisch effect te sorteren. Het lijkt sterk op de schorheid van Samson van Samson en Gert. Ik ken dat op die manier niet uit Nederland. Ik denk trouwens dat Vlamingen ook in de huiselijke kring een dergelijke schorheid zouden kunnen aanwenden als ze een mop vertellen. Maar dat staat allicht los van het besproken verschijnsel.
Albert Oosterhof zegt
Misschien is er ook een verband met het feit dat (tegenwoordig ook in Vlaanderen) zeker jongeren hun stem meer moeten forceren om zich te laten horen in allerlei sociale contexten. In de Volkskrant heeft wel eens een stukje gestaan over de schorre stem als statussymbool bij vrouwen in het studentenmilieu in Nederland (‘Piep throat. Hoe komen corpsmeisjes aan hun schorre stem?’. 11 februari 2015.) Misschien dat het gekraak begonnen is met dat soort schorheid als gevolg van het forceren van de stem en dat dat krakerige geluid vervolgens zelf een heus verschijnsel geworden is. Verder valt mij op dat in Vlaanderen bij allerlei producties voor kinderen, bij Studio 100 en Ketnet, gesproken wordt met een bepaald soort schorheid. Zoek maar Youtube-filmpjes van figuren zoals Kaatje van Ketnet, Piet Piraat, Samson. Om een aansprekend effect te bereiken wordt de stem geforceerd en voorzien van gekraak en/of heesheid (iets wat ik overigens in vergelijkbare producties uit Nederland niet hoor). Het effect versterkt zichzelf natuurlijk (doordat die geforceerdheid het verschijnsel weer in de hand werkt). Allicht zijn die verschillende vormen van heesheid en kraken wel aan elkaar verband (zelfs die van Van Rossem).
Marc van Oostendorp zegt
Ik geloof dat het hier toch om iets anders gaat dan om een gewone schorre stem; ik heb in ieder geval de intuïtie dat je het duidelijk kunt plaatsen, aan het eind van iets, al weet ik niet precies van wat (een zin? een Utterance?) Joy Thieleman noch Teske de Schepper kraakt de hele tijd, en zeker ook niet op volkomen willekeurige plaatsen. Maar het Vlaamse tv-gekraak is zeker een interessant verschijnsel en iemand zou eens moeten uitzoeken of daar inderdaad een verband bestaat met die vocal fry.
Albert Oosterhof zegt
Toch is dat kraken juist aan het eind van een zin iets wat ook wel kan gebeuren als gevolg van vermoeidheid, overbelasting of geforceerdheid. Merk op dat je daar met name last van kan hebben als je bijv. iets aan het voorlezen bent of voorbereid hebt en minder in een spontane context. Misschien dat het vervolgens inderdaad een functie heeft gekregen en/of dat mensen het zijn gaan cultiveren. Een heel goed voorbeeld van die Vlaamse neiging om schorheid in te zetten om een humoristisch of anderszins aansprekend effect te bereiken, is overigens Geert Hoste. Dat is een Vlaamse conferencier die niet grappig is, maar continu een soort schorheid toepast om toch een humoristisch effect te sorteren. Het lijkt sterk op de schorheid van Samson van Samson en Gert. Ik ken dat op die manier niet uit Nederland. Ik denk trouwens dat Vlamingen ook in de huiselijke kring een dergelijke schorheid zouden kunnen aanwenden als ze een mop vertellen. Maar dat staat allicht los van het besproken verschijnsel.