• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Duyvel, Weerelt, Vleesch

6 juni 2015 door Marc van Oostendorp Reageer

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (23)
Het Nederlandse sonnet bestaat 450 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?
Door Marc van Oostendorp

Wie wil leren trommelen, krijgt al snel als oefening: sla met je ene hand regelmatig groepjes van drie (1-2-3-1-2-3) op de tafel, terwijl je met je andere hand even regelmatig groepjes van twee (1-2-1-2) slaat, en de 1en van beide handen tegelijk trommelen.
Je leert zo je handen te dissociëren. Het is vreselijk lastig, maar als het je lukt, is het ook heel verslavend. Justus De Harduwijn deed het in de tekst van zijn sonnet ‘Den Christelijcken mensche vveder-staet syn drye Vyanden‘ in Goddelicke Lof-sanghen. Bijna in iedere regel wordt wel een drieslag gemaakt: er wordt een rijtje van drie dingen genoemd:


 T’Sa Duyvel, Weerelt, Vleesch, schalck, toevelijck en quaet
Vertweeffelt, vleyt, en pijnt, mijn siel, hert, lijf, en letten:
Door schalckheyt, ydel vreughd, door al u boos opsetten
Gh’en krijght noch Siel, noch, Hert, noch Lichaem t’uwer baet.

U schalckheydt, u ghevleij, uwen onkuyschen raedt,
En verkeert, en verleydt, noch en vanght in haer netten
Mijn Gheloof, mijnen wil, mijn reynheydt vrij van smetten
Door Waen-schijn, ijdelheydt, of vleeschelijcke daedt.

Maer Siel, Hert, en Lichaem, hoe magh dit dogh gheschieden,
Dat listen, ijdelheen, en pijnen u-lier vlieden?
Iae dat ghe naer de zelf’ oock niet een zier en vraeght.

Ha God ‘tis u ghenae, tis uwen Gheest, en Zeghen
Die Duyvel, Weerelt, Vleesch, uyt Siel, Hert, Lichaem jaeght
Want sijt ghy my ontrent, wie zal ick hebben teghen.

Duivel, wereld en vlees. Schal, toefelijk en kwaad. Vertwefelt, vleit en pijnt. Ziel, hart en lichaam. Schalkheid, ijdel vreugd, boos opzetten. Schalkheid, gevlei, onkuise raad. Verkeert, verleidt, vangt. Geloof, wil, reinheid. Waanschijn, ijdelheid, vleeselijke daad. Listen, ijdelheden, pijnen. Genade, geest, zegen.

Dat alles staat in een vorm waarin het getal een belangrijke rol speelt. Iedere regel bestaat uit twee stukken van zes lettergrepen (met eventueel een extra onbeklemtoonde lettergreep na het tweede stuk). Zes is natuurlijk twee keer drie. En dat alles in een sonnet, dat bestaat uit twee kwatrijnen (van ieder twee keer twee regels) en twee terzinen (van ieder drie regels).

Er kan vast een theologische betekenis achter al die tweeën en drieën worden gevonden, maar mij interesseert iets anders: dat het getal drie zo aantrekkelijk is, dat het zo onbevredigend is. Tekstblog beschreef een aantal jaar geleden bijvoorbeeld drieslagen in de columns van Linda de Mol in haar eigen blad Linda:

  • Een scooter, een cabrio, designerjurkjes. Ik had het allemaal als kind.

Zo’n passage, die kán niet met minder of met meer voorbeelden:

  • Een scooter, een cabrio. Ik had het allemaal als kind.
  • Een scooter, een cabrio, een crossfiets, designerjurkjes. Ik had het allemaal als kind.
Twee voorbeelden zijn te weinig. Cruciaal daarbij is: je kunt er in dat geval niet eens mee verwijzen met allemaal; dat moet allebei zijn. Vier voorbeelden zijn er weer te veel. Drie is kennelijk het kleinste groepje: twee is geen groepje, maar een tweetal, vier heeft er een die niet echt nodig is om te laten zien dat je een groepje hebt.
En zo is het ook in het sonnet van De Harduwijn. Twee is het getal van enerzijds (God) en anderzijds (de zondige mens), en drie is het getal van de kleinst mogelijke massa. Hun doorlopende door elkaar lopen beschrijft de mens. 
Ah, zo heb ik de theologische betekenis toch nog achterhaald.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 17e eeuw, 196 sonnetten, letterkunde, poëzie, sonnet

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Edwin de Groot • stem

hier vergaat een mens zonder moeite
enkel het veenmoeras houdt je met zure liefde
vast en goed tot in de eeuwigheid
maar het bos, het bos lost je gladweg op

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

KLEINE BOOM IN MIST

De horizon die hem omvangt
geeft hem te drinken, maakt hem lichter.
De mist die om het boompje hangt
is waar het blad het breedst is dichter.

Bron: De Revisor, februari 1974

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

13 november 2025: Letter en Geest-lezing: U wordt weggesleept

13 november 2025: Letter en Geest-lezing: U wordt weggesleept

10 november 2025

➔ Lees meer
24 november 2025: Herdenking veertigste sterfdag C. Buddingh’

24 november 2025: Herdenking veertigste sterfdag C. Buddingh’

10 november 2025

➔ Lees meer
21 november 2025: Trendsconferentie: Lezenswaardig – actuele perspectieven op lezen in het onderwijs

21 november 2025: Trendsconferentie: Lezenswaardig – actuele perspectieven op lezen in het onderwijs

5 november 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
2020 Johan Mönnink
➔ Neerlandicikalender

Media

Een kantiaanse benadering van de oorsprong van taal

Een kantiaanse benadering van de oorsprong van taal

12 november 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Sint-Nikolaasavond en Koning Willem II

De Sint-Nikolaasavond en Koning Willem II

9 november 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Dag van de biografie: Sander Bax

Dag van de biografie: Sander Bax

5 november 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d