• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Leven in de steenklomp

25 februari 2015 door Marc van Oostendorp Reageer

Door Marc van Oostendorp


Hoe vaak zal Sander Bax de komende dagen geïnterviewd worden? Ik hoop: heel vaak en in heel veel media, want hij heeft een magistraal boek geschreven over Harry Mulisch, dat erin slaagt op een overtuigende manier allerlei nieuwe samenhang te laten zien in het oeuvre van de in 2010 overleden schrijver.

Het is een boek dat doet wat zo’n boek moet doen – je er intens naar laten verlangen om zelf weer zo snel mogelijk een boek van de meester op te slaan. De enige reden dat je dat niet doet is omdat De Mulisch Mythe zélf zo goed en meeslepend geschreven is, en zo helder en nuchter zoveel duidelijk maakt.

Nog een betere vraag: hoe vaak zal Bax tijdens die interviews gevraagd worden naar de Nobelprijs die Mulisch nooit kreeg? Hij schrijft met enige ironie over de manier waarop de media Harry Mulisch in beeld brachten. Hoe Sonja Barend bijvoorbeeld als ze hem interviewde in 1988 haar vraag uit 1982 herhaalde wat hij ervan vond als critici de plot van zijn boek verraadden.
En hoe Mulisch dan geduldig steeds weer hetzelfde antwoord gaf – dat een goed boek het niet van het plot moest hebben.

Ironie

Hoewel Bax’ boek De Mulisch Mythe heet, onderscheidt hij nog twee andere Harry’s in zijn analyse naast de mythische, arrogante, geniale grote schrijver: in de eerste plaats de autonome kunstenaar die werken maakte waarin hij zelf verdween; en in de tweede de publieke intellectueel die stelling nam in het maatschappelijk debat. Je kunt Mulisch’ carrière zien als een opvolging van die drie persoonlijkheden – de publieke intellectueel in de jaren zestig, de autonome kunstenaar ervoor, de mythe erna – maar Bax’ laat zien dat feitelijk alle drie die kanten de hele tijd aanwezig waren en dat we het werk goed kunnen begrijpen als voortkomend uit die spanning.

Lange tijd meende Mulisch bijvoorbeeld dat de rollen van de kunstenaar en de publieke intellectueel strikt gescheiden moesten worden. De kunstenaar sprak zich niet zelf uit, maar liet dat over aan zijn personages. Iemand die zich wél uitsprak was eerder een romanpersonage dan een romanschrijver. Toch deed Mulisch dat ook, maar dan in duidelijk afgebakende non-fictiewerken. Zijn bezwaar tegen Gerard Reve (in de brochure Het ironische van de ironie) was dat de laatste de twee dingen door elkaar liet lopen, door brieven op te nemen in een roman die ondertekend waren door ‘Gerard’ en duidelijke (racistische) stellingen betrokken. Zo was Reve niet te pakken.

In de bek

Tegelijkertijd liet Mulisch zelf gaandeweg fictie en non-fictie ook meer in elkaar overlopen, raakte zijn werk bevolkt met personages die dicht bij hemzelf in de buurt liepen en schreef hij het nonfictie-werk De compositie van de wereld en het fictiewerk De ontdekking van de hemel die duidelijk in elkaars verlengde lagen. En werd zijn werk, in ieder geval na De ontdekking, ook minder strak gecomponeerd: de fictie kreeg de documentaire-achtige vorm van zijn eerdere reportages.

Hij loste daarmee ook een andere spanning op, die al vanaf het begin in zijn werk zat. Een roman, een kunstwerk, een mythe, is statisch en niet levend, al wekt het wel die suggestie: alles staat voor eens en altijd vast in De aanslag of Hoogste tijd. In dat opzicht is een roman een fascistisch bouwwerk (het ‘Duizendjarige Rijk’) dat ieder leven vermorzelt. En je moet het ook niet proberen: veel van Mulisch’ boeken laten zich lezen als Griekse tragedies waarin een personage probeert te leven en in opstand komt tegen de hogere macht – de schrijver – die hem in dienst van het hogere plan medogenloos in de bek neemt en stukbijt.

Stockholm

Die spanning tussen personage en schrijver was dus een spanning tussen het tijdelijke (het leven) en het eeuwige (de kunst) en precies diezelfde spanning bestond tussen de publieke intellectueel en de kunstenaar. Het eeuwige is óók star en conservatief, en dat was het omgekeerde van wat Mulisch wilde zijn.

Alsof dat alles nog niet complex genoeg was, kwam daar dan ook nog het publieke beeld van de Mythe bovenop: de man die zijn hele leven onder controle was, die ook door maagkanker niet van zijn scheppende werk te houden was, en die ieder jaar natuurlijk stiekem naast de telefoon zat te wachten op het verlossende telefoontje uit Stockholm. Het was een masker dat Mulisch met verve droeg – maar wel een masker. Dat hij in ieder interview dezelfde antwoorden gaf op dezelfde vragen, maakte dat hij in de media zijn eigen standpunt oprichtte (en moest oprichten). Dat was tegelijkertijd ook een versteend pantser, hard en eeuwig, dat de levende schrijver die zich zorgen maakte over de volgende zin, beschermen moest.

Saluut

Die hele driehoek was dan ook nog eens gebouwd om het grote, het onbegrijpelijke van de oorlog, dat kwaad dat je niet kon uitleggen en alleen in al zijn starre onbeweeglijke kwaad kon tonen in een kunstwerk.

Ik doe de rijkdom van Bax’ boek geen recht met deze korte samenvatting. Het gevaar voor ons, die zijn overgebleven sinds de Mythe vijf jaar geleden naar Zorgvlied werd gevaren (en er een zonnestraaltje verscheen als laatste saluut) is om ervoor te zorgen dat het werk geen steenklomp wordt, dat we er leven in blijven zitten.

De Mulisch mythe vervult die functie verbluffend. Het zal de manier waarop Mulisch gelezen wordt nog lange tijd beïnvloeden. Het is een van de beste letterkundige studies die ik in de afgelopen jaren gelezen heb.

Sander Bax. De Mulisch Mythe. Harry Mulisch: schrijver, intellectueel, icoon. Amsterdam: Meulenhoff, 2015. Bestelinformatie bij de uitgever.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 20e eeuw, biografie, Harry Mulisch, letterkunde, recensies

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

J.A. Dèr Mouw • Ik werd al aardig knap

Ik werd al aardig knap, want ‘k leerde fransch.
Blij was ‘k! Als je dat kende, ja, dan was je
Een eind op streek, begreep ik, want dan las je
Verne in ’t oorspronk’lijke en Aimard’s romans.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Bloemen voor de honger,

de donkerste, de blauwe,
van as, van grijs graniet,
zwart ijs,
een kamer zonder raam,
een telraam zonder kralen,
een kamer zonder mens,
gegeten knaagt de tijd
voorbij,
de tanden uit de kam,
de grafkrans leeggeschranst,
een steen.

Bron: uit de reeks ‘Slaapwandelen’; Vrij Nederland, 22 december 1962

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

28 november 2025: De Sint-Nikolaasavond

28 november 2025: De Sint-Nikolaasavond

10 oktober 2025

➔ Lees meer
21 november 2025: Tekstselectie in het Nederlandse literatuuronderwijs

21 november 2025: Tekstselectie in het Nederlandse literatuuronderwijs

8 oktober 2025

➔ Lees meer
21 januari – 8 april 2026: Postacademische cursus Recente Nederlandse en Vlaamse letterkunde

21 januari – 8 april 2026: Postacademische cursus Recente Nederlandse en Vlaamse letterkunde

7 oktober 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1884 Maximilianus van Moerdijk
sterfdag
1956 Ludovic Grootaers
➔ Neerlandicikalender

Media

Docent Nederlands zijn als andertalige

Docent Nederlands zijn als andertalige

11 oktober 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Openingszitting Colloquium IVN

Openingszitting Colloquium IVN

8 oktober 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Wanneer is iets literatuur?

Wanneer is iets literatuur?

2 oktober 2025 Door Redactie Neerlandistiek 4 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d