• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Taal of dialect

11 januari 2014 door Redactie Neder-L 2 Reacties

Door Leonie Cornips


Als ik in Limburg een lezing geef, is er altijd wel een aandachtige luisteraar die de vraag stelt: ‘Wat is het verschil tussen een taal en een dialect?’ Deze vraag raakt het hart van het onderzoek naar taalcultuur. Als taalkundige kan ik deze vraag eenvoudig beantwoorden: ‘Er is geen verschil tussen een dialect en een taal’. Als taalkundige verricht ik onderzoek naar de grammatica – de systematiek – van een taal en wil ik deze beschrijven en verklaren. U kent ze wel: die kleine ‘Wat & Hoe’ pockets die zo handig zijn voor op vakantie en die in een paar bladzijden uitleggen hoe een vraag in het Spaans of Grieks te stellen. Zowel een taal als dialect beschikken over een grammatica: ze bevatten beide klanken, woorden, zinnen en regels om de talige bouwstenen te vervoegen en te verbuigen, aan elkaar vast te plakken tot zinnen en teksten.

Deze bouwstenen hebben ook een betekenis die we met elkaar vastleggen.
Een katje in het Nederlands, kucing in het Maleis en kaeterke in het Valkekebergs verwijzen naar een miauwende, eigenwijze viervoeter met een beweeglijke staart en aaibare vacht in behoorlijke wat dessins en kleuren. Als we zo naar een taal en dialect kijken, zijn ze inderdaad gelijk. Alles waarmee je in een taal kan bouwen en wat je in een taal kan uitdrukken, kan ook in een dialect.

Een dialect kan behoorlijk van het Nederlands en van andere dialecten verschillen in uitspraak. Een dialect is zeker niet simpeler dan het Nederlands. Probeer een eentalige spreker van het Nederlands eens berg met een stoottoon, dat is kort en stotend uit te laten spreken, of met een langere duur en eerst hoog en dan wat lager (sleeptoon). Probeer maar eens duidelijk te maken aan iemand die dit niet kan horen dat berg met een stoottoon het meervoud bergen betekent en met een sleeptoon het enkelvoud berg.

Ik ben een taalkundige die de systematiek in de zinsbouw wil achterhalen. In het Nederlands zeg je ‘deze krant leest gemakkelijk’ terwijl in het Heerlens het woordje zich in dezelfde zin voorkomt: ‘dees gezet lieëst zich gemekkelik’ net als het Franse ‘ce journal se lit bien’. Dus het Heerlens dialect heeft in dit opzicht meer gemeen met het Frans dan met het Nederlands.

Taalcultuur houdt zich ook bezig met gedachten die mensen hebben over taal en dialect en hun sprekers. En dan is het antwoord op bovenstaande vraag: ‘Het verschil dat we tussen taal en dialect ervaren, heeft alles met politiek te maken.’ Met politiek bedoel ik dan dat we als persoon niet geïsoleerd op een eilandje leven maar met elkaar een samenleving vormen waarin onze talige producten niet gelijkwaardig zijn. Iedere dialectspreker ervaart dat wat we een taal noemen veel belangrijker is dan een dialect. De koningin spreekt de troonrede immers niet uit in het Wieërts, de ministers vergaderen niet in het Sint-Joasters, de rechter spreekt geen vonnis uit in het Ootersoms, er zijn geen belangrijke diploma’s te behalen in het Mestreechs en het journaal wordt niet voorgelezen in het Venloos. In dit spanningsveld waarin de keuze voor een dialect of een taal zich bevindt, is de uitspraak: ‘Ja maar, het Venrooys heeft net zo goed een grammatica als het Nederlands’ van geen enkel gewicht. Een taal bevindt zich in het politieke centrum en een dialect meer aan de rafelranden ervan.

Dit is het gevolg van bewust ingrijpen vanuit een ver verleden. Het Nederlands komt voort uit het Hollands dialect en is door de elite van vroeger tot de enige ‘beschaafde’ taal uitgeroepen.

Zou het nu helpen om deze machtsrelatie tussen taal en dialect te doorbreken door, met Rowwen Hèze, te wachten ‘op de dag, dat heel Holland Limburgs lult’? Ik zing deze tekst altijd luidkeels mee, maar ik weet wel zeker dat dit niet gaat helpen. Als een dialect zoveel Hollandse sprekers erbij krijgt, zal het dramatisch veranderen. Bovendien is een dialect net zo gevoelig voor ongelijkheden tussen mensen als een taal. We zullen al net zo snel in dit dialect een bepaalde uitspraak, intonatie of zinsbouw associëren met sprekers die zich in het centrum, aan de rafelranden of er ergens tussenin bevinden.

Deze column verscheen in 2013 in De Limburger/Limburgs Dagblad

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: columns Leonie Cornips, dialecten, Limburgs, taalkunde

Lees Interacties

Reacties

  1. Redactie Neder-L zegt

    12 januari 2014 om 08:50

    Ik ben het er niet mee eens dat er geen verschil zou zijn tussen een taal en een dialect. Het echte verschil tussen een taal en een dialect is een luchtmacht.
    Robert Kirsner, UCLA.

    Beantwoorden
  2. Peter-Arno Coppen zegt

    12 januari 2014 om 13:41

    In dat geval wordt het Limburgs geschraagd door de sjötterie

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Fred Portegies Zwart • Atlas

Bestaan vangt aan met woorden ademhalen
opdat wat om ons heen is wordt verstaan.
Wat is en schijnt laat zich pas gadeslaan
als chaos wordt ontbonden door vertalen.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OKT. ’59

Een borstelige zee, schuim, regen slaat het schuine raam. [lees meer]

Bron: Tirade, juli-augustus 1961

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

21 november 2025: Tekstselectie in het Nederlandse literatuuronderwijs

21 november 2025: Tekstselectie in het Nederlandse literatuuronderwijs

8 oktober 2025

➔ Lees meer
21 januari – 8 april 2025: Postacademische cursus Recente Nederlandse en Vlaamse letterkunde

21 januari – 8 april 2025: Postacademische cursus Recente Nederlandse en Vlaamse letterkunde

7 oktober 2025

➔ Lees meer
28 november 2025: Symposium Werkgroep Bilderdijk

28 november 2025: Symposium Werkgroep Bilderdijk

5 oktober 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1988 Cebus de Bruin
2007 Hugo Verdaasdonk
➔ Neerlandicikalender

Media

Openingszitting Colloquium IVN

Openingszitting Colloquium IVN

8 oktober 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Wanneer is iets literatuur?

Wanneer is iets literatuur?

2 oktober 2025 Door Redactie Neerlandistiek 4 Reacties

➔ Lees meer
Webinar: vertaaltools en AI inzetten in een meertalige klas

Webinar: vertaaltools en AI inzetten in een meertalige klas

30 september 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d