• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Realistisch frame (1)

7 juli 2013 door Gert de Jager Reageer

Gert de Jager

En toen de praktijk. Het gedicht op de kalender van Van Oorschot vandaag: 

Afkomst 

Hij maakte haar een kind;
dat kind ben ik.
Hij heeft haar nooit bemind:
hij was niet snik.
’t Was kermis en hij was bezopen;
‘t werd een weerbarstig broek-afstropen…
En toen kwam ik.
Voor het fatsoen heeft men mij laten dopen.

 

Niet direct een wereldgedicht, maar wel een gedicht waarop Vaessens’ frames vat zouden moeten hebben. Uit de Verzamelde verzen van Gerard den Brabander, fameus bohemien uit het midden van de twintigste eeuw. Samen met Hoornik en Van Hattum een van de Drie op één perron, de bloemlezing uit 1938 waarin de werkelijkheid van de crisistijd níetwerd ontkend in lyrisch geruis. Wat de drie dichters gemeen hadden, waren een parlandotoon, herkenbaar rijm en metrum, cynisme en anekdotiek. Eind jaren veertig was Den Brabander in en buiten café Eylders de mentor van Jan Elburg. Gerard Reve in 1985, toen K.L. Poll het belang van de Verzamelde Verzen niet helemaal inzag: ‘Eigenlijk laat geen enkel gedicht van Den Brabander, zelf niet het onbeholpenste, de lezer onberoerd.’ En: ‘Maar zij het door Gods genade, of anderszins: het werk van Den Brabander is geen intellectuelenpoëzie. In zijn gehele werk, is hij een dichter, en een groot dichter.’ Lucebert noemde Den Brabander ‘één van mijn favoriete dichters’ en plaatste zijn beroemdste regels ‘Ik, kleine slaaf van poëzie en taal,/ mij was ter borst de eerste melk al schraal’ op zijn wandschildering in het Letterkundig Museum naast regels van Leopold en Multatuli.
 

Dat was het literatuurhistorische huiswerk – het huiswerk dat in Vaessens’ optiek aan de hantering van zijn frames voorafgaat. Vaessens zal de eerste zijn om toe te geven dat de vorige alinea niet frameloos is, maar het gaat hem niet om het soort kennis dat daarin wordt gedebiteerd. Die kennis is te vinden in traditionele literatuurgeschiedenissen: dikke boeken die een chronologisch panorama willen bieden van ‘de “belangrijkste” auteurs en werken van de literatuur, een overzicht van what every schoolboy should know’ (436).  Geen domme chronologie, ook geen Bourdieugestuurde analyse van posities en praktijken in het literaire veld – wat Vaessens wil is een instrument om teksten te analyseren. Omdat Vaessens zich zorgen maakt over de wetenschappelijke status van de literatuurstudie moet dat instrument niet uit de lucht komen vallen. Het concept ‘frame’, door Vaessens gedefinieerd als ‘een denkraam, een cognitief schema dat bepaalt hoe we de wereld zien’ (111), oogt exclusief psychologisch, maar het maakte een succesvolle ronde langs de taalkunde, de informatiewetenschap, de argumentatietheorie en vast nog het een en ander. Een bruikbaar concept, lijkt het – bruikbaar als we ons afvragen hoe het kan dat we de wereld soms zo verschillend zien.  

Hoe moeten we kijken naar Afkomst? Vijf frames onderscheidt Vaessens – het zal inmiddels bekend zijn. Het romantisch frame ontstond in de vroeg-negentiende-eeuwse periode die we nu nog steeds de romantiek noemen, maar overleefde dat toevallige tijdvak. Teksten en andere literaire fenomenen – Rawies kledingstijl, Pfeijffers haardracht – kunnen nog steeds vanuit het frame begrepen worden. Het tijdgebonden frame werd een deep frame – een stelsel van vooronderstellingen dat gedurende lange tijd betekenisvol wordt gevonden. Zo betekenisvol dat ook teksten die op het eerste gezicht weinig met welke vorm van historische romantiek te maken hebben, vanuit het frame worden waargenomen. 

Hoe het waarnemen vanuit zo’n diep literair frame werkt – dat is wat Vaessens ons wil laten zien en wat hij zijn lezers wil aanleren. Naast het romantische frame ontstonden in de afgelopen twee eeuwen, het tijdvak van de moderniteit waartoe Vaessens zich beperkt en waar hij een duidelijke visie op heeft,  het realistische, het avantgardistische, het modernistische en het postmodernistische frame. Die vijf frames leveren een zinvol analyse-instrumentarium op en zitten zo diep dat het instrumentarium toepasbaar zou moeten zijn bij welke tekst uit de laatste twee eeuwen dan ook. Het instrumentarium stoelt op systematiek en vloeit voort uit een theorie – het is aanleerbaar. Het betekent dat de letterkundige neerlandistiek zich met goed fatsoen bezig kan houden met teksten; er is meer tussen hemel en aarde dan het veld van Bourdieu. Wat belangrijk is bij Afkomst, wat een lezer opvalt en wat het gedicht aan potenties met zich meedraagt, zouden we met het instrumentarium heel behoorlijk moeten kunnen omschrijven.  

Wordt vervolgd

Jan Elburg schreef in Geen letterheren over de rol van Den Brabander; Reves ingezonden brief aan NRC Handelsblad is te vinden in deel 6 van het Verzameld werk; Lucebert licht zijn wandschildering toe in Namiddag van een faun. Over Vaessens’ Geschiedenis van de moderne Nederlandse literatuur schreven Fabian Stolk en Marc van Oostendorp eerder op dit blog.

 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: frame, literatuurgeschiedenis, literatuurwetenschap

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

M. Vasalis • Thuiskomst van de kinderen

Als grote bloemen komen zij uit ’t blauwe duister.
Onder de frisheid van de avondlucht
waarmee hun haren en hun wangen
licht zijn omhangen,
zijn zij zo warm.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

IN DE UITKIJK

Ik weet de naam van de film niet meer, maar toen na verscheidene ‘acten’ duidelijk werd dat er een baby geboren zou worden op het witte doek, serveerden in de pauze twee ouvreuses aan de zestien, zeventien man publiek beschuit met muisjes. Een gratis attentie op woensdagmiddag in de Uitkijk, omstreeks 1930.

Bron: Barbarber, december 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

16 november 2025: Derde H.H. Ter Balktlezing

16 november 2025: Derde H.H. Ter Balktlezing

21 oktober 2025

➔ Lees meer
14 november 2025: Symposium Koning Willem-Alexanderleerstoel Luik

14 november 2025: Symposium Koning Willem-Alexanderleerstoel Luik

21 oktober 2025

➔ Lees meer
2-4 januari 2026: Gijsbreght van Aemster

2-4 januari 2026: Gijsbreght van Aemster

20 oktober 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1887 Leonardus Michels
➔ Neerlandicikalender

Media

Literaire helden in de klas: Hugo Claus (1)

Literaire helden in de klas: Hugo Claus (1)

22 oktober 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Docent Nederlands zijn als anderstalige

Docent Nederlands zijn als anderstalige

11 oktober 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Openingszitting Colloquium IVN

Openingszitting Colloquium IVN

8 oktober 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d