• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Zin in een pruim?

17 september 2012 door Gaston Dorren 8 Reacties

Klaarkomen, wippen, soppen, naaien, pijpen, rukken, poesje, lid, meesteres: ik verklap geen geheim als ik zeg dat al deze woorden er een seksuele betekenis bij hebben gekregen. Sterker nog, de seksuele betekenis van deze woorden is op weg de niet-seksuele te verdringen. Bij andere, zoals pruim en paal, overheerst de oorspronkelijke betekenis nog (of ik ben naïef).

Waarom deze observatie? De leeftijd dat ik het leuk vond om zulke woorden op schrift te stellen heb ik wel achter me gelaten, en de grote waarschijnlijkheid dat deze blogpost de komende jaren een gestage stroom zoekmachinegebruikers zal trekken én teleurstellen, verschaft me wel wat voorpret, maar mijn drijfveer is het toch niet. Nee, wat me boeit is een historische vraag.

Ik ben nieuwsgierig hoe taalgebruikers in pakweg 1925 of 1975 deze woorden ervoeren als ze in de niet-seksuele betekenis werden gebruikt. Wat dachten mijn grootouders en ouders als ze hoorden of lazen dat iemand “danste naar het pijpen van de hoofdzuster” of “almaar niet klaarkwam met zijn nijvere handwerk”?

Ook toen waren deze woorden al dubbelzinnig, want hun seksuele betekenis is verrassend oud. Sommige woorden leken me twintigste-eeuws, maar ik zat er flink naast: wippen in de betekenis ‘paren’ is al in 1829 genoteerd, het synoniem naaien zelfs als in het Middelnederlands.

Wiebeline Wip met
Koning Hollewijn

Toch lijkt de niet-seksuele betekenis al die tijd de overhand te hebben behouden. In de jaren vijftig droeg een knappe kittige secretaresse in de keurige Marten Toonder-strip Koning Hollewijn de naam ‘Wiebeline Wip’. “Dat is nu moeilijk voor te stellen”, zei de eigenaar van het Toondermuseum in Zoeterwoude onlangs, en ik ben het met hem eens. Ander voorbeeld: medio jaren zeventig gebruikte Karel van het Reve in een Henk Broekhuis-column het woord ‘klaarkomen’ in de klassieke betekenis, hoewel hij er enkele columns later blijk van gaf ook met de orgastische betekenis vertrouwd te zijn.

Hoe komt het dan dat de woorden waarmee dit stukje begint, hun zedige betekenis nu alsnog beginnen te verliezen? Ik heb drie mogelijkheden bedacht (en ben benieuwd naar andere).

Ten eerste is het denkbaar dat dit een continu proces is, waarmee ik bedoel dat er door de eeuwen heen voortdurend neutrale woorden een seksuele betekenis erbij krijgen die de oorspronkelijke betekenis uiteindelijk verdringt. Het rijtje waarmee dit stuk begint zou dan enkel maar een aantal actuele voorbeelden uit een historisch gezien veel langere reeks omvatten. In voorbije tijden hebben woorden als vrijen (voorheen ‘het hof maken’) en kloot (voorheen ‘bol’ of ‘bal’) hetzelfde traject afgelegd, terwijl pruim en paal misschien gewoon wat later zijn vertrokken op weg naar (eventuele) algehele seksualisering. Maar zelfs als deze waarneming klopt, verklaart die nog niet waarom op dit moment zo véél woorden dit traject doorlopen (al kan ik niet met bronnen en statistieken bewijzen dat het er nu meer zijn dan in eerdere periodes).

Ten tweede zou het kunnen dat de seksuele betekenis van deze woorden voorheen minder wijdverbreid was, en daardoor niet zo makkelijk doordrong tot het algemene spraakgebruik. De dubbelzinnigheid ervan beperkte zich misschien tot één of enkele regio’s, zuilen of sociale klassen of tot één geslacht. Leden van andere bevolkingsgroepen, pakweg katholieke Oost-Vlaamse schrijvers of socialistische Twentse verpleegsters, bleven zich argeloos zo uitdrukken.

Maar wat ik eigenlijk het leukste theorietje vind, is dat de meeste mensen de seksuele betekenis van die woorden wel degelijk kenden, maar dat ze dit in verreweg de meeste situaties niet lieten merken. Wie weet moesten mijn grootouders inwendig wel gniffelen om ‘het poesje aaien’ of ‘een lid hard aanpakken’ of ‘hebt u zin in een pruim?’, maar ging de seksuele interpretatie alle fatsoensnormen zo ver te buiten dat het bij dit binnenpretje bleef. Nu onze omgangsvormen informeler zijn geworden en diverse seksuele taboes verwaterd, lachen we hardop en gezamenlijk. We laten ons kennen, en zo leren we elkaars taal beter kennen. Daardoor verwerft de seksuele betekenis van deze woorden zich een steeds prominentere plek in ons lexicon. Met als gevolg dat we diezelfde woorden waar dat kan juist steeds vaker mijden wanneer we de oorspronkelijke betekenis willen uitdrukken. Een mens heeft lang niet altijd zin in voorspelbare flauwiteiten.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: columns Gaston Dorren, mentaliteitsgeschiedenis, seksuele termen, taalgeschiedenis, vieze woorden

Lees Interacties

Reacties

  1. Karin zegt

    17 september 2012 om 12:16

    Vertaalster Hedda Vormeland over het vertalen van woorden voor geslachtsorganen, o.a.Nederlands naar Noors. Volgens haar kunnen Nederlanders met een veelbetekenende knipoog zeggen "Mijn pruim is nat", en dan zou alleen een Noor met een bijzonder vieze fantasie aan iets anders dan een vrucht denken. Af en toe krijgt ze zelfs de indruk dat de meeste Ned. zelfst. naamwoorden wel als bijbetekenis "vulgair: vrouwelijk geslachtsorgaan" hebben. http://oversetterblogg.blogspot.no/2011/09 (Noors) /kjnnsorganer-i-bevegelse-mellom-sprak.html

    Beantwoorden
  2. Gaston Dorren zegt

    17 september 2012 om 12:42

    Het is leuk gezegd, en ik geloof haar meteen dat Nederlands en Noors hier verschillen, maar bij vruchten als druif, appel, peer, sinaasappel, pompelmoes, citroen, aardbei en bosbes heb ik toch echt geen last van de door haar genoemde bijgedachte. Bij meloen(en) dan weer wel, maar een andere.

    Beantwoorden
  3. Maarten van der Meer zegt

    17 september 2012 om 20:22

    Een interessante vind ik ook "beffen".

    Isaac Wolff kreeg in 1877 bij Koninklijk Besluit toestemming de achternaam van zijn moeder, Beffie, aan de zijne toe te voegen. Hij heette sindsdien dus Wolff Beffie.

    Zijn zoon Bernard Wolff Beffie gebruikte de dubbele achternaam niet, maar noemde zich simpelweg Beffie (deze dr. Beffie was, geen grap, arts voor geslachtsziekten).

    Kennelijk had het woord "beffen" toen nog niet (hoofdzakelijk) een seksuele betekenis, anders had Bernard Beffie zich toch wel Bernard Wolff genoemd…

    Beantwoorden
  4. Gaston Dorren zegt

    18 september 2012 om 09:49

    Als ik de Etymologiebank mag geloven (en waarom niet) had het zelfstandig naamwoord 'bef', dat oorspronkelijk 'muts' betekende, al vroeg in de 16e eeuw de Bargoense bijbetekenis 'vulva'. We mogen aannemen dat Isaac Wolff daar niet van op de hoogte was … Van de drie mogelijke verklaringen die ik hierboven noem, lijkt nummer 2 me (beperkte verspreiding van het woord) het waarschijnlijkst om Isaacs naamkeuze te begrijpen. Het besluit van Bernard vind ik moeilijker te plaatsen; als vrouwenarts moet hij de term toch wel eens zijn tegengekomen, zou je denken. Misschien dat mijn verklaring 3 (men gniffelde niet hardop) hier van toepassing is.

    Beantwoorden
  5. janien zegt

    19 september 2012 om 19:48

    Meloenen, zegt u. En bloemkolen? Of worden die in Nederland niet gebruikt? Of gaat het bij bloemkolen om een specifieke verwijzing, begin ik me af te vragen.

    Beantwoorden
  6. Gaston Dorren zegt

    20 september 2012 om 23:14

    Ik reken de bloemkool tot de groentes, niet tot het fruit, maar inderdaad, mede dankzij het oeuvre van André van Duin ben ik bekend met deze plantaardige beeldspraak. En toevallig stuitte ik zo-even op de papaya als Cubaanse pruim: http://goo.gl/hdMmr

    Beantwoorden
  7. Ingmar zegt

    21 september 2012 om 07:19

    Citroenen ken ik wel als woord voor borsten, iets anders wel heel moderns is "Pikachu" voor wat hierboven pruim wordt genoemd. Beide uit Afrikaanse mond.

    Beantwoorden
  8. Ingmar zegt

    21 september 2012 om 07:25

    Wel grappig is dat in het Nedersaksisch "baeven" beven betekent (uitgesproken met een lang è als in crème)of bevven en als Jan beft – na de gebruikelijke klinkerverkorting in de derde persoon – wil dat zeggen dat hij beeft of trilt.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

M. Vasalis • Thuiskomst van de kinderen

Als grote bloemen komen zij uit ’t blauwe duister.
Onder de frisheid van de avondlucht
waarmee hun haren en hun wangen
licht zijn omhangen,
zijn zij zo warm.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

BOSPLEK

Zoals een bloem openbarst, springbalsemien,
vielen onder het onverwacht opsteken van de wind
lang gespaardgebleven dorre bladeren.

Ik stond in een vlaag van gele regen,
te grote wemelende vlokken bruine aangevreten
dorre sneeuw.

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

16 november 2025: Derde H.H. Ter Balktlezing

16 november 2025: Derde H.H. Ter Balktlezing

21 oktober 2025

➔ Lees meer
14 november 2025: Symposium Koning Willem-Alexanderleerstoel Luik

14 november 2025: Symposium Koning Willem-Alexanderleerstoel Luik

21 oktober 2025

➔ Lees meer
2-4 januari 2026: Gijsbreght van Aemster

2-4 januari 2026: Gijsbreght van Aemster

20 oktober 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1887 Leonardus Michels
➔ Neerlandicikalender

Media

Literaire helden in de klas: Hugo Claus (1)

Literaire helden in de klas: Hugo Claus (1)

22 oktober 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Docent Nederlands zijn als anderstalige

Docent Nederlands zijn als anderstalige

11 oktober 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Openingszitting Colloquium IVN

Openingszitting Colloquium IVN

8 oktober 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d