Om de Nederlandse taal te kunnen bijhouden in haar voortdurende onstuimige ontwikkeling, moet een geleerde heden ten dage Facebook lezen. Wat mij in ieder geval nog niet was opgevallen: dat jongeren alsnog op een andere manier gebruiken. Mijn Utrechtse collega Jacomine Nortier kwam er echter mee in haar laatste statusupdate:
Het valt mij bij het lezen van scripties en […] het praten met studenten op dat het woord alsnog onder die groep steeds vaker wordt gebruikt. De betekenis is uitgebreid naar toch. […] In alsnog zit iets temporeels, dacht ik, maar in de verander(en)de betekenis valt dat aspect weg.
Even zoeken op Twitter – je hebt Facebook voor de aanwijzingen en Twitter voor de gegevens – levert inderdaad meteen een hele lijst met vindplaatsen van alsnog op die mij vreemd in de oren klinken:
- Misschien moest het wel zo zijn, alsnog doet het veel pijn (Tiener_Antwoord)
- Dat moment dat er ergens ‘makkelijk te openen’ staat en je alsnog een schaar of hamer moet gebruiken #datisgewoonzo (datisgewoonzo)
- Hele dag doe je nix en alsnog zit je kind van 9 tot 6 op creche. #lakse’ moeders (Joyceline91)
Voor ouderen als ik heeft de betekenis van alsnog inderdaad iets met de tijd te maken: eerst wees alles erop dat X niet zou kunnen, maar toen veranderde er iets en toen kon X alsnog (’toch nog’ vertaalt Van Dale Hedendaags Nederlands). Maar in deze tweets ligt die betekenis niet voor de hand, en lijkt ze te zijn uitgebreid van ’toch nog’ naar ’toch’ (althans naar één van de zes betekenissen die Barbara Snel in haar masterscriptie voor dat laatste woord onderscheidde: die van tegenstelling).
Een bijzonder geval is de volgende tweet, die veel Twittergebruikers elkaar de afgelopen dagen toevallig hebben doorgestuurd omdat hij hen kennelijk raakte:
Nee, ik weet wel dat je die woorden die je zegt, niet meent. Maar toch komen ze alsnog wel heel hard aan. Ook al zijn ze niet gemeend.. (xmooiezinnetjez)
Hier staan toch en alsnog gebroederlijk samen in een zin, vooraf gegaan door maar en gevolgd door ook al: meer tegenstelling kun je niet creëren.
Met dank aan Ton van der Wouden
Dus "ten spyte daarvan"
Het tweede voorbeeld "Dat moment dat er ergens 'makkelijk te openen' staat en je alsnog een schaar of hamer moet gebruiken" had ik zelf ook kunnen zeggen. De rest niet.
Of vervangt het misschien 'desondanks'?
Ik vind het moeilijk om een zin met 'desondanks' te construeren waarin je dat woord niet kunt vervangen door 'toch'!
Wat ik helemaal stuitend vind, is dat het laatste voorbeeld als 'mooie zin' wordt doorgetwitterd. Het waarom daarvan is ook een onderzoek waard.
Bij het 2e voorbeeld lijkt alsnog wel in de 'oude' betekenis te kloppen. Je denkt dat iets makkelijk open te krijgen is moet je toch nog een schaar of een hamer pakken. Dat is toch niet een andere betekenis dan het voorbeeld van X die niet kan, maar later alsnog (als in 'toch nog'?).
We hebben ze niks gedaan en alsnog willen ze ons haten.
Dit gebruik van 'alsnog' werd overigens ook al in Onze Taal gesignaleerd.
In 2008.
Op woorden.org staat het temporele aspect expliciet in de betekenisverklaring: "na uitstel toch nog"
Dat wilde ik ook opmerken.
Mooi slaat in dit geval niet het taalgebruik maar op een herkenbaar gevoel bij een bepaalde leeftijdsgroep, lees pubers.
Einde onderzoek.
Dank u!
Vind je dit nu werkelijk "stuitend"? En zou je hier ook al een onderzoek, misschien wel een heel project aan willen wijden??
Ik denk eerder dat het gaat om verwisseling met 'nochtans'. Lijkt er een beetje op en is ook meer schrijftaal dan spreektaal. En samen met althans vormden ze een populair drietal in dictees toen spellingonderwijs nog bestond.
Maar daar is dus niet, zoals in de gevallen die mevrouw Nortier signaleert, het temporele aspect wéggevallen.
Het hele geval lijkt mij curieus om een reden die misschien nog niet genoemd is. Bij voegwoorden valt nogal eens een verschuiving van temporeel naar causaal te constateren (Engels "since", Nederlands juridisch "nu"), maar naar mijn indruk komt het omgekeerde minder voor. Dat zou dus een probleem apart zijn.
Hier gaat het echter om een bijwoord, dat bovendien verschuift van temporeel naar tegenstellend. De ANS geeft (bij de voegwoordelijke bijwoorden) meer woorden die klaarblijkelijk zo'n verschuiving hebben doorgemaakt: "intussen, nu".
Is er een historische tendens dat temporele voegwoorden en voegwoordelijke bijwoorden een semantische verschuiving laten zien naar meer "logische" operaties? (Ik denk vaak van wel, maar het is nogal een onvoorzichtige veronderstelling, zo in het algemeen.)
Ik heb hier precies dezelfde reactie als hierboven Anoniem 25 juni 2012 14:54: ''Ik denk eerder dat het gaat om verwisseling met 'nochtans'. Lijkt er een beetje op en is ook meer schrijftaal dan spreektaal. (…)''
Nu is 'nochtans' wel een archaisme te noemen, en het is dan des te merkwaardiger als het in deze vorm van 'alsnog' (met de nieuwe betekenis van 'niettemin') *alsnog* een soort come back zou maken. Ogenschijnlijk was 'nochtans' intussen minder (of in het geheel niet) temporeel gekleurd, etymologisch echter stond het daadwerkelijk voor ''dan nog, toen nog''.
In dat geval lijkt het mij nóg meer voor de hand te liggen dat hier een "blend" is opgetreden tussen de woorden 'nochtans' en 'althans'. Dat zou kunnen: ze zijn semantisch wat ontoegankelijker geworden (geldt dit ook voor Vlaanderen?), als vormen zijn ze geklonterd door de dicteecultuur, en er was een vorm 'alsnog' beschikbaar die, al evenmin alledaags taalgebruik, zich leende tot zo'n blend. Niettemin, dit zijn ideeën, maar op grond van welke feiten vallen ze te beargumenteren?
Je zou naar veel meer voorbeelden moeten kijken, maar in de eerste drie zinnetjes hierboven levert vervanging van 'alsnog' door 'nochtans' correcte zinnen op met (voor zover ik in de ziel van de auteur kan kijken) de beoogde betekenis. Met 'althans' lukt me dat niet. Het vierde zinnetje blijft ook met 'nochtans' gek, maar dat kan ook door de overdaad aan tegenstellingen komen.
Ik heb meermaals geconstaeerd dat 'alsnog'tegenwoordig vaak wordt gebruikt in plaats van 'vooralsnog'. Bij het eerste voorbeeldzinnetje lijkt me dat ook weer het geval.
Ik heb het idee dat het in de gesignaleerde gebruikswijze juist aansluit bij dat 'dan nog,' maar dan met een voorwaardelijk aspect waardoor 'dan' verandert in 'als.' Dus iets als 'gegeven die voorwaarde, dan nog.'
Verwisseling met 'nochtans' snap ik niet. Hoezo verwisseling? Iemand kent 'nochtans' maar gebruikt in plaats daarvan 'alsnog'? Wat is daar dan de reden of oorzaak voor?
Ik kwam in een stuk van een student (eerstejaars hbo) het volgende tegen: "Toen ik naar de havo ging, kwam ik voor het eerst in aanraking met andere soorten presentaties. Ik moest alsnog spreekbeurten en gedichten presenteren, maar kreeg nu ook te maken met betogen en debatten." Dat is volgens mij weer een andere beteken is 'nog steeds' of zo. Of maak ik nou een denkfout?
Dat lijkt mij meer 'tot nu toe nog' of 'voorheen,' maar je zou kunnen vragen wat hij/zij hier bedoelt.
Nou ja, de context is dat ze moest vertellen welke ervaring ze heeft met presenteren voor een groep. Dat begon op de basisschool met spreekbeurten, en op de havo breidde het zich uit naar ook andere soorten presentaties. Vandaar mijn interpretatie van 'nog steeds'.
Het zit in de hoek van 'toch nog', 'ook dan nog' en 'desalniettemin'. Het lijkt ook op het verouderde 'nochtans', een beetje alsof het de lexicale leegte wil vullen die door het wegvallen van dat woord is ontstaan. Geen verwisseling in de zin van een foute keus door iemand voor wie beide mogelijkheden beschikbaar staan.
Geen verwisseling in de zin van een verkeerde keus bij gelijktijdige beschikbaarheid van beide. Misschien wel een soort substitutie: als 'nochtans' verouderd is kan het een lexicale leegte achterlaten die door dit gebruik van 'alsnog' weer zou kunnen worden opgevuld. Vergelijk 'desalniettemin', 'ook dan nog' .
Mogelijk is dit een herleving van een heel oud gebruik dat in 1884 ook al bestond?
Zie mijn stukje https://rudhar.com/lingtics/lttalsng.htm, met onderin een citaat uit het WNT, met “in ’t algemeen zonder bepaalde tijdsaanwijzing”.