Door Marc van Oostendorp

De verwarrende vraag doet zich ineens voor of je als wetenschapper nog wel op de VVD kunt stemmen bij de komende Kamerverkiezingen. Of je, zelfs als je sympathie hebt voor de standpunten van die partij over pakweg de infrastructuur of defensie, niet eigenlijk links moet kiezen als de wetenschap je lief is.

Dat komt door een motie van VVD-Kamerlid Duisenberg en een tweet die deze eerder deze week wijdde aan de stemmingsuitslag:

Mijn motie om KNAW te laten kijken naar zelfcensuur in wetenschap is aangenomen. Tegen waren D66, GL, PvdA #teleurstellendmaarverbaastmeniet pic.twitter.com/tdekwoevcB

— Pieter Duisenberg (@PDuisenberg) 7 februari 2017

Wat is er mis met die motie? Je gaat natuurlijk geen onderzoek laten doen als je niet vermoedt dat er een probleem is; je gaat de KNAW geen geld laten spenderen aan het samenstellen van een commissie, die commissie voorzien van koffie en koekjes (die zijn er altijd, in het Trippenhuis), en dan een rapport laten schrijven over zo maar een willekeurig onderwerp als ze hun tijd ook aan gewichtiger zaken kunnen besteden.

En dat onderwerp zou hier moeten zijn zelfcensuur?

Plagiaat

Natuurlijk: als er sprake is van zelfcensuur in de wetenschap, is dat een ernstige zaak. Er zouden onmiddellijk maatregelen moeten worden getroffen. Degenen die zichzelf censureren, die sommige zaken niet naar voren brengen die volgens hen wel waar zijn omdat ze vrezen voor bijvoorbeeld hun carrière – zulke lieden moeten onmiddellijk ontslagen worden. Een wetenschapper is voor alles een soldaat van de waarheid.

Na fraude en plagiaat lijkt zelfcensuur me dan ook de grootste zonde in de wetenschap. Sterker: zelfcensuur is het achterlijke zusje van die andere twee. Het is een soort fraude: je werkt mee aan het verdoezelen van de waarheid. Het is een soort plagiaat: je zorgt dat andermans ideeën beter gehoord worden dan die van jezelf.

Discussies

Het zal ook vast voorkomen. Afgezien van een paar moeilijke gevallen (waar mensen vooral beter beschermd moeten worden), zijn er vast genoeg minne mensen in de wetenschap die inderdaad hun eigen carrière voorop stellen boven de heilige zoektocht naar de waarheid. Maar er is geen enkele concrete aanleiding om te denken dat politieke opvattingen, en al helemaal niet bepaalde (‘rechtse’) politieke opvattingen daarbij een rol spelen, zoals minister Bussemaker ook al terecht opmerkte.

Een onderzoek naar dit onderwerp gelasten bij de KNAW betekent daarentegen paradoxaal genoeg dat je wetenschappers vanuit de politiek oplegt dat ze ergens onderzoek naar doen zonder dat dit gemotiveerd is, anders dan dat, zoals de motie zegt, er ‘in het buitenland’ (het buitenland) ‘discussies worden gevoerd’ over dit onderwerp. Dat is een kenmerk van het buitenland, dat er over van alles en nog wat discussies worden gevoerd, zonder dat de KNAW dat meteen gaat onderzoeken.

Redelijke wetenschapper

De hashtag #teleurstellendmaarverbaastmeniet die Duisenberg aan zijn tweet toevoegde is ook een valse. Hij suggereert dat partijen die een redelijke, afstandelijke relatie tussen politiek en wetenschap voorstaan daar politieke bedoelingen mee hebben: dat zij de ‘zelfcensuur’ willen afdekken. Dat verbaast misschien niet voor een partij die eerder al meldde dat het KNMI zich niet ‘met het klimaat mag bemoeien’. Er is een politieke stroming die vindt dat onwelgevallig onderzoek zélf wel door politieke veronderstellingen zal zijn ingegeven.

Met andere woorden, de VVD lijkt erop uit dat wetenschappers misschien niet zichzelf censureren, maar dat de politiek dit doet. Dat er maar drie partijen tegen die onzalige motie hebben gestemd, laat de redelijke wetenschapper maar weinig keus bij de komende verkiezingen.

Lees ook de reactie van Jona Lendering op Duisenbergs initiatief een paar weken geleden. Vandaag schreef Lendering ook al een mogelijke reactie van de KNAW.

Update 09:36. Frans van Heest meldt dat er nog meer partijen tegen de motie van de VVD hebben gestemd. Dat maakt de keuze dus weer iets groter:

.@_knaw @rensvl @mikofLohr pic.twitter.com/4Rx8IEQz3v

— Frans van Heest (@fcvheest) 7 februari 2017