Tag: woordenboek

De witte wijn leppende elite

Posted on by

Door Roland de Bonth

Een paar weken geleden brak Nicoline van der Sijs op Neerlandistiek een lans voor de historische taalkunde, die bestudeert hoe het moderne Nederlands is ontstaan uit oudere taalfasen (lees haar pleidooi hier). Wie kennis heeft van de historische taalkunde kan volgens haar met een relativerende en kritische blik naar taalregels kijken. Daarnaast geeft bestudering van de oorsprong en geschiedenis van woorden – de etymologie – inzicht in culturele en maatschappelijke veranderingen: de taal vormt een spiegel van de cultuur.

Dat wij tegenwoordig in het Nederlands veel woorden uit het Engels overnemen, bewijst dat deze taal een sterke invloed heeft. In het voortgezet onderwijs behoort Engels – naast wiskunde en Nederlands – tot de kernvakken. Bovendien is het de enige moderne vreemde taal die voor alle middelbare scholieren verplicht is. Bij een fiks aantal masteropleidingen aan Nederlandse universiteiten is het de voertaal. En wie mee wil tellen in de wetenschappelijke wereld, moet het Engels in woord en geschrift beheersen. Lees verder >>

Het Vlaardings is de moeite van het vastleggen waard

Posted on by

Onderstaande tekst is het voorwoord van het nieuwe Vlaardings woordenboek van Stephen de Vos. We plaatsen het hier met toestemming van de auteur als voorpublicatie.

Door Cor van Bree

Mooi dat er nu ook een woordenboek van het Vlaardings is! Hoe zou ik anders kunnen reageren: het is de tongval waarin ik zelf opgegroeid moet zijn. Rond mijn twaalfde moet ik op de standaardtaal overgestapt zijn. In 1945, na een jaar op de hbs gezeten te hebben, kwam ik op een tribune naast een jongen uit mijn vroegere klas van de lagere school te zitten. Hijzelf was naar de Ambachtsschool gegaan. Hij maakte een denigrerende opmerking over mijn “nette” manier van spreken. Die manier van spreken moet ik dus in mijn eerste hbs-jaar veranderd hebben. Wat zou ik “afgeleerd” kunnen hebben? Sprak ik van huis uit de ei/ij met een aai-klank uit? Zette ik achter de eerste persoon een -t: ik gaat, hoewel ik van de meester leerde: “ik lust geen t(h)ee”? Vervoegde ik niet alleen het werkwoord maar ook het voegwoord: en nou hope-me maar datte-me…? En gebruikte ik <terwijl> terwijl het <onderwijl> of <intussen> moest zijn? Zeker zal ik net als mijn moeder <dorpel> gezegd hebben en niet het meer algemene <drempel>. Lees verder >>

22 februari 2018: presentatie digitaal woordenboek Jiddisch-Nederlands

Posted on by
Justus van de Kamp. Foto: Mark Kohn

Stichting Jiddische Lexicografie Amsterdam en Stichting Jiddisj nodigen u uit voor de feestelijke presentatie van het nieuwe

Digitale woordenboek Jiddisch-Nederlands (JNW)

donderdag 22 februari 2018, 15.00 – 18.30 uur

Dit grootste Jiddische woordenboek ter wereld, waaraan gewerkt wordt sinds eind jaren ’80, heeft inmiddels een omvang bereikt van circa 80.000 trefwoorden. Het woordenboek, te vinden op www.JiddischWoordenboek.nl, is gratis te raadplegen. Lees verder >>

Toponymisch woordenboek van Oost- en Zeeuws-Vlaanderen online

Posted on by

Het Centrum voor Teksteditie en Bronnenstudie (CTB) publiceerde recent een toponymisch woordenboek van Oost- en Zeeuws-Vlaanderen op het internet.

Het gaat om een online publicatie van honderdduizenden (!) steekkaarten met informatie over historische plaatsnamen. In een volgende fase wordt die collectie aangevuld met nog meer Oost-Vlaamse toponymen en  met plaatsnamen uit Zeeuws-Vlaanderen.

De publicatie kwam tot stand na een vruchtbare samenwerking met de Provincie Oost-Vlaanderen. Ze is de bekroning van het jarenlange, grondige onderzoekswerk van Luc Van Durme, erelid van de KANTL, en de bibliotheekmedewerkers van de provincie Oost-Vlaanderen. Door de publicatie wordt het onvoltooid gebleven maar erg belangrijke werk van de legendarische taal- en naamkundige Maurits Gijsseling alsnog tot een goed einde gebracht.

De publicatie van het toponymisch woordenboek past in de opdracht van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde (KANTL) om grote collecties taalkundige bronnen te verzamelen, te bewaren en (digitaal) te publiceren. De KANTL verzamelt die bronnen via de website digitalebouwstoffen.be, die wordt beheerd door haar onderzoekscentrum, het CTB.

Het Woordenboek van de Brabantse Dialecten: elektronisch

Posted on by

In 1967 verscheen de Voorlopige Inleiding op het Woordenboek van de Brabantse Dialecten, van de hand van Toon Weijnen en Jan van Bakel. Ongeveer tien jaar daarvoor had Weijnen het initiatief genomen tot dit ambitieuze woordenboekproject. Het werd uiteindelijk in 2005 afgerond. Weijnen en Van Bakel waren dat jaar present bij de feestelijke afronding van het project. Vorig jaar, maar liefst een halve eeuw na 1967, zijn alle dialectgegevens van het woordenboek digitaal beschikbaar gekomen op een nieuwe website.

Het Woordenboek van de Brabantse Dialecten (WBD) bestaat uit 31 afleveringen, de Voorlopige inleiding en nog een inleiding op deel III die vergezeld gaat van een klankleer. Met 33 boeken is het een hele boekenplank vol. Twintig verschillende redacteuren hebben tussen 1967 en 2005 de afleveringen samengesteld en vijf hoogleraren leidden het project, achtereenvolgens Weijnen, Toon Hagen en Roeland van Hout aan de universiteit in Nijmegen en vanaf 1995 Willy van Langendock en Luk Draye aan de KU Leuven. Het woordenboek bestrijkt een gebied van de Maas tot aan de taalgrens: de provincies Noord-Brabant, Antwerpen en Vlaams-Brabant en het hoofdstedelijk gewest Brussel. Lees verder >>

7 oktober verschijnt: Ton der Boon, De taal der liefde. Literair woordenboek van seks en erotiek

Posted on by

Persbericht Van Dale

Liefde en seks – er is in onze taal geen ander onderwerp waar zó veel woorden en uitdrukkingen over gaan. In De taal der liefde verzamelde Ton den Boon allerlei erotische woorden, verlucht met kaderteksten en citaten van meer dan 400 mannelijke en vrouwelijke schrijvers uit de Nederlandse en Vlaamse literatuur – van 1945 tot nu, van canon tot cult.

Voor de liefhebbers van het oeuvre van o.a. Gerard Reve, Jan Cremer, A.F.Th. van der Heijden, Dimitri Verhulst, Arnon Grunberg, Jan Wolkers, Remco Campert, Herman Brusselmans, Tom Lanoye, Saskia Noort, Heleen van Royen, Kristien Hemmerechts, Hafid Bouazza, Martin Bril, Loes den Hollander, Kees van Kooten, Ronald Giphart – en van de daad uiteraard!

Alvast een opwarmertje? Bekijk hier het voorproefje in bladerbare pdf. Lees verder >>

In de klas: woordenschat – lexicon – vocabulaire

Posted on by

Door Roland de Bonth

De mobiele telefoon is een zegen voor leerlingen die de betekenis van een woord niet kennen. Je gaat – bijvoorbeeld – naar www.vandale.nl, typt boven aan de pagina het onbekende woord in en geeft vervolgens de zoekopdracht. In een oogwenk verschijnt de betekenis van het woord op het scherm van je mobieltje.

Helaas is deze manier om de betekenis van een woord te achterhalen niet geschikt tijdens het Centraal Schriftelijk Eindexamen, want de mobiele telefoon is daarbij geen toegestaan hulpmiddel. Wel mag een leerling tijdens alle schriftelijke examens woordbetekenissen opzoeken in een eendelig verklarend woordenboek Nederlands of – als de kandidaat een andere taal dan het Nederlands als thuistaal heeft – een woordenboek van Nederlands naar een vreemde taal. Een steeds groter wordend probleem is tegenwoordig dat leerlingen de volgorde van het alfabet niet meer zo goed kennen – dit is immers niet nodig bij online woordenboeken. Het opzoeken van onbekende woorden kost daardoor nodeloos veel tijd, die tijdens een examen beter aan de opgaven zelf besteed had kunnen worden. Wat kunnen leerlingen en leraren hieraan doen? Lees verder >>

Het tij komt te laat!

Posted on by

Door Jan Bethlehem

Onder vergasten als onovergankelijk werkwoord, geeft Van Dale (editie 1898 t/m 2015) het voorbeeld het tij vergast en verklaart dat met: ’het tij komt te laat’.

Vergasten in verbintenis met tij in het tij vergast, lijkt alleen maar in woordenboeken voor te komen, te beginnen met Nicolaes Witsen’s woorden­lijst in zijn Aeloude en hedendaegsche scheeps-bouw en bestier van 1671, p. 493b: ’Het is stil water, ebt noch vloeit’. Elk woordenboek daarna geeft dezelfde betekenis. Wigardus à Winschooten’s Seeman (1681) geeft onder tij: ’het tij vergast beteekend, daar en is geen tij: nu is het stil water.’ A.C. Twent, Zeemans woordenboek (1813) onder (het tij) vergast ’au reversement de la marée – it is near standing or slack water.’ Een uit­zonde­ring lijkt J. van Lennep, die in zijn Zeemans-woordeboek (1856) onder tij meldt: ’het tij vergast (is te gast, er is geen tij)’, en onder vergasten: ’o.w. (veroud.) Veranderen van richting, als een gast die vertrekt. Het tij vergast.’ Van Lennep betrekt enigszins geforceerd en nogal ambivalent de betekenis van gast bij zijn verklaringen, maar met ’veranderen van richting’ doelt hij op de kentering van het tij en daarmee hetzelfde als ’stil water’. Bij het bereiken van het laagwater- of hoogwaterpunt kentert het tij en is er gedurende een korte periode geen of van een uiterst trage getijdestroom sprake. Het tij verwijlt. Men noemt het ook wel ’doodtij’. Lees verder >>

Woordenboek van Overijssel online beschikbaar

Posted on by

In het Woordenboek van Overijssel kunt u de woordenschat van de taal van Overijssel opzoeken. Het bevat woordmateriaal uit ruim 80 grotere en kleinere plaatsen in Overijssel en het aangrenzende Duitse gebied. Het woordenboek is te benaderen via onderzoekoverijssel.nl (klik op Taaldatabase) of via detaalvanoverijssel.nl (via het rode tabblad).

Taaldatabase in de steigers
Het elektronische Woordenboek van Overijssel is op dit moment nog niet af. Vaak zult u bij de zoekresultaten de mededeling zien: “Dit item is nog niet goedgekeurd”. Dat wil zeggen dat er nog iets gedaan moet worden aan de spelling van de woorden, of dat de voorbeeldzinnen of toelichtende tekst nog geredigeerd moeten worden. Daar werken we voortdurend aan verder, het is een taaldatabase die nog in de steigers staat. Lees verder >>

Oude betekenissen in nieuwe Van Dale

Posted on by


Er is een nieuwe Van Dale, en dat zullen we weten. Bij de royale aandacht voor de zojuist verschenen 15e editie van Van Dale gaat het vooral over vernieuwingen. Er zijn nieuwe woorden opgenomen (dodebomenmedia, factchecken) en oude geschrapt (schrijfjeukte, hongerbloempje). En er is veel publiciteit over de onlineversie, waarin gebruikers zelf dingen kunnen toevoegen, de zogenaamde ‘Van Dale Wiki’. Op beide is wel wat aan te merken, zo is bijvoorbeeld hongerbloempje met 2900 hits op Google geschrapt, maar pijpenstrootjemoederkorenmet 648 gehandhaafd. De onlineversie is veel te duur: de gedrukte versie, waar je tien jaar mee doet, is in de eerste aanbieding € 149.- (daarna € 179.- ), 10 jaar de onlineversie kost je 10 x € 75.-

Maar het belangrijkste: je leest weinig over de kerntaak van een woordenboek: de betekenisdefinitie van woorden. In Onze Taal (2015:10, p. 266)  vertelt hoofdredacteur Den Boon, dat ‘ouderwetse betekenisomschrijvingen’ soms zijn aangepakt, met als voorbeeld dat definities waarin het woord inzonderheid voorkwam inmiddels zijn gewijzigd. Voorbeeld absentielijst ‘lijst waarop de absenten (inz. absente leerlingen) aangetekend worden’. Dat is nu geworden ‘lijst waarop de absenten (m.n. absente leerlingen) aangetekend worden’. (Ik kwam inz.overigens in totaal maar 8 keer tegen in Van Dale14). Een hele modernisering.

Lees verder >>