De overheersende literatuuropvatting in Nederland aan het einde van de 18e eeuw zou je een ‘evenwichtspoëtica’ kunnen noemen, waarbij gevoel en verstand gelijk opgaan. Begrippen als authenticiteit en verbeelding, die in de periode van de romantiek een belangrijke rol zouden gaan spelen, werden voorzichtig verkend.
Pak je zakdoek er maar bij. In deze video bespreekt Jörgen het sentimentalisme in de achttiende eeuw, een gevoelsexplosie binnen de Nederlandse literatuur. Deze literaire stroming werd in Nederland aangevoerd door Rhijnvis Feith die met zijn boek Julia een sentimentele roman schreef die ‘niet voor de achtiende eeuw’ geschikt was. De romans en hun pathetische stijl vol uitroeptekens en gedachtestreepjes werden dan ook niet door iedereen serieus genomen.
Ook genoemd: Arend Fokke Simonsz. – De moderne Helicon (1792) Jacobus Bellamy – Fragment van eene sentimentele Historie Jacobus Bellamy – Eenige reisfragmenten en anecdotes Johann Wolfgang von Goethe – Die Leiden des jungen Werthers (1774) Rhijnvis Feith – Ferdinand en Constantia (1785) Jacob Eduard de Witte jr. – Cephalide (1786) Maria van Zuylekom – Ismene en Selinde (1792) Cornelia Lubertina van der Weyde – Henry en Louize (1794)
Meer lezen / bronnen: J.J. Kloek en A.N. Paasman (1982), ‘Inleiding’, in: Rhijnvis Feith – Julia, Den Haag: Martinus Nijhoff. Inger Leemans & Gert-Jan Johannes (2017), Worm en donder, Uitgeverij Bert Bakker Amsterdam. Bert Paasman (1987), ‘Nawoord’, in: Elisabeth Maria Post – Het land, in brieven, Amsterdam: Em. Querido’s. Johanna Stouten (1993), ‘1778: Laurence Stern, A sentimental journey in het Nederlands vertaald; alleen voor gevoelige zielen’, in: Nederlandse Literatuur, een geschiedenis, Groningen: Nijhoff.
In deze video bespreekt Jörgen aan de hand van Sara Burgerhart, de eerste Nederlandse briefroman, de literaire kenmerken van dit vernieuwende genre uit de achttiende eeuw. Het bood een vertelvorm die de lezer inzicht bood in de mens en daardoor ook geschikt was voor het beschavingsideaal van de verlichting.
Adriaan Koerbagh (1633-1669) is wel de best bestudeerde onbekende Nederlandse filosoof van de vroege Verlichting. Binnen de kring rond Spinoza was hij misschien niet de meest genuanceerde, maar wel de moedigste. Zo schreef Koerbagh bewust in het Nederlands en wilde hij zijn filosofie delen met een groot publiek. In zijn woordenboek Bloemhof uit 1668 gaf hij een vrijmoedige uitleg van allerlei vaktechnische termen en leenwoorden, waaronder bijbelse begrippen.
Filosoof Hannah Laurens belicht in De rede, bron van geluk voor iedereen het denken van Adriaan Koerbagh, een ‘vergeten’ radicale verlichtingsfilosoof en vriend en tijdgenoot van Spinoza. Het boek verschijnt bij een tentoonstelling over Koerbaghs leven en denken, die op 15 november opent in Het Spinozahuis in Rijnsburg. Boek en tentoonstelling eren hiermee de arts en jurist die 350 jaar geleden jammerlijk stierf in een Amsterdams tuchthuis vanwege zijn ‘godslasterlijke’ geschriften. Laurens is ook de samensteller van de tentoonstelling. Lees verder >>
In deze video bespreekt Jörgen het imaginaire reisverhaal, een genre dat in de 18e eeuw is ontstaan. Verhalen waarin het verlichtingsdenken centraal staat. Van filosofische robinsonades tot maatschappijkritische boeken vol apen.
Geciteerde boeken:
Hendrik Smeeks – Beschrijvinge van het magtig Koninkryk Krinke Kesmes
J.A. Schasz M.D. – Reize door het Aapenland
Betje Wolff – Holland in het jaar 2440
Gerrit Paape – De Bataafsche Republiek
Andere genoemde werken van Nederlandse auteurs:
Anoniem – Reis van Sint Brandaan
Het journaal van Bontekoe
Wouter Schouten – De Oost-Indische voyagie
Gerrit de Veer – Nova Zembla
J.A. Schasz M.D. – Het land der willekeurigen
J.A. Schasz M.D. – Reize door Dirk Denker…
Alexander Benjamin Fardon – Het toekomend jaar 2630
Arend Fokke Simonsz – Het toekomend jaar drieduizend
Meer lezen / bronnen:
Inger Leemans & Gert-Jan Johannes (2017), Worm en donder, Uitgeverij Bert Bakker Amsterdam.
Karel Bostoen (ed.) (2001), Verhalen over verre landen, Amsterdam University Press.
Marijke Barend-van Haeften (1993), Wouter Schouten publiceert zijn Oost-Indische voyagie, in: Nederlandse Literatuur, een geschiedenis, Groningen: Nijhoff.
In deze video bespreekt Jörgen de opkomst van het tijdschrift in de achttiende eeuw: geleerdentijdschriften, satirische bladen en spectatoriale tijdschriften. Onder invloed van de Verlichting vullen auteurs verschillende periodieke geschriften vol besprekingen, roddels, satire en beschouwende stukken.
Genoemde auteurs en tijdschriften:
Pieter Rabus – De boekzaal van Europe
Hermanus van den Burg – Amsterdamsche Argus
Jacob Campo Weyerman – De Rotterdamsche Hermes
Justus van Effen – De Hollandsche Spectator
Meer lezen / bronnen:
Inger Leemans & Gert-Jan Johannes (2017), Worm en donder, Uitgeverij Bert Bakker Amsterdam.
P.J. Buijnsters (1993), ‘Spectatoriale geschriften in de Noordelijke Nederlanden’, in: Nederlandse Literatuur, een geschiedenis, Groningen: Martinus Nijhoff Uitgevers.
Jan Urbaniak (2009), Met Argusogen gekeken… Hoe de Amsterdamsche Argus zijn lezers deugdzamer maakte, in: Neerlandica Wratislaviensia XVIII. Via: http://nwr.sjol.eu/preview/-620
Fragmenten uit de tijdschriften veelal via DBNL.org of via Google Books.
Eerder deze week gaf Lotte Jensen (Radboud Universiteit Nijmegen) een lezing in Eindhoven over ‘Verlichting in de Letteren’. De Verlichting was de tijd waarin het ‘licht’ van de rede doorbrak en de mens mondig werd door zijn eigen verstand te gaan gebruiken. Door de opkomst van het Verlichtingsdenken veranderde het wereldbeeld ingrijpend op religieus, politiek en cultureel vlak.
Ook de literatuur was volop in beweging. Jensens lezing biedt een inkijkje in het licht dat Nederlandse verlichte schrijvers uit de achttiende eeuw wilden verspreiden. Ze bespreekt onder meer Heimen Dullaert (‘Aen myn uitbrandende kaerse’), Constantijn Huygens (‘Oogentroost’), Hiëronymus van Alphen, Nicolaas Simon van Winter en Pierre Kemp.
Op vrijdag 18 januari werd in de Universiteitsbibliotheek van de Radboud Universiteit Nijmegen de website Early Enlightenment in a Rotterdam Periodical 1692-1704 (www.eerp.nl) gepresenteerd met veel bronnenmateriaal over de vroege verlichting – tja, periodenamen schrijf je nu eenmaal met een kleine letter… – in Nederland. Alles open access, dus benaderbaar voor iedereen die meer wil weten over de ideeën die leefden in West-Europa in deze periode en hoe die in Nederland ontvangen werden.
Recente reacties