Een van de boeiendste dingen aan het Nederlands is dit: er wordt over die taal al heel lang, eeuwenlang, nagedacht door knappe koppen. En nog steeds komen er details naar boven waarover niemand heeft nagedacht: details waarover je mensen een taalgevoel lijken te delen zonder dat iemand heeft opgeschreven waar dat taalgevoel vandaan komt. Via de Taaladviesdienst van Onze Taal … [Lees meer...] over‘Ze vroegen naar de weg aan haar’
syntaxis
Computer begrijpt niet wat een vrouw zonder handtas is
Hoe goed kunnen computers menselijke taal begrijpen? Niet heel goed, laat de Catalaanse onderzoeker Evelina Leivada samen met twee Amerikaanse collega's zien in een nieuw artikel. Je hoort wel beweren dat het moment bijna daar is: computers kunnen denken en voelen en alles begrijpen wat we zeggen. Een paar jaar geleden sloot Elon Musk nog een project voor schrijvende … [Lees meer...] overComputer begrijpt niet wat een vrouw zonder handtas is
Ernstige zorgen
In de nieuwsapp van de Volkskrant (10 september) kwam ik een bericht tegen waarvan de kop meldt dat de VS 'zich ernstige zorgen maken' over de Russische behandeling van oppositieleider Navalny. Dit is een in mijn ogen opmerkelijke constructie, die al een tijdje voorkomt in het Nederlands. Het gaat hier om het woord ernstige. Vergelijk nu eerst de volgende … [Lees meer...] overErnstige zorgen
‘Zij kan er helaas niet bij zijn’
In zijn artikel Adverbs in strange places (gepubliceerd in Nederlandse Taalkunde in 2018) laat Sjef Barbiers zien dat het Nederlands zinnen kent waarin een bijwoord dat in de bijzin hoort in de hoofdzin kan staan en andersom. ik denk dat ze eerlijk gezegd voor Rooney gaan (matrixzinbijwoord staat in de bijzin)ik denk helaas dat Jan niet wint (bijzinsbijwoord staat in de … [Lees meer...] over‘Zij kan er helaas niet bij zijn’
‘Ik ga’ plus adjectief
Een oud-student plus oud-assistent van mij is intussen leraar Nederlands op een middelbare school in Barendrecht. Vorig jaar (2021) kreeg ik een mail van hem waarin hij mij min of meer verbijsterd mededeelde dat hij leerlingen op een merkwaardige manier het werkwoord gaan hoorde gebruiken. Hij gaf twee voorbeelden: ik ga kort ‘ik ga naar de kapper om mijn haar kort te laten … [Lees meer...] over‘Ik ga’ plus adjectief
Nene leert rijmpjes
Drie jaar is Nene nu in Nederland – toen ze hier kwam was ze vijf en sprak ze alleen Hongaars. Dat Hongaars is nu helemaal verdwenen, het Nederlands haalt ze op haar eigen tempo in. Ze ontdekt nu de rijmpjes, haar favoriet heeft ze deze week tegen iedereen gezegd: "Wat je zegt ben je zelf, met je kop door de helft". En dan verder tot en met de verzekering van het zuur. Ik … [Lees meer...] overNene leert rijmpjes
Waar woon je ergens?
Intrigerende vraag, gisterenavond, van een collega-blogger hier op Neerlandistiek: Ik kan zo snel niet vinden dat iemand hierover geschreven heeft. Het lijkt me geen 'dialect' in de zin dat ik niet geloof dat het regionaal gebonden is. Het is wel informeel en spreektalig, maar ik denk dat heel veel mensen het zeggen. Google geeft een rijke variatie aan bronnen. Er zit … [Lees meer...] overWaar woon je ergens?
20 mei 2022: Afscheidssymposium Gertjan Postma
Op 20 mei 2022 organiseert het Meertens Instituut een afscheidssymposium voor Gertjan Postma die in december 2021 met pensioen ging. Voor het programma van deze feestelijke dag nodigde het Meertens Instituut een aantal collega’s en vrienden uit die met Gertjan hebben samengewerkt. Het symposium vindt plaats in de Max Nettlau zaal van het Internationaal Instituut voor Sociale … [Lees meer...] over20 mei 2022: Afscheidssymposium Gertjan Postma
Heel even over zou
Een van mijn guilty pleasures is het hardop meezingen van het nummer ‘Heel even’ van Shirley Zwerus uit 1981, een bewerking van het Italiaanse ‘Ancora’ dat dat jaar het festival van San Remo won. Ik moet daar wel wat voor overwinnen want het refrein bevat een ongrammaticale zin. Ziet u hem? Heel even denk ik soms ineens aan jouEn mijn dromen krijgen vleugelsFantasieën zonder … [Lees meer...] overHeel even over zou
Convergerend bewijs in de taalkunde
Een van de intrigerende aspecten van taal is dat het overal om ons heen is en tegelijkertijd zo lastig te vatten. Staat taal bijvoorbeeld in een boek? Klinkt het in de ruimte? In zekere zin zijn dat alleen maar inktvlekken en luchttrillingen: ze worden pas taal als wij het interpreteren. Zit taal tussen onze oren? Maar hoe scheiden we het dan van wat zich daar verder bevindt? … [Lees meer...] overConvergerend bewijs in de taalkunde
‘dat ic hebbe genomen dat hues terhurst’
Soms bevatten twee zinnen dezelfde woorden, en geeft een klein verschil in woordvolgorde een al even klein verschil in betekenis. Ze zegt dat hij het boek vermoedelijk aan het lezen is.Ze zegt dat hij vermoedelijk het boek aan het lezen is. Neem die zinnen, proef ze op je tong. Wat is het verschil? De eerste suggereert dat 'het boek' al eerder ter sprake is gekomen, de … [Lees meer...] over‘dat ic hebbe genomen dat hues terhurst’
De computer kent vreemde talen
Hét taalkundige artikel dat de laatste tijd waarschijnlijk het meest besproken is door taalkundigen heet One model for the learning of language van Yuan Yang en Steven Piantadosi. Op de sociale media, in de koffiekamers, op Zoom, overal heb ik al over dit artikel gehoord. Tegelijkertijd heeft volgens mij geen niet-taalkundige over het artikel gehoord: er is geen nieuwsmedium, … [Lees meer...] overDe computer kent vreemde talen
Des was Reynaert harde blide
Wie het meesterwerk Van den vos Reynaerde kent, weet hoe het de arme Bruun is vergaan, de beer die door een ongelukkig samenstel van opportunisme, vraatzucht en goedgelovigheid een eenvoudig slachtoffer werd van de slimme vos. De honing die bij Reynaert zo slecht gevallen zou zijn dat hij zich niet gewillig door Bruun kon laten meevoeren naar het hof, bleek zich in een open … [Lees meer...] overDes was Reynaert harde blide
Verschillende typen zinnetje
De ene taalkundige schreef een artikel over 'twee typen subject' en de ander verbaasde zich over die titel: na woorden als soorten en typen komen toch vooral meervoudige zelfstandig naamwoorden voor? Waarom heette dat artikel dan niet 'twee typen subjecten'? Samen schreven Hans Broekhuis en Ina Schermer nu een artikel over deze constructie. Zo gaat dat in de taalkunde: om over … [Lees meer...] overVerschillende typen zinnetje
Ik ga stad
Er is een nieuwe constructie en die leidt bij sommigen tot drastische beslissingen: Wat is hier aan de hand? Gert-Jan Schoenmakers en John David Storment zochten het uit, en schreven er een artikel over in de onlangs verschenen bundel Linguistics in the Netherlands 2021. Ze vonden om te beginnen elders op Twitter inderdaad zinnen zoals: hoelaat ben je stad dan want ik … [Lees meer...] overIk ga stad
De veranderende syntaxis van ‘beslissen om’
In een zondag op geenstijl.nl verschenen stukje staat de volgende zin: een ieder moet voor zichzelf beslissen om de vaccinatie te nemen. Uit de context blijkt dat de schrijver van het stukje het standpunt huldigt dat iedereen zelf moet weten of ie zich tegen het coronavirus laat inenten. Voor mij kan de geciteerde zin dat alleen niet uitdrukken. Die kan ik alleen maar … [Lees meer...] overDe veranderende syntaxis van ‘beslissen om’
“Ik verkoop de wagens aan advocaten tot rijschoolhouders”
In de Leeuwarder Courant van 20 oktober werd een autoverkoper aan het woord gelaten over de toegenomen verkoop van de Dodge Ram 1500. Hij zei: "Ik verkoop de wagens aan advocaten tot rijschoolhouders". In die zin zit een opvallende constructie die mij in het Nederlands nog niet eerder was opgevallen. De zin betekent in mijn interpretatie zoiets als: ik verkoop de wagens aan … [Lees meer...] over“Ik verkoop de wagens aan advocaten tot rijschoolhouders”
‘Deugporno’, ‘taalpolitie’ en constructiegrammatica
Hoe de constructiegrammatica (een deel van de) weerstand tegen ‘woke’ taalgebruik kan verklaren Waarschuwing: ik ga in deze blog een gevoelig onderwerp behandelen. Ga er dus vooral even rustig voor zitten. Zo’n week geleden werd er een ‘leidraad voor inclusief taalgebruik’ verspreid onder ambtenaren in Den Haag. Media als Powned en de Telegraaf brachten dit nieuws met … [Lees meer...] over‘Deugporno’, ‘taalpolitie’ en constructiegrammatica
Hoe het Friese werkwoord verandert
Alles wat in Fryslân gebeurt, komt in de rest van Nederland vijftig jaar later. Dat geldt in ieder geval op taalgebied: het intensieve contact met een verwante taal dat het Nederlands ondergaat met het Engels, dat kennen de Friezen al langer, met het Nederlands. Iedereen in de provincie spreekt in ieder geval óók Nederlands. Wat zulke langdurige en intensieve tweetaligheid … [Lees meer...] overHoe het Friese werkwoord verandert
‘Doe sprac Grimbeert die das, die Reynaerts broeder sone was’
Dubbele genitiefconstructies in het Middelnederlands en het Oudsaksisch Op de website Reddit stond een klein jaar geleden een vraag van iemand die twijfelde of hij in de volgende constructie mum van een apostrof + s moest voorzien: John's mum('s) birthday Het gaat hier om een zogenaamde ‘Saxon genitive’, die gekenmerkt wordt door het gebruik van de genitief-s. De … [Lees meer...] over‘Doe sprac Grimbeert die das, die Reynaerts broeder sone was’
Hele erge leuke dingen
Er zijn mensen die het taalgebruik van anderen scannen op hele goede morgen, om dan zodra iemand dat daadwerkelijk zegt uit te roepen 'halve goede morgen!' en dan in schaterlachen uit te barsten. Die mensen leggen de vinger op een wonderlijke plek in het Nederlands: dat sommige mensen – misschien zelfs wel alle mensen, al durft niet iedereen het toe te geven – het bijwoord heel … [Lees meer...] overHele erge leuke dingen
Wat de woorden ‘hoofdzin’ en ‘bijzin’ betekenen
Kortgeleden stond hier een stukje van mij over de functie van onderschikkende voegwoorden en - in directe samenhang daarmee: de betekenis van de woorden hoofdzin en bijzin. Er hebben me verschillende leraren Nederlands en anderen vragen over het stukje gesteld en die vragen laten denk ik zien dat ik met het gebruiken van die termen te veel voorkennis heb verondersteld. Daarom … [Lees meer...] overWat de woorden ‘hoofdzin’ en ‘bijzin’ betekenen
Hoen rare constructie hebben we nu weer gevonden?
De beschrijving van het Nederlands is nog lang niet af. In mijn variant van het Nederlands (Zuid-Holland, maar ik heb schoolgegaan en daarna ook elders gewoond) zijn zinnen als de volgende mogelijk Hoen grote vis heb je gevangen? Ik kan me niet herinneren daar ooit iets over gelezen te hebben. De zin is onderdeel van mijn gesproken taal; dit stukje is de eerste … [Lees meer...] overHoen rare constructie hebben we nu weer gevonden?
Kan een zin met een nevenschikkend voegwoord beginnen?
Op de Facebookgroep Leraar Nederlands fulmineerde laatst iemand over "de kranten", die "het allemaal fout doen" door zinnen met een nevenschikkend voegwoord te laten beginnen. Dat is een beetje een gekke klacht van een leraar Nederlands, want verreweg de bekendste eigenschap van nevenschikkende voegwoorden is nou juist dat je die dingen tussen twee zinnen in kunt zetten. Dan … [Lees meer...] overKan een zin met een nevenschikkend voegwoord beginnen?
Een onderschikkend voegwoord plakt niet twee zinnen aan elkaar
In nummer 7/8 van Onze Taal staat in het rubriekje 'Hoe leg je dat uit?' het volgende: Verder kan 'of' een hoofdzin en een bijzin aan elkaar verbinden; dan is het een onderschikkend voegwoord. [...]- We weten niet of hij komt.- Hij vroeg of ik meeging. Onze Taal is niet de eerste die beweert dat onderschikkende voegwoorden een hoofdzin en een bijzin aan elkaar plakken. … [Lees meer...] overEen onderschikkend voegwoord plakt niet twee zinnen aan elkaar