Ik heb, wat zal het zijn, een jaar of vijftien geleden Peter-Arno Coppen eens uitgenodigd voor een gastcollege. Daar heeft hij zijn befaamde truuk gedemonstreerd: een willekeurige zin uit een willekeurig boek. En ja hoor: er kwam warempel een probleem in voor. Het ging om de aan-het-constructie, als ik het me goed herinner. Is aan het werken in 'Hij is aan het werken' een … [Lees meer...] overDe onzin van de geïdealiseerde zin
syntaxis
De middelste zin van… Jouw gezicht morgen
Boek (drieluik): Jouw gezicht morgen van Javier Marías (vertaald uit het Spaans). Middelste zin (p. 666-667): Wat hij vertelde was niet alleen even reëel en geloofwaardig als het beleg van Wenen in 1529, de verschrikkelijke val van Constantinopel in 1453 toen de stad in handen van de ontrouwe Turken viel, de afslachting in Gallípoli van de landgenoten van Wheeler, de … [Lees meer...] overDe middelste zin van… Jouw gezicht morgen
Verschenen: The dynamics of feminisation
A corpus-based diachronic analysis of Dutch and German feminising morphology In this book, feminisation – the marking of female sex on personal nouns – in Dutch and German is investigated contrastively, diachronically, and corpus-linguistically. The corpus-based approach entails a theoretical and methodological shift from a structuralist and essentialist approach to the … [Lees meer...] overVerschenen: The dynamics of feminisation
Wat is syntaxis?
Wat iedereen moet weten over taal (25) Onlangs verschenen de resultaten van een onderzoek: wat vinden taalwetenschappers dat mensen moeten weten over taal? Dat resulteerde onder andere in een lijst van 25 vragen. Korte antwoorden op die vragen zet ik hier op een rijtje. Vandaag de laatste vraag van de lijst; maar de komende dagen voeg ik er zelf nog wat vragen aan … [Lees meer...] overWat is syntaxis?
Zo mooie bloemen
Als mensen vragen "jij bent neerlandicus, hè?", ga ik altijd even beter zitten. Want wie weet wat voorr onthullingen je dan worden gedaan. Vooral als de volgende zin begint met "Wat vind jij nou van..." Deze keer was het raak. De collega – geen neerlandicus – keek me even onderzoekend aan. "Zo mooie bloemen", zei ze toen. "Zo mooie bloemen?" "Ja, dat hoor je steeds … [Lees meer...] overZo mooie bloemen
Diversiteit als impuls voor taalvitaliteit
In de serie Tekstportretten laat Jan Renkema iemand poseren in zijn tekstatelier, ter gelegenheid van een bijzondere aanleiding. Onlangs is Rik van Gijn benoemd tot bijzonder hoogleraar ‘Etnolinguïstische Vitaliteit en Diversiteit in de Wereld’ aan de Universiteit van Leiden. Van literatuur naar taal Ik wilde oorspronkelijk romanschrijver worden, dus ging ik Nederlands … [Lees meer...] overDiversiteit als impuls voor taalvitaliteit
Het scheelde niet veel of dit artikel was nooit geschreven
Kon mij dat wat schelen? Echt wel. In zijn artikel van 28 mei jl. legt Willy Vandeweghe (verder: WV) een verband tussen twee typen uitdrukkingswijzen met het werkwoord schelen in twee specifieke betekenissen, die hij beide beschouwt als negatief-polaire uitdrukkingen (NPU’s). Hij onderscheidt ze als schelen1en schelen2. Met schelen1 duidt hij het gebruik aan bij een … [Lees meer...] overHet scheelde niet veel of dit artikel was nooit geschreven
Gaten in zinnen
Soms denk ik aan Teun Hoekstra (1953-1998). Hij zou dit jaar 72 geworden zijn, maar hij is al 27 jaar dood. Van hem leerde ik de beginselen van de syntaxis, en er zijn weinig docenten van wie ik het onderwijs me zo goed herinner als dat van Teun. Zelfs nu ik dit opschrijf krijg ik heimwee naar het intellectuele avontuur dat de taalkunde bij hem was. Ik herinner me ook … [Lees meer...] overGaten in zinnen
Een beest van een constructie
De Expressieve Binominale Constructie onder de (contrastieve) loep Iedereen heeft wel al eens een schat van een hond, een pracht van een huis of een beest van een wagen gehoord of geproduceerd. Taalkundigen zoals Elnora ten Wolde en Kristel Van Goethem hebben dergelijke uitdrukkingen in het Nederlands bestudeerd, maar verder (contrastief) onderzoek blijft nog beperkt. Deze … [Lees meer...] overEen beest van een constructie
Taalverandering in de schijnwerpers
Profielwerkstuk over wil en wilt levert twee vwo-leerlingen van SG Sophianum de KNAW Onderwijsprijs 2025 op Zeg je nou jij wil of jij wilt, en is het hij wil of hij wilt? Die ogenschijnlijk simpele vraag vormde de aanleiding voor een bijzonder profielwerkstuk van Amélie Lamers en Linda Martinussen, twee vwo-eindexamenleerlingen van het Sophianum in Gulpen. Hun onderzoek … [Lees meer...] overTaalverandering in de schijnwerpers
Niet durven gokkend
Toen Martijn van Bruggen zich opgaf voor SLAMsterdam wist hij nog niet dat hij vlak daarvoor de U-slam zou winnen. In de woorden van Martijn op Instagram: Soms lees je iets wat best goed klinkt maar wat bij nader inzien eigenlijk niet kan volgens de grammatica van het Nederlands. (Net zoals bij de verleden tijd van de infinitief.) Dan zijn er twee vragen. In de tekst … [Lees meer...] overNiet durven gokkend
Het scheelde geen haar
En andere vormen van expressiviteit Op 27 maart van dit jaar verscheen van Ad Welschen de zesde aflevering in een reeks over de “negatieve of-constructie” (NoC). De ‘klein verschil’-constructie Het scheelde niet veel / geen HAAR OF (ze reed hem omver) is daar een prototype van, naast de ‘kort interval’-constructie Ik was nog niet binnen OF (de ellende begon). Het schelen … [Lees meer...] overHet scheelde geen haar
Een Duitsland en Europa die samen sterk zijn
Consternatie op Mastodon, gisteren, naar aanleiding van een bericht bij de NOS over de oorlogsambities van kanselier Merz. Want wat schreef de Nederlandse Omroepstichting hierover: "Kracht schrikt agressors af. Zwakte daarentegen nodigt agressors uit", aldus Merz. "Ons doel is een Duitsland en Europa die samen zo sterk zijn dat we nooit onze wapens hoeven te … [Lees meer...] overEen Duitsland en Europa die samen sterk zijn
Taalkundige beunhazerij
Het Midden-Oosten kreunt onder kanongebulder en kruitdampen. Ik denk niet dat we er erg mee opschieten als we van de Palestijnen onschuldige slachtoffers maken en van de Israëli's afschuwelijke houwdegens en ijzervreters, of omgekeerd. Die neiging komt voor: linkse studenten die met Palestijnse vlaggen zwaaien en rechtse aanhangers van Netanyahu die vinden dat de ‘Gaza strip’ … [Lees meer...] overTaalkundige beunhazerij
‘Maar hoeveel macht heeft een paus eigenlijk?’
Joost Swanborn is een taalgevoelige persoon. Als hij iets meldt, dan luister je. En dit weekeinde meldde hij op sociale media de 'kinder-maar' in de NRC: Kinder-maar?, vroeg ik hem. "Vanwege die associatie met spreekbeurten vol niet- en schijntegenstellingen", schreef hij terug. En: "Die Franciscus-passage is veel zakelijker en sterker zonder dat 'maar' en die rare … [Lees meer...] over‘Maar hoeveel macht heeft een paus eigenlijk?’
Die is overdag moe
"Sasha neemt de bus, want die heeft geen zin om door de regen te fietsen." Valt je iets op aan deze zin? Dat hangt waarschijnlijk minstens deels af van hoe je deze tekst tot je neemt. Als je hem laat voorlezen door je vriend of door je chatbot, waarschijnlijk niet. Maar wie de eigen ogen over de tekst laat glijden, bleef misschien even haken aan die. Dat is wat je normaliter … [Lees meer...] overDie is overdag moe
‘Er was geen congres, of ze had er de aandacht getrokken’
Categorische ontkenning bij de NoC In de laatste aflevering van zijn immer belangwekkende managersfeuilleton op dit platform, ‘De verleden tijd van lijken’, van 9 februari jl., , introduceert Marc van Oostendorp een personage Femke als volgt: Er was geen vooraanstaand wetenschappelijk tijdschrift of Femke had erin gestaan met haar haarscherpe … [Lees meer...] over‘Er was geen congres, of ze had er de aandacht getrokken’
Met zonder jas uit
Zouden er moedertaalsprekers van het Nederlands zijn die niet ooit 'met zonder jas' hebben gezegd? Het lijkt een heel veel voorkomend stadium te zijn waar kinderen doorheen gaan, al groeien ze er geloof ik ook vrijwel altijd weer uit. Met zonder jas klinkt een beetje kinderlijk. In een artikel in het nieuwe Nederlandse taalkundige tijdschrift Nota Bene schrijft de Utrechtse … [Lees meer...] overMet zonder jas uit
‘Als je dorst hebt, er is cola.’
Er zijn mensen die denken dat alles in de taal geregeld moet worden. Als mensen dingen op twee verschillende manieren zeggen ('ik ben groter dan/als jou', 'ik wil dat boek gelezen hebben/hebben gelezen'), dan moet één van de twee voorzien worden van het label 'goed' en de ander van het label 'fout'. Maar zelfs die mensen moeten toegeven dat dit niet geldt voor de volgorde van … [Lees meer...] over‘Als je dorst hebt, er is cola.’
Hoe spannend de Nederlandse woordvolgorde is
Samenwerking Münster-Oldenburg Bachelorstudenten Nederlandse taal en cultuur van de Universiteit Münster en Oldenburg sloegen dit wintersemester (24/25) de handen ineen in het college ´De Nederlandse woordvolgorde´. In dit taalwetenschappelijke college onderzochten studenten variatie in de Nederlandse syntaxis. Daarbij werkten sommigen ook verschillen met de Duitse … [Lees meer...] overHoe spannend de Nederlandse woordvolgorde is
’t Het nog nooit zo donker west / Of ’t wer altied wel weer licht
''t Het nog nooit zo donker west / Of 't wer altied wel weer licht' Zo luiden de titel en het weerkerend refrein van een prachtige ballad uit 1984 van de vroeg gestorven Groninger bard Ede Staal (1941-1986), geliefd streektaalzanger en dichter. Staal heeft al tijdens zijn leven, maar zeker sinds zijn dood een cultstatus verworven. Hij is met een qua omvang bescheiden oeuvre … [Lees meer...] over’t Het nog nooit zo donker west / Of ’t wer altied wel weer licht
De overheid kan geen stap zetten of …
‘De overheid kan geen stap zetten of de Autoriteit Persoonsgegevens begint te keffen als een juffershondje’, zo luidde de kop boven een column van Elma Drayer, in De Volkskrant van 10-1-2025. Het is een tamelijk complexe zinsconstructie, zowel stilistisch als syntactisch, en zij nodigt zeker uit tot een nadere beschouwing. In de afgelopen dertien maanden heb ik op dit … [Lees meer...] overDe overheid kan geen stap zetten of …
Een mand vol bloemen
Taalkunde van 100 jaar geleden De taalkunde is inmiddels oud genoeg om af en toe wat observaties op te kunnen vissen die voorgangers in, bijvoorbeeld, 1925 deden. In dat jaar schreef bijvoorbeeld de – sowieso heel interessante – taalkundige Wobbe de Vries een artikel in het tijdschrift De nieuwe taalgids over vol, of in het bijzonder over constructies zoals 'vol … [Lees meer...] overEen mand vol bloemen
Diep neurale netwerkmodellen voor taal: hypes en technologie.
Een opmerkelijke trend in het hedendaagse cognitief wetenschappelijk onderzoek, wereldwijd, met name op het gebied van taal is dat Big Data, ‘large language models’ (LLMs), en ‘deep neural networks’ (DNNs) breed worden uitgemeten als AI-oplossingen voor kernproblemen als het menselijk taalvermogen en kindertaalverwerving. En dit jaar is de Nobelprijs voor Natuurkunde zelfs … [Lees meer...] overDiep neurale netwerkmodellen voor taal: hypes en technologie.
Je in je pijngrens laten zitten
In een interview in de Trouw van 25 november zei het Nederlandse NSC-Kamerlid Nicolien van Vroonhoven: Die uitspraak intrigeerde me. De betekenis uit de context wel grofweg op te maken: mevrouw Van Vroonhoven vertelde dat ze een begripvolle arbeidsrelatie met haar PVV-collega Geert Wilders onderhield en met hem wilde samenwerken, maar dat ze geen persoonlijke aanvallen … [Lees meer...] overJe in je pijngrens laten zitten
