Op het hoofdkwartier van Neerlandistiek komen af en toe knellende vragen binnen, van die vragen die voor mensen het leven dreigen te vergallen. Geliefden weigeren elkaar nog te spreken, kantoren knallen bijna uit elkaar, en dan komen wij om aan te wijzen wie er gelijk heeft. Gisteren bracht de ijlkoerier bijvoorbeeld deze noodkreet langs: Het is op het eerste gezicht … [Lees meer...] overVan voor naar achter, van links naar rechts
semantiek
De betekenis van zoen en kus
Taalkunde van 50 jaar geleden Er zijn zaken waarover de wetenschap nooit uitsluitsel zal geven, simpelweg omdat er nooit uitsluitsel komt. Ik schreef op dit eigenste weblog 16 jaar geleden bijvoorbeeld over het betekenisverschil tussen zoen en kus. Het verschil is van oorsprong een van betekenis: zoen komt van verzoening en kreeg de betekenis van kus doordat een … [Lees meer...] overDe betekenis van zoen en kus
Muisgebruik en muizengebruik
Met de begrippen homonymie en polysemie wordt beschreven dat een enkele klankreeks een verscheidenheid aan betekenissen bezit. Het verschil tussen beide begrippen ligt in het aantal in je mentale lexicon opgeslagen woorden. Twee of meer gelijkluidende woorden zijn elkaars homoniemen, terwijl een enkel woord polyseem is als het betekenisschakeringen kent.Je kunt die begrippen … [Lees meer...] overMuisgebruik en muizengebruik
Het boek dat mijn opa schreef, ligt hier op tafel
Een van de wonderlijke eigenschappen van menselijke taal, is dat dezelfde vorm soms verschillende dingen kan betekenen. Een taal als het Nederlands heeft genoeg klinkers en medeklinkers om ieder woord verschillend te maken van ieder ander woord, en toch zitten we opgescheept als woorden met bank dat minstens twee verschillende dingen betekent: waarom noemen we de financiële … [Lees meer...] overHet boek dat mijn opa schreef, ligt hier op tafel
Gebeurtenissen in de taal
Van alle taalkundige subdisciplines heeft de semantiek, de studie van betekenis, de duidelijkste overlap met de filosofie. Vandaar dat semantici af en toe hoofdstukken schrijven in filosofische handboeken en pakweg sociolinguïsten of fonetici niet. Tegelijkertijd gaat de semantiek ook over een van de aspecten van de taal die zich het lastigst wetenschappelijk laat bestuderen: … [Lees meer...] overGebeurtenissen in de taal
Meer of minder aan de orde zijn
Een intrigerend verschil in betekenis van taal: sommige zaken die iemand zegt zijn, puur door de gekozen vorm, lastiger te betwisten dan andere. Stel dat iemand zegt: En iemand anders zegt: Dan is hetgeen dat die ander betwist of Maria hier gisteren wel gegeten heeft, niet haar kwaliteit als de beste musicus van deze stad. Om dat laatste te betwisten moet je wat meer … [Lees meer...] overMeer of minder aan de orde zijn
Het verschil tussen ‘in’ en ‘volgens’
Wat betekent fictie? Dat is een uitdagende vraag voor de betekenisleer, bijvoorbeeld omdat er vaak van wordt uitgegaan dat de betekenis van een keiharde nonfictiezin zoals 'het regent' iets te maken heeft met de vraag of het buiten wel of niet regent. In het eerste geval is de zin waar en in het tweede niet. Zinnen verwijzen in dat opzicht naar de werkelijkheid buiten de taal – … [Lees meer...] overHet verschil tussen ‘in’ en ‘volgens’
Narratieve frustratie
Jarenlang groeiden de taalkunde en de letterkunde uit elkaar, taalkundigen en letterkundigen leken heel verschillende interesses te hebben, en pasten heel verschillende wetenschappelijke methodes toe op heel verschillende soorten onderwerpen. Dat ze samen in een opleiding Nederlands (of Frans, of Nieuwgrieks) zaten, had vooral een historische grond, en ook iets te maken met het … [Lees meer...] overNarratieve frustratie
Hedde Zeijlstra over de betekenis van woorden
De taalkundige Hedde Zeijlstra, hoogleraar aan de universiteit van Göttingen, schrijft aan een trilogie over woorden in het Nederlands. Het eerste deel, De betekenis van woorden, verscheen in de afgelopen week. Wat weten we over woordbetekenis? … [Lees meer...] overHedde Zeijlstra over de betekenis van woorden
30 november 2023: Bij natte vloer glad: grammatica in het wild
Op donderdag 30 november houdt Ronny Boogaart een lezing in de serie Letter en Geest: Neerlandistiek in Leiden. De lezing zal zowel op locatie als online te volgen zijn. Bij natte vloer glad: grammatica in het wild In deze lezing laat Ronny Boogaart zien wat er gebeurt als je met een taalkundige bril naar de wereld om je heen kijkt. Teksten op bordjes, in liedjes, … [Lees meer...] over30 november 2023: Bij natte vloer glad: grammatica in het wild
Overleden: Jeroen Groenendijk (1949-2023)
Ons bereikt het bericht dat Jeroen Groenendijk (geboren 20 juli 1949) op 17 oktober 2023 is overleden. Groenendijk studeerde Nederlandse taal- en letterkunde, filosofie en Algemene Taalwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam, aan welke universiteit hij ook gedurende zijn hele loopbaan verbonden zou blijven. Groenendijk was een wereldberoemd logicus en semanticus, en … [Lees meer...] overOverleden: Jeroen Groenendijk (1949-2023)
Belangrijke vragen
De betekenis van woorden (5) Stel, je bent een beginnend politicus. Enigszins naïef probeer je enkele vanzelfsprekende kleine maatregelen voor te stellen, waar onmogelijk iemand tegen kan zijn, denk je. Bijvoorbeeld het tegengaan van klimaatverandering, verkleining van de landbouwsector, of humanere opvang van vluchtelingen. Natuurlijk sta je graag in goed contact met je … [Lees meer...] overBelangrijke vragen
Laten we het over de toekomst hebben
De betekenis van woorden (4) Taal lijkt soms heel eenvoudig. Over het verleden praten we in de verleden tijd, over het heden in de tegenwoordige tijd, en over de toekomst in de toekomende tijd: Ik liep – ik loop – ik zal lopen. Maar zo simpel is het niet. Het tijdsysteem in de taal zit heel anders in elkaar dan het lijkt, en dan vooral de toekomende tijd. De verleden … [Lees meer...] overLaten we het over de toekomst hebben
Iemand, niemand, iedereen
De betekenis van woorden (3) Zoals we al vaker hebben gezien ligt er veel wiskunde of logica aan de taal ten grondslag. Het duidelijkste zie je dat misschien nog wel bij woorden als iemand, niemand of iedereen. Op het eerste gezicht lijken die een heel duidelijke verwijzing te hebben. Iemand verwijst naar een enkele persoon, niemand naar geen persoon, en iedereen naar alle … [Lees meer...] overIemand, niemand, iedereen
Er is een wereld…
De betekenis van woorden (2) ‘Er is een wereld waarin ik met Madonna naar bed ga.’ Zo legde destijds mijn oude docent het idee van mogelijke werelden uit. Tegenwoordig zou zo’n uitleg niet meer kunnen, maar het maakte het begrip mogelijke wereld wel duidelijk. De wereld waarin we leven is de echte wereld. Vaak praten we alleen over de echte wereld. Een zin als 'Gisteren … [Lees meer...] overEr is een wereld…
Hij zegt dat hij komt, hij zegt dit: ‘Ik kom’
De mooiste wetenschappelijke resultaten ontstaan als je zegt: dat is geen toeval. Neem het feit dat het onderschikkend voegwoord in veel talen lijkt op het aanwijzend voornaamwoord. In het Nederlands, zijn ze bijvoorbeeld allebei dat. In een nieuw artikel in het tijdschrift Linguistics laten Camil Staps en Johan Rooryck zien dat je een heel eind komt door aan te nemen dat … [Lees meer...] overHij zegt dat hij komt, hij zegt dit: ‘Ik kom’
Ambiguïteit en disambiguëring
Op 1 augustus jl. stond er in het AD een interview met Tjeerd. In de inleidende tekst lezen we dat hij tegen de journalist zegt: ‘Het is het kutste jaar uit mijn leven, zet dat maar boven het artikel’. De auteur vervolgt de tekst met de volgende zin. Ik moest even nadenken wie er nu precies met Edith bedoeld werd: de schoonzus van Tjeerd, dus de vrouw van zijn broer, of … [Lees meer...] overAmbiguïteit en disambiguëring
Niet Picasso zelf
Op 6 juni 2023 overleed de Franse kunstschilderes Françoise Gilot op 101-jarige leeftijd. De dag erop publiceerde de Volkskrant een artikel over haar (Françoise Gilot (1921-2023) kwam los van Picasso en zocht haar eigen weg in de kunst (volkskrant.nl)). De bijdrage wordt geopend met de volgende zin. Voor de lezer die weet dat Picasso’s leven bestond uit een groot aantal … [Lees meer...] overNiet Picasso zelf
Ongeveer
Waarom zeggen mensen dingen als 'op dit feestje verwacht ik ongeveer 70 bezoekers?' Daarover gaat een intrigerend nieuw artikel (drukproef) in het tijdschrift Linguistics and Philosophy. Het probleem zit erin dat ongeveer een vaag woord is en we ervan uitgaan dat mensen in gesprekken altijd zo precies mogelijk proberen te zijn. Als iemand op de thermometer kijkt en je vraagt … [Lees meer...] overOngeveer
Niet mogelijk of onmogelijk?
Buitenstaanders zien soms dingen die je zelf niet ziet. Alle reden dus om DutchNews.nl te lezen als je geïnteresseerd bent in Nederland. De columniste Molly Quell bijvoorbeeld, die deze week een verschil observeerde tussen niet mogelijk en onmogelijk. Volgens Van Dale is mogelijk 'kunnende gebeuren' en onmogelijk 'niet kunnende gebeuren', dus je zou verwachten dat niet mogelijk … [Lees meer...] overNiet mogelijk of onmogelijk?
Moord is slecht maar ik vind het niet erg
Het is inmiddels wel duidelijk dat je met willekeurig welke uitspraak evenveel over jezelf zegt als over de werkelijkheid. Wanneer ik bijvoorbeeld zeg 'Het regent buiten', vertel ik daarmee iets over het weer, maar ook iets over mezelf. Bijvoorbeeld dat ik ook zelf geloof dat het buiten regent. Ik kan natuurlijk wel liegen, maar normaliter vinden mensen het gek als iemand … [Lees meer...] overMoord is slecht maar ik vind het niet erg
Gedachte-algebra
De relatie tussen taal en denken is een van de klassieke problemen van de filosofie: bepaalt de taal het denken? Of is de relatie andersom? Een groep onderzoekers zette vorige week een nieuwe stap in deze discussie met een op internet gepubliceerd artikel over de 'gedacht-nalgebra' – een wiskundig systeem dat moet beschrijven hoe onze gedachten – van ons, mensen, niet sprekers … [Lees meer...] overGedachte-algebra
Wijsheid versus de hoedanigheid van wijs te zijn
Volgens Van Dale is een definitie van wijsheid: 'de hoedanigheid van wijs te zijn'. Waarschijnlijk hebben woordenboeken over de hele wereld zulke definities voor wisdom, sagesse, ਸਿਆਣਪ, мудрість. Maar er valt wel wat op af te dingen, zegt de Franse taalwetenschapper Friederike Moltmann in een recent artikel. Neem bijvoorbeeld het verschil tussen de volgende twee … [Lees meer...] overWijsheid versus de hoedanigheid van wijs te zijn
Alles is semantiek
De semantiek is de koningin van de taalkunde. Dat geldt in ieder geval wanneer Philippe Schlenker haar presenteert, in zijn nieuwe boek What It All Means. De semantiek is volgens hem hét voorbeeld van een gelukkige combinatie van geestes- en natuurwetenschappen, gegrondvest op een lange traditie van filosofie, taalkunde en antropologie, en tegenwoordig beschikkend over heel … [Lees meer...] overAlles is semantiek
De energie van kleine piemels!
Het weblog aller Nederlandse weblogs is natuurlijk Frontaal Naakt van Peter Breedveld: meestal vermakelijk en soms steek je er ook nog wat van op. Zoals gisteren toen hij aandacht besteedde aan een weinig benoemde eigenschap van de slur, het smaadwoord, de invectief. Over dat soort woorden valt sowieso van alles op te merken (ik heb daar een paar jaar geleden ook al over … [Lees meer...] overDe energie van kleine piemels!
