Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek
Door Renaat Gaspar
Over de Warenar van P.C. Hooft is niet weinig geschreven, onder meer in de verschillende literatuurgeschiedenissen en in de inleidingen op de tekstuitgaven van dit veelgeroemde blijspel. Het ontbreken van specifieke regieaanwijzingen van de auteur over mime, mine, pose of dictie van de spelers heeft in de hand gewerkt, dat in de verklarende noten niet zelden een eigen interpretatie aan de tekst is gegeven.
Lees verder >>Door Theater Kwast
Wat stemt dit weemoedig….Met een rumoerig publiek in de ridderzaal van Kasteel Muiderslot om een stuk van P.C. Hooft te spelen… Terwijl we bezig zijn met plannen maken voor seizoen 2020/21, kwamen we deze intergrale registratie tegen, die wij eigenlijk ook vergeten waren. Achilles en Polyxena.. een matig stuk op papier, bleek op 16 maart 2017 een heerlijk stuk om te spelen. Wat was die Hooft toch goed….(en wat laat de videokwaliteit dan te wensen over..)
Door Lia van Gemert
P.C. Hooft (1581-1647) is vooral bekend gebleven om zijn gedichten, liedjes en toneelstukken. Maar zijn echte levenswerk waren de Nederlandsche Historien: de magistrale reconstructie van de periode 1550-1590, toen in België en Nederland de vrijheidsstrijd losbarstte. Hooft vertelt alles: de ideologie van deze opstand, de gevechten tegen de Spaanse vijand, de verdeeldheid in het Nederlandse kamp, de gevolgen voor de gewone mensen in de steden en op het platteland. En dat in een weergaloos proza, dat de lezers 1242 pagina’s lang onderdompelt in de sfeer van de zestiende eeuw, een tijd waarin in de Nederlanden een nieuwe wereld ontstond.
De 20 ‘boeken’ (delen) van de Nederlandsche Historien die tussen 1642 en 1654 verschenen zijn nu integraal raadpleegbaar en doorzoekbaar op de website van het Huygens Instituut. Ze zijn bovendien vertaald in het Nederlands van vandaag door drie specialisten: Eddy Grootes, Frank van Gestel en Arjan van Leuvensteijn.
Op vrijdag 21 juni 2019 lanceert het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis een website met de integrale vertaling van P.C. Hoofts Nederlandsche Historien, vervaardigd door Frank van Gestel, Eddy Grootes en Arjan van Leuvensteijn. U bent van harte uitgenodigd om daarbij aanwezig te zijn.
Wanneer: Vrijdag 21 juni, 14.30 – 16.30 uur
Waar: Huygens ING, Oudezijds Achterburgwal 185, 1012 DK Amsterdam
Lees verder >>Door Willem Kuiper
Afgelopen vrijdag 25 januari vertelde ik u over de lancering van de
Digitale Charterbank Nederland (DCN) en wees ik u op dit stuk:
| 32 | Windbrief, opgesteld door P.C. Hooft betreffende het bouwen van drie watermolens, 19-06-1643. 1 charter |
alsook op de mogelijkheid om via de DCN-website direct contact op te nemen met het archief waar dit stuk bewaard wordt: het Regionaal Historisch Centrum Vecht en Venen. Ik heb dat gedaan en kreeg prompt antwoord.
Omdat het mij interessant leek voor de lezers van Neerlandistiek heb ik geïnformeerd naar de mogelijkheid dit stuk te fotograferen, al was het maar met een smartphone, zodat de Renaissancisten (in spe) onder ons Hoofts eigen handschrift en spelling onder ogen kunnen krijgen in een gedateerd en gelokaliseerd ambtelijk stuk. Lees verder >>
Door Willem Kuiper
Op dit moment wordt officieel het doek opgehaald en het licht aan gedaan voor de website https://charterbank.huygens.knaw.nl Voor de meeste neerlandici geen verplichte kost, maar voor de historici onder ons het bookmarken meer dan waard. Niet zo zeer om inzicht te krijgen in grond- en vastgoedprijzen in en rond een stad naar keuze in het jaar van mijn postcode, maar wel om te zien hoe men in zeker jaar in die stad spelde om zo te kunnen verifiëren of falsifiëren of een literaire tekst daar geschreven zou kunnen zijn. Oorkonden en vergelijkbare ambtelijke teksten, waarvan wij weten in welk jaar en in welke plaats zij geschreven werden, zijn onmisbare ijkpunten voor het lokaliseren van literaire teksten met een onbekende herkomst. Daarnaast zijn oorkonden goudmijnen voor onderzoek naar eigennamen en ook geven zij een authentieke kijk op de realiteit van alle dag, die weliswaar soms zichtbaar is in de randversiering van miniaturen, maar die nagenoeg altijd ontbreekt in literaire teksten. Lees verder >>
Door Alan Moss
Zwart-witte afbeelding van P.C. Hooft.
Laat het aan historici en letterkundigen om de meest obscure anekdotes en spraakmakende details van hun favoriete schrijvers boven tafel te krijgen. Denk aan Grip, de opgezette raaf van Charles Dickens, het masturbatiedagboek van sprookjesschrijver Hans Christian Andersen of de vermeende nazi-sympathieën van Lucebert. Ook over mijn speeltuin, die van de zeventiende eeuw, worden soms smakelijke feitjes opgeduikeld. Soms blijken die niet te kloppen. Dat resulteert dan weer in een wat mij betreft veel smeuïger, Myth Busters-achtig artikel dat de zin van de onzin probeert te scheiden. Ik kan daar als zelfbenoemd pedant enorm van genieten. Door een ‘spectaculaire transcriptiefout’ en een biograaf die uit persoonlijke ervaring sprak, is weleens aangenomen dat de dichter en toneelschrijver P.C. Hooft (1581-1647) kleurenblind was. Hoe dan? Lees verder >>
Op 29 september 2017, exact 399 jaar nadat het stuk in de Grote Sale van het Muiderslot voor prins Maurits in première ging, speelt Theater Kwast op dezelfde plek deze unieke co-productie van Samuel Coster (1579-1665) en P.C. Hooft (1581-1647): de tragedie Isabella.
Een tragedie van twee giganten
Isabella is een unieke co-productie van twee van de invloedrijkste grondleggers van de Nederlandse theatertraditie: P.C. Hooft en Samuel Coster. Het is een tragedie vol grote emoties rechtstreeks uit het Italiaanse meesterwerk Orlando Furioso. Het Amsterdamse schrijversduo maakte er een emotionele achtbaan in volle vaart van. Isabella krijgt dan ook heel wat te verduren. Terwijl ze met haar grote liefde Zerbijn door het bos wandelt, slaat het noodlot toe. Daar, midden in het bos, ligt de wapenuitrusting van de gesneuvelde held Roeland. Maar dan is daar Madricard. Een ploert die weigert de wapenen te eren, maar ze besluit te roven. Zerbijn daagt hem voor deze schanddaad onmiddellijk uit tot een gevecht, met desastreuze gevolgen. Lees verder >>
Een Vlogboekaflevering gericht op de literatuurgeschiedenis.
In deze video bespreekt Jörgen de ontwikkeling en professionalisering van het Nederlandse toneel onder invloed van de Renaissance aan het begin van de 17e eeuw.
Besproken werken:
P.C. Hooft – Warenar
G.A. Bredero – De klucht van de molenaer
G.A. Bredero – Spaanschen Brabander
Joost van den Vondel – Gijsbrecht van Aemstel
Volgens versjes van de Amsterdammer P.C. Hooft kon kort na 1600 zijn stad roem ontlenen aan het huis en aan de fontein van signor Luz. Hij was evenwel de enige die dat zag. Sion Luz is een veelbesproken figuur maar aan zijn huis, met een galerij en met maar liefst een fontein, werd de afgelopen vier eeuwen voorbijgegaan.
Toch moet het een heel indrukwekkend huis zijn geweest en fonteinen waren er rond de eeuwwisseling in Holland nog niet te vinden. Hoe zag dat huis eruit en had Hooft soms de allereerste fontein van Amsterdam op het oog? Die vragen heeft niemand zich ooit gesteld, maar worden nu beantwoord door zogeheten kwijtscheldingsregisters te combineren met zes- en zeventiende-eeuwse kaarten, met tekeningen en prenten, en met een opmeting uit 1646/1647 van een huizencomplex dat eerder voor het chique Oudezijds Herenlogement werd gehouden. Lees verder >>
Op 16 maart 2017, de dag dat P.C. Hooft (1581-1647) 436 jaar geworden zou zijn, speelt Theater Kwast zijn tragedie “Achilles en Polyxena” op de beste plek denkbaar: in de ridderzaal van het Muiderslot.
Een beetje verjaarsfeestje is natuurlijk niet compleet zonder de Trojaanse oorlogen. Lees verder >>
Op 16 maart 2017, de dag dat P.C. Hooft (1581-1647) 436 jaar geworden zou zijn, speelt Theater Kwast zijn tragedie “Achilles en Polyxena” op de beste plek denkbaar: in de ridderzaal van het Muiderslot.
Een beetje verjaarsfeestje is natuurlijk niet compleet zonder de Trojaanse oorlogen. Lees verder >>
Door Ton Harmsen
Heemskerck die dwars door’t ys en’t yser dorste streven
Liet d’eer aen’t land, hier’t lyf, voor Gibraltar het leven.
Net als het lange gedicht van Daniel Heinsius op de dood van Jacob van Heemskerck, die in 1607 de slag bij Gibraltar won maar die overwinning betaalde met zijn leven, bevat dit distichon van P.C. Hooft vrijwel uitsluitend lof. Hij doet dat heel kunstig en opvallend: ‘ys’ en ‘yser’ zijn woorden die bij een grote overeenkomst in klank een heel verschillende betekenis hebben (wat de stijlleer paronomasia noemt); ‘eer’, ‘lyf’ en ‘leven’ zijn drie objecten van ‘Liet’ (een tricolon). Het allitererende ‘liet-land-lijf-leven’ maakt het tweede vers ook bijzonder welluidend. Met recht siert dit gedicht het grafmonument van de zeeheld.
Het lijkt of Hooft een vergissing maakt in het metrum, omdat in Gibraltar de eerste en de laatste lettergreep beklemtoond zijn. In de zeventiende eeuw sprak men het echter uit zoals in het Spaans en het Frans, zoals we ook zien in het gedicht van Vondel op het portret van Gerard Hulft. Die uitspraak is etymologisch beter verantwoord dan de onze: Gibraltar is een verspaansing van de Arabische naam Jabal Ṭāriq (جبل طارق), de Tariqberg. Een andere bijzonderheid is de trochee ‘Heemskerck’ – hier maakt Hooft gebruik van een vrijheid, die in het eerste woord van een jambisch vers niet ongebruikelijk is.
Door Marc van Oostendorp
Stel je bent Anna Roemer Visscher, en stel je hebt voor je goede vriend P.C. Hooft een pruik gemaakt. En hij bedankt je dan met een sonnet dat zo begint:
Waarschijnlijk is het een toespeling op het nog steeds bestaande volksgeloof dat kinderen die ‘met de helm geboren’ worden, het ‘tweede oog’ hebben en dus in de toekomst kunnen zien.
Door Marc van Oostendorp
Het Nederlands heeft allerlei manieren om een vrouwelijke beroepsaanduiding te vormen. In een recent artikel in Nederlandse Taalkunde (ik kom er binnenkort nog eens op terug) somt de Amsterdamse morfoloog Jan Don er een aantal op:
a. wandelaarster, rekenaarster (‘-ster na –aar’)
b. loopster, verkoopster (‘-ster na verbale stam’)
c. minnares, dienares (‘-es na –aar’)
d. zangeres, dichteres (‘-es na –er’)
e. boerin, prinses (‘-es/-in na nomen’)
f. studente, agente (‘-e na nomen’)
g. conductrice, mentrix (‘-ice, –ix na wortel’)
h. Amerikaanse, Zweedse (‘-e na toponymisch adjectief’)
Interessant zijn alleen al de eerste vier. De stukjes –aar en –er zijn eigenlijk een soort varianten van hetzelfde achtervoegsel. Meestal kies je –aar na een stam die eindigt op een lettergreep met een toonloze –e (wandelen, rekenen) en –er in andere gevallen (lopen, verkopen) al zijn er ook werkwoorden die uitzonderlijkerwijs –aar kiezen hoewel de werkwoordsstam met een volle klinker eindigt (minnen, dienen).
Een ingewikkelde syntaxis geldt niet als aanbeveling voor een schrijver. Van moderne Nederlandse auteurs als Maartje Wortel worden de korte zinnen geprezen (bijvoorbeeld <hier>). Iedere bijzin doet de wenkbrauwen fronsen, zo is de formule, en iedere nominalisering jaagt een percentage aan lezers weg.
Dat zal wel een van de redenen zijn waarom het proza van P.C. Hooft niet bij AKO ligt. In zijn gedichten is zijn zinsbouw echter meestal wat minder barok. De zinnen uit dit sonnet kunnen zich, afgezien van de lengte, zogezegd meten met die van Maartje Wortel:
Men voede’ Achilles op, met mergh wt leeuweschoncken
Dies siedende’ oorloghsucht reed door sijn leeden rap.
Van rusten wierdt hij mat: van woelen frisch: en schrap
Stondt hij veel liever, dan hij stack in lust versoncken.
Maer Huighens inborst, die voor sógh heeft opgedroncken
Der eedle konsten, klaer en sinnesujvrend sap,
Vlamt op het eerlijck’ fraeij. Waer nae sijn vrijerschap
Wt allen ijver rent, geprickt van heilghe voncken.
Dies luistren nu sijn lujt, sijn stem, sijn streelend dicht,
Nae wetten van dien geest op alles afgericht.
Nae dese schickt zich ’t pujck zijnre’ wtgeleesen zeeden.
Doch dit ’s maer voorspel. T’hans de welvaert van sijn landt
En vrijgevochten volck, aenstellen wil haer trant,
Op maetslagh eener siel soo vol van rijm en reden.
De dichtkunst is in Nederland altijd een gezelschapsspel geweest. Er zijn maar weinig dichters aan hun kunst ten onder gegaan, in onze streken schrijf je gedichten om gezellig bij De Wereld Draait Door voor te lezen, of om op Facebook te zetten, zodat je vrienden op like kunnen drukken, of er ‘mooi geschreven’ onder zetten.
Het sonnet was het Facebook van de Muiderkring. Je schreef een gedicht om iemand anders te vind-ik-leuken, en als je geluk had vind-ik-leukte die ander je dan weer terug. Een substantieel deel van de sonnetten die P.C. Hooft schreef, behoren bijvoorbeeld tot dit subgenre. Zoals dit gedicht:
Aen joffre Anne Roemer Visschers.
Sonnet.
Soo ’t u, met diamant, lust op een glas te stippen:
‘T is in de vlinderteelt. Het geestighe gedroght
Siet oft het laeffenis aen sap van drujven soght
En sit soo kuin, men soud het van den roemer knippen.
Neemt ghij pinçeel oft naeld: daer worden kujl en klippen
Geschaepen, bos en bergh; en ’t vochte veldt bedoght
Met groene graesen. Daer ’t welvaerend vee nae toght.
Dat haelt sijn aem, soo ’t schijnt; en staet met gaende lippen.
Bootseert uw aerdighe’ handt, en maekt een mensch van leem,
‘T haelt bij Prometheus werck. Maer wen gh’ u in de veem
Der sanggodinnen vlijt; en woorden schoongeschreven,
Een redelijcke ziel, met wackren sin instort:
Soo blijckt dat ghij al ’t geen, dat lijf oft leven schort,
Van bejds kunt geven; dan den dichten ’t eeuwigh leven.
Kennnelijk kon in de zeventiende eeuw een vlinder kuin zitten op een tak, die men dan af zou knippen.
Lees verder >>
Doen ’t eerste mael verscheen, in mijner ooghen zin,
Die krujfde zijd’ waer af jck self mijn banden strengel,
En ’t dubbel starrelicht, waer om jck leg en hengel,
Gelijk de mug om toorts, tot haer de vlam verslin’,
En ’t hejligh aengezicht dat jck beschonken vin
Met errenst ende lagh van minnelijk gemengel,
Zagh jck vw’ schoonheit aen voor eenen enklen engel,
Mijn lieve licht; en steekt daer noch een engel in?
De zujvre goelijkheên der hemelhoofsche knaepen,
Zijn, naermen ons vermelt, alleen van geest geschaepen,
Men heeft ‘er aen hetgeen aenschouwt wordt, meerder niet.
Onzichbre geest, wiens gunst d’ onwaerdighe komt stoven,
(Wat sweemt der gotheit bet?) in v gespeurt wordt, boven
Een engelsche gedaent zoo klaer dat mensch ze ziet.
Lees verder >>
Het moet af en toe best fijn zijn geweest om P.C. Hooft te zijn. In ieder geval als je aan je schrijftafel zat en daar van het Nederlands een moderne taal aan het maken was, waarin je grote kunst kon maken.
Je voelt het bijvoorbeeld soms in zijn ‘navolgingen’ van Petrarca, die veel zelfbewuster klinken dan het origineel of dan de Franse vertalingen die Hooft misschien ook gekend heeft:
Wt Petrarcha. Gevolcht.
Se la mia vita da l’aspro tormento
Jndien mijn leven sich soo lange can verweren
Tegen mijn wreet geluck en ongesiene cans,
Dat jck verdoven sie de Son-gelijcke glans
Vrouw, van v oogen schoon, door ouderdooms vermeren
En v goudt-dradich haijr in silver-draet verkeren,
En vwe lust vergaen van sanck, van spel, van dans,
Van soete boerterij, van cruit, van Rosecrans,
Van geel van groen van wit, en jncarnate cleren.
Dan sal mijn Oude Min mij geven inde mont
Vermaning vande tijt, die ghij niet recht besteden,
En oft dan schoon geviel dat ghij noch voorestont
V merkelijcke schult met woort, en schijnbaer reden,
Soo sal nochtans een sucht diep wt vws hartsen gront,
Leetwesens bode sijn, en jck ten deel te vreden.
Lees verder >>
Door Marc van Oostendorp
Hoe het Nederlands langer dan zo’n honderd jaar geleden geklonken heeft, kunnen we alleen maar construeren. Bij gebrek aan geluidsopnamen moeten we het doen met de schaarse keren dat iemand de moeite heeft genomen precies te noteren hoe het voelde om, pakweg, een /r/ uit te spreken – en met gedichten.
In alle tijden hebben dichters aandacht besteed aan de klank van hun gedichten. Door daar precieze aandacht aan te besteden, kunnen we wel het een en ander leren over hoe een en ander geklonken moet hebben. Uit het feit dat Hooft en zijn tijdgenoten beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen begonnen af te wisselen, weten we dat zij de klemtoon op ongeveer dezelfde plaats in ieder woord hebben moeten gelegd als wij nog steeds doen: lees een gedicht met moderne klemtonen en het klinkt nog steeds goed. (Deze opmerking kan bovendien een onderzoeker in de 25e eeuw verder helpen, wanneer hij haar vindt in de digitale archieven van de KB: ja, onderzoeker, aan het begin van de 21e eeuw hadden wij dezelfde klemtoon als P.C. Hooft. Tof trouwens, dat je je richt op deze dode taal.)
Maar ook het rijm kan informatief zijn, bijvoorbeeld in dit bekende sonnet van Hooft:
Lees verder >>
Door Marc van Oostendorp
Metriek betekent, zou je zeggen, regelmaat. In een metrisch gedicht wisselen beklemtoonde en onbeklemtoonde lettergrepen elkaar regelmatig af. Fans van dit weblog – ze bestaan! althans, ze zullen ooit bestaan (over honderd jaar, als niemand het controleren kan) – weten dat ik een vreemde obsessie heb; namelijk dat die regelmaat bij de meeste dichters helemaal niet zo absoluut is, en dat er soms beklemtoonde naast andere beklemtoonde staan, of andersom.
Die onregelmatigheden kun je op allerlei manieren bestuderen. Ze kunnen bijvoorbeeld iets zeggen over de inhoud: zo’n vormelijke onregelmaat kan corresponderen met een gevoel van grote innerlijke onrust, of een storm op zee verbeelden, of een hartklopping.
Maar in sommige opzichten zijn de onregelmatigheden ook pure vorm.
Lees verder >>
(Geen kalasjnikovs zullen ons verhinderen het allerkleinste te blijven horen.)
Wanneer klinkt er precies een klinker? Gelukkig voor de dichters is dat niet altijd even duidelijk: op het moment dat de vaste regel wordt dat onbeklemtoonde en beklemtoonde klinkers elkaar vast moeten opvolgen, wordt het korset nogal strak, en dan is het prettig als er hier en daar een extra knoopje aan het korset zit.
P.C. Hooft wist zulke muziek te maken van zijn sonnetten dat je niet eens opvalt hoe zorgvuldig hij hier en klinkertje wegpoetst, en er daar een juist naar voren haalt:
Op vrijdag 20 november speelt Theater Kwast eenmalig een bruisende versie van P.C. Hoofts theaterstuk “Theseus en Ariadne” in de ridderzaal van het Muiderslot.
.jpg){kind=link}
_1880.png){kind=link}
Recente reacties