Tag: Indo-Europees

Multatuli en de historische taalkunde: ‘alles gaat over in alles’

Posted on by

Door Freek Van de Velde

Op de laatste dag van het jaar 1872 begint Eduard Douwes Dekker (Multatuli), die op dat ogenblik in Wiesbaden is, aan een brief aan Sicco E.W. Roorda van Eysinga, een koloniaal bestuurder in Nederlands-Indië, die (net als Multatuli) in vlammende geschriften tekeer ging tegen de Europese uitbuiting van de lokale bevolking.

De brief gaat over heel andere dingen. Multatuli, zelfverklaard expert op allerlei gebieden, heeft het in de eerste paragrafen terloops over onder andere de onbetrouwbaarheid van kranten, de stelling dat vrouwen beter pijn kunnen verdragen dan mannen, de observatie dat we meer bevreesd zijn voor een ingescheurde nagel en voor diepte dan voor een grote wonde, om dan plots over te springen op historische fonologie, wellicht iets waarover hij het met Roorda van Eysinga eerder gehad heeft. Multatuli schrijft:

Lees verder >>

Verdoken racisme in het pleidooi voor taaldiversiteit

Posted on by

Door Freek Van de Velde

Op het evenement TEDx USU in 2015 heeft historicus Mark Damen een lezing gehouden over het Indo-Europees, en zoals alle lezingen van de TED-franchise, kun je die gewoon online bekijken. De spreker doet heel erg zijn best om een entertainend exposé te houden, inclusief monkelend het verhaal larderen met zouteloze grappen, die bij het genre lijken te horen. Ok. Geen man overboord denk je dan: als de inhoud meevalt kun je je daar als toeschouwer wel overheen zetten…

Damen vertrekt bij de dualis van het Indo-Europees. Dat stukje grammatica ziet er schokkend exotisch uit. Een taal die naast enkelvoud en meervoud ook nog een derde getal heeft: de ‘dualis’ voor tweevoud. Damen laat zien dat die dualis nu nog doorwerkt in een paar relicten in het Engels, maar veel is er niet van over. De dualis is verdwenen. Dat hele verhaal is een opstapje voor Damen om te laten zien dat Indo-Europees niet alleen een taal is, maar een hele cultuur, en dat ons huidige wereldbeeld diepgaand beïnvloed is door dat Indo-Europees: we hebben een obsessie met het getal ‘twee’ en ‘drie’. Dan neemt de lezing een nogal spectaculaire wending: de spreker houdt een vlammend pleidooi voor het behoud van taaldiversiteit. Het idee is dat met de talen die we in ijltempo verliezen vandaag, we ook een verlies van wereldvisies meemaken. 

Lees verder >>

Prehistorisch Aziatisch DNA en de verre voorgeschiedenis van het Nederlands

Posted on by

Door Freek Van de Velde

Er is net een artikel verschenen in Science, het vlaggenschip van de wetenschappelijke tijdschriften: ‘The first horse herders and the impact of early Bronze Age steppe expansions into Asia’ (9 mei). Het is het resultaat van een samenwerking van 51 auteurs uit verschillende disciplines en ook de taalkunde fluit een deuntje mee, want een van de co-auteurs is Guus Kroonen, een Nederlander die zijn arbeidstijd verdeelt tussen Kopenhagen en Leiden.

Het artikel biedt nieuwe inzichten over contact tussen verschillende culturen in prehistorisch Azië, en is op die manier relevant voor de historisch-vergelijkende taalkunde, die al jaren bakkeleit over de zogenoemde Proto-Indo-Europese thuisland-kwestie. Lees verder >>

Want is een oeroud woord

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Wonderlijk woord: want. Het is een woord dat deel uitmaakt van de basisstructuur van de taal, zonder dat woord zou het Nederlands het Nederlands niet zijn, maar het is niet onmiddellijk duidelijk waar het vandaan komt. Het Engels en het Duits, onze naaste zustertalen, hebben geen equivalent (het Fries en het Afrikaans overigens wél). Waar je nog kunt zien dat of iets te maken heeft met if of ob, en en met und en end, valt want nergens mee te vergelijken. Wat doet het daar, in het hart van het Nederlands?

Het is een woord met heel oude wortels, zegt de Duitse taalkundige Olav Hackstein in een artikel in het nieuwste nummer van Indo-European Linguistics. Hij denkt dat het een woord is dat we hebben geërfd uit Indo-Europese tijden, dat wil zeggen van de taal waaruit duizenden jaren geleden het Latijn, het Proto-Slavisch, het Grieks en het Proto-Germaans zijn ontstaan – waarbij de laatste taal dan weer de moeder is van het Nederlands, het Engels, het Duits, de Scandinavische talen en nog een handjevol.  Lees verder >>

Er is iemand die nog nooit van het Indo-Europees heeft gehoord

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Onlangs werden we er weer eens mee geconfronteerd. We hadden niet zo maar iemand op bezoek, maar een top-intellectueel (ja, zulke mensen bezoeken onze nederige stulp, we hebben geen geld en geen aanzien, maar dat hebben we dan toch maar bereikt). Een jonge hoogleraar die regelmatig in de krant schrijft en een aantal boeken op zijn naam heeft, zelfs een paar voor een algemeen publiek. Hij is weliswaar een bèta, maar heeft een brede belangstelling en zegt tegen ons altijd dat hij de taalwetenschap zo interessant vindt, als wij erover vertellen.

Maar deze keer begonnen we over het Indo-Europees. En bleek hij daar nog nooit over te hebben gehoord.  Lees verder >>

Vergelijkende Taalwetenschap in nieuwe videogame over de steentijd

Posted on by
Door Peter Alexander Kerkhof
Langzaam kruip ik door het struikgewas. Het kreupelhout kraakt vervaarlijk en bezorgd kijk ik naar mijn prooi, een gigantisch hert dat bijna drie meter groot is. Het dier heeft me niet opgemerkt en gaat rustig door met grazen. Terwijl ik mijn boog span en voorzichtig aanleg, hoor ik de insecten om heen zoemen, de wind door de boomkruinen jagen en zie ik in de verte de majestueuze bergtoppen van de Karpaten. Veilig vanachter mijn computer bestuur ik Takkar, de hoofdpersoon van de videogame waar ik in verzonken ben. Takkar is een jager-verzamelaar die omstreeks 10.000 voor Christus door de bossen van Oost-Europa dwaalt. De sfeeropbouw van het spel is indrukwekkend. Het steentijdbos dat de videogame Far Cry Primal op mijn beeldscherm tovert, leeft op elke mogelijke manier. Maar het zijn niet de schitterende beelden en achtergrondgeluiden die mij de indruk geven daadwerkelijk in een tijdmachine te zijn gestapt. Het is het feit dat de gesprekken die de hoofdpersoon met zijn stamgenoten voert, plaatsvinden in een echte prehistorische taal, de verre verre voorouder van het hedendaagse Nederlands. 

Lees verder >>

De Indo-Europeanen hebben nooit bestaan

Posted on by

Die Indo-Europeanen waarover je vroeger zoveel hoorde, bestaan die eigenlijk nog wel? Niet volgens een dik boek van de archeoloog Jean-Paul Demoule dat de afgelopen weken furore maakte in Frankrijk.

Het leek mij altijd de grootste ontdekking van de taalwetenschap van de afgelopen eeuwen: dat de meeste talen uit Europa en Azië familie zijn van elkaar, en uiteindelijk afstammen van dezelfde taal, het Indo-Europees, die misschien in de Caucasus gesproken werd, of in het zuiden van Turkije. Vandaaruit zijn ze ooit, duizenden jaren geleden allerlei richtingen op getrokken en hebben de grondslag gelegd voor het Hindi, het Nederlands, het Bulgaars, het Galicisch en allerlei andere talen.

Maar waar zijn die Indo-Europeanen dan gebleven? vraagt Demoule. Er zijn geen archeologische bewijzen voor een verovering door een volk van zulke grote delen van Europa. Nergens is een spoor te vinden van de Het is onduidelijk waar ze eigenlijk vandaan zouden zijn gekomen: daar zijn allemaal theorieën over (Scandinavië, de Caucasus, Zuid-Turkije) maar die zijn geen van allen erg aannemelijk. We hebben als enige bewijs van hun bestaan het feit dat de Indo-Europese talen zoveel op elkaar lijken. En dat zou ook op een andere manier verklaard kunnen worden.

Lees verder >>

Kiliaanlezing 2013: Guus Kroonen

Posted on by

Op woensdag 17 april 2013, in de sterfmaand van Cornelis Kiliaan (1529-1607), zal de jaarlijkse Kiliaanlezing worden gehouden, die tot doel heeft een bepaald onderwerp uit de historische taalkunde aan een breed publiek te presenteren. De lezing vindt plaats in het Instituut voor Nederlandse Lexicologie, begint om 16 uur en wordt afgesloten met een borrel.

Spreker: dr. Guus Kroonen, postdoc aan de Universiteit van Kopenhagen.
Titel: De taalkundige erfenis van de eerste Europese landbouwers: wie waren zij en kwamen zij ergens vandaan?
Plaats: Instituut voor Nederlandse Lexicologie (INL), Matthias de Vrieshof 3, Leiden.
Tijd: 17 april 2013 om 16 uur.
Aansluitend: borrel

Alain Corbeau: Hoe en wat in het Proto-Indo-Europees

Posted on by

Als je besluit om dit jaar met de tijdmachine op vakantie te gaan, hebben wij een aanrader voor je. Stel de klok in op vijfduizend jaar geleden en reis af naar de Zuid-Russische steppen. Met een beetje geluk (en als onze theorieën kloppen) kom je terecht in het land van de Proto-Indo-Europeanen, ook wel bekend als de Indogermanen – al heeft die term een wat ouderwetse connotatie, maar hé, wat is ouderwets als je vijfduizend jaar teruggaat?

De reis zal niet geheel zonder gevaren zijn. Buiten het feit dat we niet weten wat voor ziektekiemen er zoal rondwaarden in die tijd, loopt de reiziger ook het risico daadwerkelijk een Indogermaan tegen het lijf (of dat van diens paard) te lopen. Als vrouw is de kans niet gering dat je gelijk geschaakt wordt, als man zou je het hoofd afgehouwen kunnen worden. Voor het geval je wel de kans krijgt om met een Indogermaan te spreken, hebben we een aantal Proto-Indo-Europese zinnetjes verzameld die van pas zouden kunnen komen. Tenslotte, als je in leven blijft, wil je toch op z’n minst voorkomen dat je alsnog als slaaf verkocht wordt.

Lees verder >>

Burushaski

Posted on by

Plotseling kwam het gesprek gisterenavond op de Russische wetenschap. De Leidse Indo-europeanist Sasha Lubotsky, zelf een Rus, vertelde dat Russische academici voor hun communicatie veel meer gebruik maken van het internet en sociale media dan Nederlanders. Waarom dat? Omdat ze de bestaande media niet vertrouwen! zei Lubotsky.

Maar wat valt er dan niet te vertrouwen aan de bestaande wetenschappelijke tijdschriften, vroeg iemand. Wat de macht van Poetin soms ook al doorgedrongen tot de Russische tegenhanger van Nederlandse Taalkunde?

Lees verder >>