Door Marc van OostendorpTaalmopperaars mogen graag de zinsneden 'de laatste tijd' en 'steeds meer' in de mond nemen. Klachten gaan vrijwel altijd over dingen die nu ineens, de laatste paar jaar, door onnozele taalgebruikers in de mond genomen worden. Mede als gevolg van het almaar kelderende niveau van het onderwijs en de voortschrijdende lamlendigheid der taalgebruikers.Het … [Lees meer...] overDe Bob de Rooij-t in de achttiende eeuw
fonologie
Klankencyclopedie van het Nederlands (41 en slot): [ʘ]
[ʘ] De [ʘ] maak je door je lippen te tuiten, ze in het midden tegen elkaar aan te zuigen, en ze los te laten. Die klank wordt doorgaans niet tot het Nederlands gerekend, al maken vrijwel alle Nederlandstaligen hem vermoedelijk wel af en toe (drie keer achter elkaar, wanneer ze elkaar begroeten), en wordt hij zelfs wel geschreven, namelijk als mensen onder een brief … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (41 en slot): [ʘ]
Oifobie
De uitspraak van oecumene, economie, en oikofobieDoor Marc van OostendorpHoe spreek je de eerste klinker oecumene uit? Daarover zijn de afgelopen dagen wat observaties verschenen op het Meldpunt Taal. De discussie gaat tussen twee varianten: de [ø] (eu) en de [ʌy] (ui).Ook elders op het internet blijkt er informatie over te vinden. De taalwebsite van de Vlaamse … [Lees meer...] overOifobie
Klankencyclopedie van het Nederlands (40): [iː, yː, uː]
Door Marc van Oostendorp[iː, yː, uː] Het Nederlands heeft geen echt lange klinkers. Althans, de [a] in baad is bijvoorbeeld wel systematisch langer dan de [ɑ] in bad, maar die klinkers verschillen ook nog op een andere manier van elkaar: als je de [ɑ] lang aanhoudt, krijg je niet automatisch een [a].Dat ligt iets anders voor de [iː, yː, uː]. De [i] in … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (40): [iː, yː, uː]
Ik wil je, bespeel je
Over de i en de ee van Maaike Ouboter.Door Marc van OostendorpDe nieuwe aanwinst voor het Nederlandse lied is Maaike Ouboter, die dit jaar bekend werd uit het programma De beste singer-songwriter, en die haar liedje Dat ik je mis vervolgens op talloze plaatsen heeft gezongen - zoals op de begrafenis van Prins Friso.Het hypnotiserende karakter van het liedje wordt voor een … [Lees meer...] overIk wil je, bespeel je
Klankencyclopedie van het Nederlands (39): [au]
Door Marc van Oostendorp[au] De [au] is samen met de [ɛi] en de [ʌy] een van de drie tweeklanken van het Nederlands. In zo'n tweeklank, of diftong, zit altijd beweging: in het geval van de [au] begin je met de kaak omlaag (zoals bij de [a]), en eindig je met de kaak nogal ver omhoog en je lippen gerond (zoals bij de [u]).Door een uit te spreken, laat je bovendien … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (39): [au]
Hoe de huig-[R] oprukt in Vlaanderen
Door Marc van OostendorpVan alle klanken in menselijke talen, trekt de [r] ongetwijfeld de meeste belangstelling. Dat is ook terecht: er is inmiddels bijna overal wel iets mee aan de hand, bijvoorbeeld in de manier waarop hij wordt uitgesproken, of juist niet.In het nieuwe boek Rhotics, New Data and Perspectives staan artikelen over de manier waarop Franse kinderen en … [Lees meer...] overHoe de huig-[R] oprukt in Vlaanderen
Klankencyclopedie van het Nederlands (38): [ɛi]
Door Marc van Oostendorp[ɛi] De [ɛi] is de tweeklank die Jan Stroop beroemd heeft gemaakt: het pièce de résistance van het Poldernederlands. In die variëteit van het Nederlands worden de tweeklanken allemaal wat grootser gearticuleerd. Een tweeklank is altijd in beweging: hij begint met een wat opener mond dan dat hij eindigt. In de Poldernederlandse uitspraak is … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (38): [ɛi]
Cúltureel erfgoed, pólitieke elite
Waarom klemtoon soms naar voren schuiftDoor Marc van Oostendorp "Dit is al een paar jaar gaande," schrijft iemand op het Meldpunt Taal, "maar steeds meer hoor ik bij woorden met drie of meer lettergrepen de klemtoon op de eerste lettergreep: cùlturele hoofdstad, Débussy, ìdeale partner, spèctaculaire show. En gisteren (12-06-2913) 3 x in het Tropenmuseum-item tijdens Eén … [Lees meer...] overCúltureel erfgoed, pólitieke elite
We hebben dialecten omdat we sociaal zijn
Door Marc van OostendorpDe mens wordt de laatste jaren terecht af en toe met een zebravink vergeleken. Ook Sita ter Haar, die vandaag in Leiden promoveert, deed dat. Maar het bijzondere aan Sita is dat ze zowel biologe is als taalkundige. Ze begrijpt mensen én dieren.Ik interviewde Sita een paar jaar geleden voor Onze Taal en mag vanmiddag bij de promotie weer … [Lees meer...] overWe hebben dialecten omdat we sociaal zijn
De luis had iets luis
Door Marc van Oostendorp Ik kreeg een interessante reactie van de bekende fonoloog Jaap Spa op het stukje in de Klankencyclopedie over de [ʌy] (ui): Wat betreft de [ʌy], die ik liever noteer als [œч], wil ik opmerken dat in mijn eigen idiolect (maar wellicht geldt dat ook voor anderen) deze tweeklank wordt uitgesproken als [œj] vóór een klinker en aan het woordeinde: cf. … [Lees meer...] overDe luis had iets luis
Klankencyclopedie van het Nederlands (37): het hoedpatroon
Door Marc van OostendorpDe klinkers en medeklinkers van een taal spreken we min of meer na elkaar uit: wie mama zegt, zegt eerst een m, dan een a, enzovoort. Er is wel wat overlap – vooral de eerste a wordt een beetje nasaal omdat hij tussen twee m's staat – maar de belangrijkste ordening van deze klanken is er toch een van: het een na het ander.Toch kunnen we … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (37): het hoedpatroon
‘Hok’ en ‘krak’ in apentaal
Door Marc van OostendorpWat bedoelen apen in Sierra Leone en Ivoorkust als ze krak roepen, of hok-oe? Daarover gaat een fascinerend artikel van de semanticus Philippe Schlenker en anderen dat deze week verscheen op de taalkundige downloadsite Lingbuzz en daar meteen een van de populairste artikelen weet.Ja, het is Pinksteren, dus vandaag schrijf ik niet over het … [Lees meer...] over‘Hok’ en ‘krak’ in apentaal
Klankencyclopedie van het Nederlands (37): [ɑu]
Door Marc van Oostendorp[ɑu] De [ɑu] (au/ou) maak je door je lippen een beetje te ronden, en dan de achterkant van je tong op te heffen terwijl je ondertussen je lippen nog meer rondt.De [ɑu] wordt meestal beschouwd als een 'echte' tweeklank, net als de [ɛi] en de [ʌy]. Daarnaast heeft het Nederlands ook nog 'onechte' tweeklanken, zoals de ieuw in kieuw, de eeuw in geeuw, de … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (37): [ɑu]
Klankencyclopedie van het Nederlands (36): [ʌy]
Door Marc van Oostendorp[ʌy] De [ʌy] (ui) maak je door je lippen te ronden, de voorkant van je tong op te heffen, en je mond in een beweging van een stand die redelijk open is naar tamelijk gesloten mondvorm.Wat is de moeilijkst te maken klank van het Nederlands voor buitenlanders? Het is lastig te bepalen, maar de [ʌy] zou in geval van een competitie … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (36): [ʌy]
Hoe zeg je Brueghel? En hoe schrijf je het?
Door Marc van Oostendorp Ik heb weleens een Italiaan ontmoet die vond dat Nederlanders de naam Bruegel verkeerd uitspreken. Dat hoort natuurlijk [bru:ɡɛl] te zijn, met de ue van broer. We praatten daar even over door en bedachten toen samen dat Engelstaligen vaak [brɔɪɡl̩] zeggen. Toen ontstond er alsnog verbroedering tussen het noorden en zuiden van de … [Lees meer...] overHoe zeg je Brueghel? En hoe schrijf je het?
Klankencyclopedie van het Nederlands (35): [ɡ]
Door Marc van Oostendorp[ɡ] Is de [ɡ] een Nederlandse medeklinker? Je maakt die klank precies zoals de [k], maar je laat ondertussen je stembanden trillen. Hij klinkt in woorden als zakdoek ([zɑɡduk]) en, in de uitspraak van Engelsen maar ook van veel Nederlanders, aan het begin van goal en go ahead eagles.Is dat genoeg om hem tot het Nederlands te rekenen? Ooit … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (35): [ɡ]
Bidden en wensen in de 17e eeuw
Door Marc van Oostendorp "Ijck wens," schreef een vrouw in de zeventiende eeuw aan haar echtgenoot op zee, "mijn alderlijste man dussent goeden nacht". De taalkundige uit de eenentwintigste eeuw wipt verheugd op uit haar stoel, bijvoorbeeld vanwege dat wens. Ooit had de eerste persoon enkelvoud in het Nederlands de uitgang -e: ik wense. In de loop van de tijd … [Lees meer...] overBidden en wensen in de 17e eeuw
Nogmaals ‘doodziek’
Een vragenlijstjeDoor Marc van Oostendorp Ruim een jaar geleden schreef ik al eens over ons onderzoekje naar de klemtoon in doodziek en zeeziek. In het laatste bijvoeglijk naamwoord ligt de klemtoon onveranderlijk op het eerste lid (dat geef ik aan met onderstreping):- Het kind is zeeziek.- Het zeezieke kind ligt in bed.Maar bij doodziek is dat anders. … [Lees meer...] overNogmaals ‘doodziek’
Klankencyclopedie van het Nederlands (34): [ʃ, ʒ, ɲ, ɕ]
Door Marc van Oostendorp[ʃ, ʒ, ɲ, ɕ] We zijn nu in de Klankencyclopedie aangekomen bij de klanken waarover je zou kunnen discussiëren: horen ze eigenlijk wel bij de standaard-klankverzameling van het Nederlands? Horen we aan het begin van sjouwen wel een enkele klank [ʃ], of het toch eerder [sj]? En zit er in beige een [ʒ], of is het [zj]? Is het [oraɲə] of … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (34): [ʃ, ʒ, ɲ, ɕ]
Penantie
Door Marc van OostendorpIn het nieuwe nummer van Nederlandse Taalkunde staat een artikel van de Utrechtse taalkundige Wim Zonneveld over 'de vroegste geschiedenis van voetbalvocabulair in het Nederlands'. Van alles en nog wat wordt in het artikel belicht: dat goal in de concrete betekenis – de palen waartussen de bal moet worden geschoten – al vrij snel wordt … [Lees meer...] overPenantie
Klankencyclopedie van het Nederlands (33): [ø]
Door Marc van Oostendorp[ø] De [ø] maak je door je lippen te ronden en de achterkant van je tong op te tillen – zoals je doet bij de [y], maar met de tong wat minder hoog.Een van de wonderlijkste en mooiste eigenschappen van de Nederlandse [ø] is dat we hem spellen met eu. Dat is een goede manier van schrijven, wanneer je de theorie volgt die stelt dat klinkers … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (33): [ø]
De t in stroop
Door Marc van Oostendorp Waar komt de [t] in het Nederlandse woord stroop vandaan? Dat vroeg een Amerikaanse taalkundige me onlangs, en ik wist het niet. In de Etymologiebank had hij zelf al het volgende gevonden: "siroop via seroop in sroop [1657; WNT]"Inderdaad blijkt sroop in deel XIV van het Woordenboek der Nederlandsche Taal te staan. Het is het laatste woord van dat … [Lees meer...] overDe t in stroop
Klankencyclopedie van het Nederlands (32): [ə]
door Marc van Oostendorp[ə] De [ə], de laatste klinker van mode, is de meest inhoudsloze klank van het Nederlands en tegelijk de klank waar waarschijnlijk het meest over geschreven is, en waar ook het meest over te vertellen valt. (Hier is een Engelstalig wetenschappelijk overzichtsartikel dat ik een jaar of tien geleden over de sjwa schreef.)Neem alleen de naam van … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (32): [ə]
Klankencyclopedie van het Nederlands (31): [r]
door Marc van Oostendorp[r] De r kun je als spreker van het Nederlands op heel veel verschillende manieren maken. Dat is een van de vele raadselen die deze klank omgeven, want al die verschillende manieren hebben heel weinig met elkaar te maken. Hoezo kunnen we dan eigenlijk zeggen dat het toch om een en dezelfde klank gaat? Er is de r die je maakt door je tongpunt te … [Lees meer...] overKlankencyclopedie van het Nederlands (31): [r]