Van de braam (Rubus fruticosus) geloof je onmiddellijk dat ie altijd al in ’t wild voorkwam. Nog in mijn jeugd was er maar één manier om aan bramen te komen: zelf plukken, langs de spoordijk, gewapend met een stok met een spijker als haak om de doornige takken opzij te trekken. In mijn tuin op Nut & Genoegen heb ik de braamstruiken op één hoek bij elkaar gezet, maar … [Lees meer...] overEtymologica: braam
etymologie
Etymologica: Zuid, een expansieve windrichting
Het woord zuid behoort tot de vroegste woorden die in het Nederlands zijn overgeleverd. Toch is er met het woord iets vreemds aan de hand. Als men naar de verwanten in andere Germaanse talen kijkt, vindt men onder andere het volgende: Oudhoogduits sund, Oudengels súđ, Oudfries sūth, Oudsaksisch sūth en Oudnoors suðr. Deze vormen wijzen op Protogermaans*sunþa-als oorsprong. Dat … [Lees meer...] overEtymologica: Zuid, een expansieve windrichting
Etymologica: Vloet en Staaijen
De veldnamen Vloet en Staaijen treft men aan tussen de vestingsstad Heusden en de dorpen Aalburg, Genderen en Heesbeen. Op onderstaande kaart is de situatie anno 1879 weergegeven. De Staaijen worden hier abusievelijk de Buitenstraatjen genoemd. De Vloet, hier op de kaart met een letter d, bevindt zich in het midden van de kaart. Op de kaart ontbreekt de Bergsche Maas, … [Lees meer...] overEtymologica: Vloet en Staaijen
Etymologica: Vlinder
Ik sta er zelf van te kijken dat ik ’t nog niet eerder over de vlinder en zijn namen heb gehad, want er is geen insect dat zoveel namen heeft en dat is altijd leuk. Ik bedoel niet de namen voor de vele soorten vlinders die er zijn, als dagpauwoog, gamma-uil, atalanta, koolwitje, en vele meer. Nee, mij gaat ’t nu om de namen voor ‘vlinder in ’t algemeen’. Dat zijn er ook … [Lees meer...] overEtymologica: Vlinder
De kauw verkondigt!
Heden in steden als leden van bendes, vroeger zag men kauwen als luide voorspellers van regen, wind en meer. Daaraan herinnere niet alleen kauw maar ook hun andere naam, bewaard in onder meer Limburgs daol en Engels jackdaw. Hoe ze luiden Ka! roept de kauw, die vroeger ook ka heette, in sommige streken nog steeds, dus het is gauw … [Lees meer...] overDe kauw verkondigt!
Etymologica: Nieuwe Oudnederlandse glossen
Glossen zijn verklaringen bij woorden in een tekst in een andere taal. In de Middeleeuwen hield men zich in kerkelijke context natuurlijk hoofdzakelijk bezig met Latijnse teksten. Maar de kennis van het Latijn was niet bij elke geestelijke even groot. Het valt dus niet te verwonderen, dat de gebruikers van handschriften met Latijnse teksten in de kloosters af en toe een Latijns … [Lees meer...] overEtymologica: Nieuwe Oudnederlandse glossen
Engeland, maar dan Nederlands
Talen vertakken en groeien uiteen, zoals het Nederlands en Engels uit het Germaans. Maar stel dat men aan beide zijden van de Noordzee al die tijd dezelfde taal gesproken heeft: de onze. Dan zou de kaart er iets anders uitzien. Deze heftige dagdroom is bezield door een andere kaart, onlangs gemaakt en op Twitter gedeeld door de taalkundige Guus Kroonen: van een … [Lees meer...] overEngeland, maar dan Nederlands
Over duinen en tuinen
Hoewel het Nederlands een Germaanse taal is wordt de oorsprong van duin en tuin vaak in het Keltisch gezocht. Tezamen zouden ze zelfs verschillende ontleningen van een en hetzelfde Keltische woord zijn. Maar hoe aannemelijk is dat? Takken en tuinen Als vertakkingen van de Indo-Europese taalboom zijn het Germaans en het Keltisch verwanten van elkaar, al … [Lees meer...] overOver duinen en tuinen
Etymologica: Terugontleningen
Je zou zweren dat je een wipzaag bezat, maar in je rommelige schuurtje waar het gereedschap ongeordend rondslingert, is het toestel nergens te bespeuren. Ten einde raad bel je naar een vriend, en jawel: die heeft een wipzaag te leen. Je gaat langs, en je stelt vast dat het je eigen wipzaag is, die je uitgeleend had. Er zit een nieuw decoupeerblad op, dus het apparaat is een … [Lees meer...] overEtymologica: Terugontleningen
Etymologica: Taalcontact in Blankenberge, Wenduine en Domburg
Aan de Vlaamse kust liggen Blankenberge en Wenduine ongeveer vier kilometer van elkaar verwijderd en beide plaatsen lijken meer gemeen te hebben dan hun nabijheid. De plaatsnaam Blankenberge zal weinig uitleg nodig hebben, de plaats ligt in de duinen en we kennen allemaal ‘de blanke top der duinen’. Ook Wenduine ligt in de duinen, maar daarvan is de naam wat minder … [Lees meer...] overEtymologica: Taalcontact in Blankenberge, Wenduine en Domburg
Etymologica: Kogge
De kogge is een middeleeuws scheepstype, een breed vrachtschip dat met name door de schippers van de Hanze werd gebruikt. De populariteit van dit schip maakt dat de naam ervan in een aantal Europese talen is ontleend, zoals Nicoline van der Sijs heeft laten zien: Deens kogge ‘middeleeuws breed zeilschip’; Noors kogg, kogge ‘breed hanzeatisch oorlogs- en handelsvaartuig’; … [Lees meer...] overEtymologica: Kogge
Over hijgende herten en de wondere wereld der naamvallen
Afgelopen weekend vierden we dat Het Boek der Psalmen in 1773, op de dag af 250 jaar geleden, als nieuw gezangboek in de Hervormde Kerk werd geïntroduceerd. Dat werd tijd, want de kerkgangers zongen nog steeds uit het kerkboek dat Petrus Dathenus in 1566 had samengesteld, ook al stond de kwaliteit daarvan al sinds de verschijning ter discussie. Een van de criticasters, de … [Lees meer...] overOver hijgende herten en de wondere wereld der naamvallen
De geschiedenis van het woord [vul in]
Eind vorig jaar publiceerde journalist en taalhistoricus Ewoud Sanders het boek Met de paplepel. Daarin geeft hij aan de hand van Nederlandstalige jeugdverhalen van 1782 tot heden een overzicht van het beeld over joden dat kinderen vanaf de kleuterleeftijd ‘met de paplepel’ ingegoten hebben gekregen. Dat beeld is door de bank genomen niet positief. Sanders laat met zijn … [Lees meer...] overDe geschiedenis van het woord [vul in]
De ergste belediging bij de Germanen
Het kon u wettelijk de kop kosten in delen van de Germaanse wereld: een ander man erg noemen. Het wilde zeggen dat hij laf en verwijfd ware. Of in de eerdere betekenis van dit ooit uiterst beladen woord: als een vrouw ontvankelijk voor mannen. Terug in eigen taal Tegenwoordig betekent Nederlands erg zoveel als ‘ernstig, zeer onaangenaam, bedenkelijk’, … [Lees meer...] overDe ergste belediging bij de Germanen
Peter-Alexander Kerkhof nominearre foar Wittenskipspriis Campus Fryslân 2023
(Persbericht Fryske Akademy) Histoarysk-taalkundige en histoarikus Peter-Alexander Kerkhof fan de Fryske Akademy is ien fan de trije topûndersikers dy't nominearre is foar de Wittenskipspriis Campus Fryslân 2023. Kerkhof fertsjinnet de nominaasje foar it ûndersyk nei 'Lexicale ontlening en etymologie'. De oare twa nominearren binne Wido Heeman fan it … [Lees meer...] overPeter-Alexander Kerkhof nominearre foar Wittenskipspriis Campus Fryslân 2023
Het ie in ieder, iemand, iets en meer
Dat woorden als ieder, iemand en iets niet slechts door toeval op elkaar lijken zullen de meeste sprekers wel aanvoelen. Het ie dat ze gemeen hebben was vroeger een woord op zich: het is de Nederlandse evenknie van Duits je ‘ooit’ en eigenlijk een vorm van eeuw. Levenstijd We beginnen bij het Germaans, de voorloper van onze … [Lees meer...] overHet ie in ieder, iemand, iets en meer
Biks
Een paardenmeisje vertelt in de krant: ‘Terwijl Tess helpt bij de les, gaan Florine en ik bixen. Met een karretje, volgeladen met brokken die op samengeperste korrels hout lijken, gaan we alle stallen af. De paarden happen de bix direct uit mijn handen.’ Een ander zegt: ‘Ze lieten hun biks staan, dan weet je dat er iets loos is’. Iedereen met een … [Lees meer...] overBiks
Etymologica: Tuinman, tuinder, hovenier
Wij, leden van Volkstuinvereniging Nut en Genoegen, noemen onszelf graag tuinder, een woord dat afgeleid is van ’t werkwoord tuinen en dat weer van ’t zelfstandig naamwoord tuin, dus: tuin > tuinen > tuinder. Maar dat is nog niet alles. ’t Alleroudste, of allereerste tuin betekende omheining, net als ’t Duitse Zaun. Dat … [Lees meer...] overEtymologica: Tuinman, tuinder, hovenier
Kijntijd
De knoppen barsten weer van het blad, dat zich kunstig ontvouwt en voortgroeit tot de volle tooi van bomen en kruiden. Wee dan de ziel die er niet stil bij staat om goed en nader te kijken. En weet ook: het oude woord voor dit schouwspel—dit groene uitbarsten—is het kijnen. Bij de verschillende bomen komt het lover nooit gelijktijdig. Hagedoorn en berk zijn er telkens … [Lees meer...] overKijntijd
Etymologica: Gaarne, graag en gretig
Ze lijken op elkaar en zitten in dezelfde betekenishoek: gaarne, graag en gretig. Maar in hoeverre zijn deze woorden ook echt etymologisch verwant? Gaarne Het woord gaarne boert achteruit. We vinden het nog weleens in formeel gesproken Nederlands maar vooral in wat formeler geschreven Nederlands. In informeler taalgebruik is het zeker in … [Lees meer...] overEtymologica: Gaarne, graag en gretig
Etymologica: Kerk, church en tsjerke
De woorden kerk, kin en kist zijn in het Engels church, chin en chest. Waar het Nederlands een /k/-klank heeft, hoor je in het Engels een /tsj/-klank. Hoe zit dat? In dit artikel kijken en luisteren we naar klankveranderingen die het Engels een heel ander karakter dan het Nederlands hebben gegeven. Daarbij bespreek ik ook het Fries, … [Lees meer...] overEtymologica: Kerk, church en tsjerke
De a die eigenlijk geen a is
Niet zelden leidt misbegrip van een spelling tot een nieuwe uitspraak die vervolgens ook nog eens ingang vindt. Soms gaat het dan om een gewestelijke vorm die verkeerd ‘vernederlandst’ wordt, zoals gebeurd is met namen als Ten Kate en Kerkrade met hun oneigenlijke a. Verdonkering Het Noordwestgermaans, de voorloper der Noord- en Westgermaanse … [Lees meer...] overDe a die eigenlijk geen a is
Etymologica: Groente
Het kabinet wil de btw op groente en fruit verlagen of afschaffen, maar onderzoeks- en adviesbureau SEO beweerde op 31 maart dat dit praktisch onuitvoerbaar is, omdat het niet mogelijk zou zijn precies te bepalen welke producten vallen onder groente en fruit. Dit leidde tot veel hoongelach. Laten we ons niet in de politiek mengen maar eens bekijken waar de begrippen voor … [Lees meer...] overEtymologica: Groente
Dat is het hele eieren eten
(17e eeuw) (inf.) daar komt het op neer. ‘Dat is het eiereten niet’: daar gaat het niet om; dat is de echte reden niet. Gezegd wanneer iemand de ware toedracht verzwijgt. Sinds het begin van de 17de eeuw. Of er verwantschap bestaat met het gebruik om op Pasen veel eieren te eten, is lang niet zeker. Bron: Woordenboek van Populair Taalgebruik Dit is een citaat … [Lees meer...] overDat is het hele eieren eten
Etymologica: Vacht
Het woord vacht in het Nederlands is eigenlijk een heel eigenaardig woord. Het verschijnt hier voor het eerst in Maerlants ‘Rijmbijbel’ in 1285: Des anders nachts dat doe de vacht / Droge bleue bi der gods cracht (VMNW IV,4934). Het moet teruggaan op Protogermaans *fahti-, maar als men op zoek gaat naar verwante vormen in andere Germaanse talen, is die zoektocht al gauw … [Lees meer...] overEtymologica: Vacht