Tag: Duits

Wat gebeurt er met sk-?

Geplaatst op door

Door Henk Wolf

In de loop van de eeuwen is sk- in veel Nederlandse dialecten veranderd in sch-. Zo zijn schijnen en schaap de vormen geworden die in de standaardtaal in gebruik zijn. Niet alle dialecten hebben echter aan dat proces meegedaan. Zie het bovenstaande kaartje van Jan Stroop. Bovendien zijn er hier en daar ook onvolledige veranderingen, waarbij de medeklinker na de s zo’n beetje tussen een k en een ch in hangt. Zie dit stuk van Jo Daan.

In het Fries in Nederland staat sk- nog zo vast als een huis. Dat geldt ook voor het Fries op de Duitse Waddeneilanden Föhr, Amrum en Sylt en op Helgoland.

Lees verder >>

Vereenvoudiging van het Friese lidwoordsysteem in Duitsland?

Geplaatst op door

Door Henk Wolf

Het Frans heeft een behoorlijk simpel systeem van bepaalde lidwoorden: er zijn er maar vijf: l‘, le, la, ‘leh’ en ‘lez’ (die laatste twee allebei als les geschreven) en de keuze ervan wordt vrij eenduidig bepaald door de factoren woordgeslacht, getal en beginklank van het volgende woord. De enige echte afwijkingen daarvan zijn van die gekke combinaties als in ‘du vin’ en ‘aux armes’.

Het Nederlands is ietsje ingewikkelder. Dat heeft allereerst natuurlijk de en ut (dat laatste in de standaardspelling als het geschreven). Voor de kun je ook weleens d’ gebruiken, voor klinkers en hoofdzakelijk in dichterlijk gebruik (‘In d’oude poort’). Voor ut kun je soms ‘t gebruiken, bijvoorbeeld in dichterlijk gebruik (‘in ’t groene dal’) en in vaste combinaties (‘van ’t zomer’). En dan heb je nog de gesproken vorm het (rijmend op ‘pet’), die uit de schrijftaal komt en zich bij verschillende sprekers op verschillende manieren een plaatsje in de spreektaal probeert te veroveren. Vrij algemeen is het in elk geval als focusvorm (‘niet zomaar een tijdschrift, maar HET tijdschrift’).

Lees verder >>

Actiegroep lanceert ‘Duits werkt!’ op de Dag van de Duitse taal

Geplaatst op door

Steeds minder Nederlanders spreken goed Duits en het aantal studenten dat voor een Duitse studie kiest, loopt terug. In het middelbaar onderwijs is echter dringend behoefte aan docenten voor het vak. Ook in het bedrijfsleven is kennis van de Duitse taal erg belangrijk. De Actiegroep Duits wil daarom meer aandacht voor de taal van onze oosterburen en komt met mooie initiatieven, waaronder ‘Duits werkt!’ dat op 14 september tijdens de Dag van de Duitse taal wordt gelanceerd. Ondernemers bezoeken scholen en vertellen vanuit hun ervaring over het belang van de Duitse taal.

Lees verder >>

Welke uitgang geven we Duitse bijvoeglijke naamwoorden in het Nederlands?

Geplaatst op door

Door Henk Wolf

  • “Nieuws: Cees Noteboom ontvangt Österreichische Ehrenkreuz für Wissenschaft und Kunst.”

Dat is de titel boven een stuk van Coen Peppelenbos gisteren op Tzum. Dat stuk had natuurlijk een heugelijke inhoud, maar de titel was ook aanleiding voor een taalkundige overdenking. Het woord Österreichische botste in elk geval eventjes met m’n taalgevoel. Was het eind-s‘je niet vergeten? Maar toen ik iets langer nadacht, begon ik te twijfelen: gebruikte ik niet te veel Duitse grammatica in een Nederlandse zin? Paste ik nu niet m’n Duitse taalgevoel toe op het Nederlands? Maar als het niet de Duitse grammatica was die de vorm van het Duitse bijvoeglijk naamwoord bepaalde, wat dan wel? Afijn, het duurde niet lang of ik was verdwaald in m’n eigen intuïties.

We weten dat mensen niet onsystematisch van de ene taal naar de andere wisselen en we weten dat we meer van de grammatica van een taal behouden naarmate die taal meer lijkt op de taal waarin we het geleende stukje opnemen. Maar heel veel details weten we nog niet.

Lees verder >>

Aankondiging en uitnodiging: A Germanic Sandwich 2019

Geplaatst op door

Op 23 en 24 mei 2019 organiseren het Meertens Instituut en de Universiteit van Amsterdam de volgende aflevering van A Germanic Sandwich, een (ongeveer) tweejaarlijkse conferentie waarop, in de onderzoekslijn ingezet door van Haeringens Nederlands tussen Duits en Engels (1956), het Nederlands beschouwd wordt in contrast met de buurtalen Duits en Engels. Eerdere afleveringen werden gehouden in Berlijn, Sheffield, Oldenburg, Leuven, Nottingham en Münster, voertalen zijn Nederlands, Duits en Engels, de officiële call for papers staat hier onder, meer informatie is te vinden op de website. Lees verder >>

Manifest Buurtalen

Geplaatst op door

Op 31 januari heeft de Visiegroep Buurtalen het manifest ‘Geef Frans en Duits de ruimte in het onderwijs!’ gelanceerd. Dit manifest roept op tot versterking van de positie van Frans en Duits in het Nederlandse onderwijs.

De Visiegroep Buurtalen constateert dat de kennis van onze buurtalen Duits en Frans sterk achteruitgaat en dat dat grote gevolgen heeft. Nederland is als klein land namelijk afhankelijk van internationale samenwerking op het gebied van economie, politiek en cultuur. Het manifest vraagt om sterke sturing van overheidswege om de positie van de buurtalen Duits en Frans terug te winnen en te bewaken.

Het manifest is gepubliceerd op www.buurtaalonderwijs.nl en kan daar ook digitaal ondertekend worden.

“Vader heeft Joseph Roth nog gekend, en zij twee waren vrienden”

Geplaatst op door

Door Marc van Oostendorp

Het fijne van Amsterdam is dat je er altijd lekker kunt klagen over de buitenlanders. De Duitsers waren de rolkoffertoeristen van de jaren dertig. “Ik ‘kook’ van woede als ik zie hoe Amsterdam veranderd in een Duitse stad”, schreef ‘een ontwikkelde dame’ in 1938 aan Het Liberale Weekblad. De Duitsers vormden naar schatting van de Duitse cultuurwetenschapper en journaliste Bettina Baltschev zo’n vijf procent van de bevolking van de stad, waaronder een substantiële groep van mensen die gevlucht waren voor Hitler.

Ze waren soms irritant: “Ze droegen kostbare bontjassen en sieraden en plaatsten hun bestellingen in cafés, ijssalons en winkels in het Duits, dikwijls op zeer luide toon. Van de conducteur in tramlijn 24, die door de Amsterdammers nu steevast ‘Berlijn-Express’ werd genoemd, eisten ze hun kaartje op niet mis te verstane wijze in het Duits.”

Maar de Exil bracht de stad ook een ongekend literair leven gebracht. Lees verder >>

Er is iets mis met -nis

Geplaatst op door

Door Philipp Krämer

Wat is er aan de hand met –nis? Dat achtervoegsel is nogal raadselachtig, dat hebt u hier al gelezen. We vinden het in allerlei woorden zowel in het Nederlands als in het Duits.

das Gefängnis de gevangenis das Ärgernis de ergernis
die Betrübnis de droefenis, de treurnis das Bekenntnis de bekentenis (ook: de belijdenis)
die Bekümmernis de bekommernis (ook: de bekommering) die (Er)kenntnis de kennis (ook: het inzicht, het begrip)
die Wildnis de wildernis das Zeugnis de getuigenis
die Verdammnis de verdoemenis / verdommenis das Gleichnis (ook: die Gleichheit) de gelijkenis
das Hindernis de hindernis das Bildnis de beeltenis
das Erlebnis de belevenis (vaker: de ervaring) das Ereignis de gebeurtenis (andere stam)
das Begräbnis (vaker: die Beerdigung) de begrafenis

 

 die Düsternis (vaker: die Finsternis) de duisternis

 

Lees verder >>

Was für ein faszinierende Konstruktionen!

Geplaatst op door

Door Philipp Krämer

Wat een mooie landschappen vind je toch in Nederland! (D.J.Bergsma, CC-BY-SA 4.0)

Bescheidenheit ist eine Zier, weiter kommt man ohne ihr. So sagt es der Volksmund, ohne Rücksicht auf Verluste im Kasussystem. Ganz unbescheiden darf ich ein Kompliment zitieren, das meine Blog-Kolleg/inn/en und mich sehr gefreut hat. Ein Kollege aus den Niederlanden schrieb in einer Mail:

Wat een leuke stukjes zetten jullie toch op jullie website!

Liest man den Satz mit deutscher Grammatik im Hinterkopf, zuckt man erst einmal zusammen und denkt sich: Da stimmt etwas nicht. Muss ein Versehen sein, vielleicht ein Verschreiber. Eigentlich passt wat een nicht zusammen mit einem Plural (stukjes).

Auf Deutsch gibt es natürlich eine entsprechende Formulierung:

Was für schöne Beiträge habt ihr da auf eurer Website!

Unmöglich ist aber die Konstruktion, die das Niederländische hat: Lees verder >>

Waarom Luther zijn naam veranderde

Geplaatst op door

Door Michiel de Vaan

De bekende Duitse naamkundige Jürgen Udolph heeft een nieuw boekje het licht doen zien.[1] In het kader van de 500-jarige viering van de Reformatie in 2017 wordt het nu uitgebracht: Martinus Luder – Eleutherius – Martin Luther. Warum änderte Martin Luther seinen Namen? Het leest vlot weg en bevat toch veel nieuwe informatie. Luther werd in 1483 geboren als Martin Luder en ondertekende brieven en registers tot 1517 ook consequent als Martinus Luder. Vanaf de herfst van 1517 begon hij zich Martinus Luther te noemen, en daarnaast gebruikt hij van 1517 tot 1519 ook nog de naam Eleutherius.

Lees verder >>

Rodes Verb unn grienes Verb

Geplaatst op door
Rotes Partizip? (W. Hagens, PD)

Ist Introspektion des Teufels, oder ist es die einzige Art, richtige Sprachwissenschaft zu machen? Diese Entscheidung möchten wir hier in unserem Blog auf keinen Fall treffen. Ab und zu entschließe ich mich aber dazu, mich selbst zu introspizieren. Und wie ich so in meinen Sprachfertigkeiten nachschaue, lässt sich der Dialekt meist schwer unterdrücken.

Die letzte Introspektion, an einem verregneten Donnerstagabend, brachte Erstaunliches über die niederländisch-saarländische* Syntax zutage.

Im Niederländischen unterscheidet man, das lernen recht schnell auch Anfänger, zwischen der sogenannten groene und rode werkwoordsvolgorde. Kommen in einem Nebensatz mehrere Verben vor, steht bei der “roten” Reihenfolge zuerst die konjugierte Form und danach das Partizip. Dies ist vor allem bei Hilfsverben wie hebben der Fall, kann aber auch bei Modalverben auftreten:


Lees verder >>

Frühkost und Entbiss

Geplaatst op door
Tropisches Frühstück. (J. Wilkins, CC-BY-SA 3.0)

In den letzten Tagen saß ich einen Artikel über Neg… über Cariolisch zu schreiben. In der Forschung ist längst etabliert, dass diese niederländisch-basierte Kreolsprache nur sehr, sehr wenige dänische Elemente in ihren Wortschatz aufgenommen hat, obwohl sie in einer praktisch durchgehend dänisch verwalteten Kolonie gesprochen wurde.

Eines der wenigen Beispiele für ein auf den ersten Blick dänisches Wort findet man in einem kleinen Artikel des Dänen Erik Pontoppidan aus dem Jahr 1887. In dem Text heißt es:

Wat ju sal jeet fo frukost van dag?
(Was wirst du heute zum Frühstück essen?)

Lees verder >>

Is Duits verstaanbaarder dan Nederlands?

Geplaatst op door
Door Marc van Oostendorp

Dat er een asymmetrie is, wisten we al. Uit eerder onderzoek was al gebleken dat Nederlanders door de bank genomen makkelijker Duits verstaan dan andersom. Waar dat precies aan ligt, is minder duidelijk. Komt het doordat relatief veel Nederlandstaligen Duits op school leren? Doordat wij vaker naar Tatort kijken dan zij naar Flikken? Doordat zij nu eenmaal een grotere taal hebben die bovendien gesproken wordt in een economisch machtiger gebied?

Of zou het ook aan de talen kunnen liggen? Op die vraag richten Charlotte Gooskens, Vincent van Heuven en Renée van Bezooijen zich in een nieuw artikel in het vakblad Linguistics. Zij deden daarvoor iets voor de hand liggends dat desalniettemin nooit eerder gedaan was:

Lees verder >>

Nederlanders imitere

Geplaatst op door
Door Marc van Oostendorp


Gisterenavond ging ik met een Duitse en een Zuid-Afrikaanse taalkundige pizza eten en bier drinken. Dat werd al snel gezellig, omdat het gesprek kwam op het imiteren van Nederlanders. Wat moet je doen om een beetje overtuigend, of in ieder geval grappig als een Nederlander te klinken?

Volgens de Afrikaan klonk je al behoorlijk Nederlands wanneer je drie dingen deed:
Lees verder >>

Ik wou dat ik twee hondjes

Geplaatst op door

Nieuwe ontwikkelingen

Door Bart FM Droog

Tot enkele dagen geleden dacht men dat Spleen (een van de bekendste Nederlandse gedichten uit de 20ste eeuw, aan Godfried Bomans (1913-1971) toegeschreven maar door Michel van der Plas (1927-2013) in of vóór 1954 gemaakt) een variatie was op het Duitstalige gedicht Ballade der großen Müdigkeit van de Oostenrijkse schrijver Friedrich Torberg (1908-1979). De slotregels van Torbergs 68-regelige poëem luiden:

ich möchte gern zwei kleine Hunde sein

und miteinander spielen.
In Spleen is het:
Ik wou dat ik twee hondjes was,
dan kon ik samen spelen.

Het overlijden van Michel van der Plas bracht historicus Jan Dirk Snel ertoe om “Ik wou dat ik twee hondjes was” in het Historisch Krantenarchief van de Koninklijke Bibliotheek na te zoeken. Daar vond hij tot zijn grote verrassing een bericht in het Algemeen Handelsblad van 29 april 1929 waarin dít voorkwam:

‘Verzuchting van een vijfjarigen knaap: “Ik wou, dat ik twee hondjes was, dan kon ik met elkaar spelen.”’
Lees verder >>

Germaanse broodjes uit Leuven

Geplaatst op door
Door Jenny Audring

Prima broodjes hebben ze in Leuven. Stokbrood brie, hazelnoot en abrikoos, as we speak – sorry voor de kruimels tussen de regels. Maar dit stuk gaat niet over broodjes, het gaat over “The Germanic Sandwich” en dat is een congres. De sandwich, dat zijn drie talen: Engels, Nederlands en Duits; Nederlands is de kaas in het midden. De naam “Germanic sandwich” werd in 2009 bedacht door Roel Vismans, neerlandicus uit Sheffield, maar het onderzoek naar de drie talen begint al in 1956. Toen schreef Coenraad van Haeringen het boekje “Nederlands tussen Duits en Engels“, waarin hij zijn moedertaal vergeleek met de buren links en de buren rechts. Van Haeringen maakte school: 50 jaar later kwam een groep taalkundigen in Berlijn bij elkaar om te kijken wat er heden ten dage over het onderwerp te zeggen valt. Genoeg, zo blijkt, want op de eerste “Germanic Sandwich” volgde een tweede in Sheffield (GB), een derde in Oldenburg (D) en een vierde, afgelopen weekend in Leuven (B).

Wat is er nou zo bijzonder aan deze talensandwich?
Lees verder >>