Tag: De Multatulileesclub

De Multatulileescursus (52)

Door Marc van Oostendorp

– De brieven uit 1874 vormen een roman. Een roman met een duidelijk thema: Multatuli tussen vijf vrouwen.

– Vijf?

– Er is natuurlijk zijn vriendin Mimi, waarvan hier een paar heel mooie brieven en dagboekaantekeningen zijn opgenomen. Er is een meisje dat een tijdje bij Mimi en Multatuli is komen wonen samen met haar op sterven liggende broer en met wie Multatuli een troebele affaire begint. Er is de actrice Mina Krüseman die een stormachtige vriendschap begint met de schrijver en met Mimi. En dan helemaal aan het eind overlijdt, volkomen onverwacht, Tine.

– Ja, Multatuli lijkt daar geen moment echt om te treuren. Hij wil zijn zeventienjarige dochter Nonni – die hij al vier jaar niet heeft gezien – uit Italië ophalen en merkt tot zijn schrik dat zij daar helemaal niet van gediend is.

– Nonni is de vijfde vrouw.

– Een heerlijk deel vond ik dit, een soort scheikundig experiment. Hoe reageert de persoon Multatuli op zo verschillende persoonlijkheden.

De Multatulileescursus (46)

Door Marc van Oostendorp

– Uit de Vierde Bundel Ideën spreekt vooral: grote vermoeidheid.

– Huh? Er zijn weinig geschriften in de Volledige Werken die zo polemisch zijn. Vol vuur gaat hij erop in! Heel Nederland krijgt ervan langs!

– Misschien, maar de tekenen van vermoeidheid zijn er voortdurend. Je ziet die combinatie van polemiek en uitputting in zinnen als:

Ook ik hoop niet lang te leven – schoon ik nog veel te doen heb – maar hoef waarachtig van ’t banquet de la vie niet op te staan uit schaamte dat ik te veel genoot, en te weinig bydroeg.

– Dat is natuurlijk een gevolg van Multatuli’s schrijfritme. Doordat hij almaar doorschrijft, is het resultaat afhankelijk van zijn humeur van het moment. Er zijn weinig Nederlandse schrijvers die zoveel humeuren in hun werk laten zien als hij.

– En ik beweer dus dat het overwegende humeur in dit deel dat is van vermoeidheid. Of, zoals hij zelf zegt: verdriet.

– Het is mooi gezegd, maar ik vind het vooral langdradig, dat eindeloze jeremiëren over hoeveel onrecht hem is aangedaan. Ik moet toegeven dat ik af en toe een paar bladzijden heb overgeslagen.

De Multatulileescursus (42)

Door Marc van Oostendorp

– Ik vind het wonderlijk dat één van de langste essays van Multatuli, Duizend en enige hoofdstukken over specialiteiten, gaat over een zo miniem onderwerp.

– Miniem?

– Ja, de vraag of het nodig en wenselijk is mensen in de Kamer komen vanwege specialistische kennis. Ik geloof toch echt niet dat dit een kwestie is waar we nu nog mee zitten.

– Maar dat is toch ook niet de enige vraag in het boekje? Het waaiert al snel uit. Het blijft wel in dit geval, veel meer dan in al Multatuli’s andere werk, cirkelen om dat hoofdthema, maar dat gaat al heel snel niet meer alleen over de Kamer, maar over de veel bredere vraag naar het nut van vakmensen en specialisten. Ergens aan het eind formuleert hij het in ‘twee hoofdvragen’:

De Multatulileescursus (40)

Door Marc van Oostendorp

– Het is ook wel aardig aan het werk van Multatuli dat enkele van de grootste lezers van de afgelopen anderhalve eeuw zich aan zijn werk hebben gewijd. Lezers zoals J.J. Oversteegen, van wie we vandaag dan zijn De redelijke Natuur. Multatuli’s literatuuropvatting gelezen hebben.

– Ja, voor een schrijver die zo veel klaagde dat ‘men niet lezen kan’ is Douwes Dekker goed bediend.

– Het aardige is dat Oversteegen in dit boekje goed laat zien wat dat eigenlijk is, goed lezen volgens Multatuli: lezen met volledige inzet. Lezen moet een ontmoeting zijn, alleen de moeite waard als de schrijver het onderste uit de kan haalt, maar ook de lezer alles geeft: al zijn aandacht, al zijn kritische zin. Het is geen lolletje, lezen en schrijven – er staat enorm veel op het spel. En er kan ook veel uit komen, volgens Multatuli:

Wanneer we dan by dat alles nog letten op ’t verschil der zieletoestanden van de beschouwers, die ’n kaleidoskopische oneindigheid van opvatting te-weegbrengen, waaraan de kunstenaar zelf niet kan gedacht hebben – omdat deze, hoe universeel ook van opvatting, toch altyd slechts éénling blyft – dan komen wy tot de slotsom dat Kunst ’n schatkamer is, waaruit zorgvuldige gebruikers meer weten te putten dan de bekwaamste rentmeester daarin neerlegde.

De Multatulileesursus (37)

Door Marc van Oostendorp

– Iedereen heeft altijd maar zijn mond vol over de cultuur, heden ten dage, maar niemand neemt ooit de moeite uit te leggen wat dat precies is.

– Mensen, allemaal stil! Hier gaat iemand een definitie geven van cultuur!

– Een levende cultuur lijkt mij een voortdurende conversatie met steeds nieuwe deelnemers. Het is commentaar, en commentaar op commentaar, en metacommentaar op al dat commentaar.

– En is Multatuli daar een goed voorbeeld van?

– Nou ja, je kunt niet ontkennen dat hij zelf niet allerlei commentaar had, ook op andere schrijvers…

– … zijn kritiek op Bilderdijk! Ik kan niet wachten tot we daar eindelijk aan toegekomen zijn…

De Multatulileesursus (36)

Door Marc van Oostendorp

– Met Miljoenenstudiën liet Multatuli toch wel zien dat hij een van onze grootste schrijvers was, echt op wereldniveau.

– Vind je? Het is toch volkomen onleesbaar?

– Niet onleesbaarder dan Ulysses.

– Al die eigenaardige uitwijdingen over het roulettespel, laat staan die over kwesties waar geen touw aan vast te knopen is?

– Nee, ik houd het staande. Het is niet onbegrijpelijker of minder gestructureerd dan Leaves of Grass en in sommige opzichten is het ambitieuzer.

– Ambitieus? Een verdediging van het roulettespel?

– Maar hij maakt tegelijkertijd heel duidelijk dat die roulette op een aantal manieren model staat voor het leven. Hij behandelt feitelijk de structuur van de werkelijkheid, en de manier waarop de mens daarop vergeefs greep probeert te krijgen. En dan niet in de domme zin van ‘een balletje kan raar rollen’, maar op een magistrale manier legt hij uit waarom we ook in een volkomen deterministische wereld – want daar leefde Multatuli duidelijk in, een wereld waarin iedere gebeurtenis dwingend volgde uit alles wat eraan was voorafgegaan – nooit echt kunnen voorspellen wat er gebeurt.

De Multatulileesursus (35)

Door Marc van Oostendorp

– Dit was voor het eerst in mijn lezersleven dat ik voorbij de eerste hoofdstukken van de Miljoenenstudieën gekomen ben.

– Ik blijf het lastig vinden. Er zit zo weinig draad in. Het zijn discussies over allerlei onderwerpen, maar die zijn niet allemaal even boeiend.

– Qua vorm is een van de interessante aspecten van die eerste hoofdstukken juist dat de ik-figuur, die mogelijk op Multatuli lijkt, helemaal niet de boventoon voert. Dat is de oude Adolf, die door hem wordt aangesproken als Meester. Multatuli die iemand anders een Meester noemt!

= Toch lijken veel van Adolfs opinies me nog gelijk aan die van Multatuli.

– Ja, maar die neiging had Multstuli sowieso, hè. Zijn meningen aan al zijn personages geven. Ook met Droogstoppel of meester Pennewip lijkt hij het vaak eens.

De Multatulileesursus (34)

Door Marc van Oostendorp

– Het is wel een vreemde ervaring, Multatuli in het Engels lezen.

– Deze nieuwe vertaling lijkt mij uitstekend, al ben ik natuurlijk geen anglist.

– Hij is uitmuntend, ik kan niet anders zeggen. En ik ben wél…

– Ja, en toch, het is een vreemde ervaring:

I am a coffee broker and live in a canal-side house at No 37 Lauriergracht. It is not my habit to write novels or suchlike, so it was some time before I could bring myself to order a few extra reams of paper and commence the work that you, dear reader, have just taken up, which you must read if you’re a coffee broker, or if you’re anything else.

– Je vraagt je af wat al die mensen die zo tegen hertalingen zijn hier van denken. Van die mensen die vinden dat iedereen alles in het origineel moeten lezen, of anders niet lezen.

– Maar dit is toch wel wat anders, dit is toch vooral bedoeld voor mensen die het Nederlands niet machtig zijn. Lees verder >>

De Multatulileescursus (33)

Door Marc van Oostendorp

– Het is bij de correspondentie van publieke personen altijd interessant om de discrepantie te zien tussen wat ze privé schreven en wat ze in de openbaarheid brachten.

– Is Multatuli nu niet bij uitstek één van de schrijvers bij wie die zaken in elkaar overlopen?

– Dat lijkt me een misverstand. In de brieven in deel 14 klaagt hij bijvoorbeeld in bijna iedere brief dat hij zo moe is, dat de fut eruit is. Terwijl we vorige week net hebben geconstateerd dat het derde deel van de Ideeën dat hij toen voltooide een van de vitaalste boeken in zijn oeuvre is.

– Nou ja, dat constateerde jij.

– Hij schrijft bijvoorbeeld aan Roorda, zijn belangrijkste correspondent in dit jaar: Lees verder >>