Gezichtsverlies
Door Henk Wolf
Introductie tot de beleefdheidstheorie, gemaakt als collegevervangende video voor studenten Nederlands van NHL Stenden Hogeschool.
Categorie: taalbeheersing
Beginzinnen bakken
Door Wouter van der Land
Wat zijn de drie gemakkelijkste, meest toepasbare, toch bijna altijd effectieve, maar eigenlijk toch vaak iets te gemakzuchtige manieren om een tekst te beginnen? Ik demonstreerde ze zojuist alle drie: de opsomming, de superlatief en de intrigerende vraag. Er zijn zo veel andere mogelijkheden! Speciaal voor het quarantaine-onderwijs en voor iedereen die weleens schrijft, bedacht ik een eenvoudige oefening om meer te variëren.
Lees verder >>De coronacommunicatie “kan (kon?) beter” – maar hoe?
Door Gudrun Reijnierse
De afgelopen weken staat het nieuws bijna volledig in het teken van de ontwikkelingen rondom het coronavirus. Eerst ging het vooral over China, toen over Italië, en nu over Nederland. Het virus is in korte tijd van een ‘ver-van-mijn-bed-probleem’ geworden tot een nationaal probleem dat ons dagelijks leven de komende tijd drastisch zal beïnvloeden. Met het lokaler worden van het probleem verandert ook de communicatie over het virus: het gaat niet langer over wat ‘de Ander’ doet of zou moeten doen, het gaat om de maatregelen die ‘wij’ moeten nemen, en of die niet te vergaand of misschien juist niet vergaand genoeg zijn.
Lees verder >>Taalbeheersing maakt het verschil
Oproep voor bijdragen VIOT 2021
Op 20, 21 en 22 januari 2021 vindt aan de Universiteit Gent het vijftiende taalbeheersingscongres plaats van de Vereniging Interuniversitair Overleg Taalbeheersing (VIOT). Het thema voor dit congres is “Taalbeheersing maakt het verschil”. De congresorganisatie nodigt u van harte uit om een bijdrage aan het congres te leveren.
Lees verder >>Eruditie is niet ouderwets
Door Marc van Oostendorp
De klassieke retorica heeft een universele pretentie: volg haar regels en je zult je gehoor overtuigen, in welke eeuw en in welke stad dat gehoor ook leeft. Maar sinds we geluid en beeld kunnen opslaan, weten we dat waarschijnlijk niet werkt. De toespraken van Hitler en Mussolini zien er helemaal niet meer meeslepend uit, maar een beetje belachelijk. We weten niet hoe wij zouden hebben gereageerd als we temidden van hun gehoor hadden gestaan, maar we kunnen vermoeden dat we als we onze 21e-eeuwse persoonlijkheden hadden kunnen meenemen niet waren betoverd.
Lees verder >>Hoe kinderen door de politie worden verhoord
Door Marc van Oostendorp
Sommig taalkundig onderzoek zou ik nooit kunnen uitvoeren. Dat van Guusje Jol, die vandaag promoveert in Nijmegen, is een voorbeeld. Ik vond het al lastig om het te lezen. Dat laatste kwam door het onderwerp: politieverhoren van kinderen die getuige (en vaak ook slachtoffer) zijn in een zedezaak. Dat ik het ook niet zou kunnen uitvoeren, komt daarnaast doordat Jol zulk knap werk aflevert.
Lees verder >>Wie is Stijnen?
Door Henk Wolf
Maandag stond er in de Trouw een passage waar ik even niets van begreep. Het gaat om het volgende stukje tekst uit het artikel De partneralimentatie wordt verkort; vrouwen staan financieel op eigen benen van Barbara Vollebregt:
Lees verder >>De man van Susan Stijnen (44) verdient meer en werkt fulltime. Om te kunnen zorgen voor hun twee kinderen gaat Stijnen in goed overleg parttime werken. In 2006 loopt hun huwelijk na zeven jaar op de klippen. Ze ontvangt vervolgens tien jaar lang partneralimentatie. “Dat geld had ik ook echt nodig”, zegt Stijnen. Toch vind ze het verkorten van de partneralimentatie geen slecht idee.
Kerkhofwandeling 2: een absurd vormgedicht
Door Henk Wolf
Gisteren schreef ik over twee bordjes die waarschuwen voor laaghangende dan wel laag hangende takken. Ze staan bij de ingang van een kerkhof in de buurt van ons huis. Ze zijn daar niet het enige dat me in talige zin opvalt.
Erg opvallend is ook de tekst op de bovenstaande foto. Die staat op een muurtje. Dat muurtje hoort bij een hokje waarin een computer staat. Op die computer kun je een naam intikken. Als er dan op het kerkhof iemand met die naam ligt, verstrekt het apparaat je de exacte locatie van diens graf.
Taal krijgt zijn autoriteit van buiten
Door Marc van Oostendorp
Het komt slechts zijdelings aan de orde in het artikel dat de Australische taalkundige Ingrid Piller schreef voor het Journal of Sociolinguistics: het failliet van de gedachte dat je met taal je autoriteit kunt opbouwen. Het is een oud idee, dat ten grondslag ligt aan de klassieke retorica én aan veel latere analyses. Maar het stort volledig in elkaar wanneer we het succes bezien van de Amerikaanse president Donald J. Trump.
Lees verder >>Waarom is er zo vaak maar één gesprekstaal?
Door Henk Wolf
Mensen hebben heel sterk de neiging zich aan elkaar aan te passen. De populaire psychologie noemt dat spiegelen, in de taalsociologie wordt het vaak accommoderen genoemd.
Dat aanpassen doen we op talloze manieren: mensen nemen dezelfde lichaamshouding aan, zoeken een vergelijkbaar spreekvolume, nemen woorden van elkaar over enzovoort. Bijna iedereen heeft vermoedelijk weleens het experimentje gedaan waarbij-d-ie een andere houding aannam en constateerde dat z’n gesprekspartner die houding met een kleine vertraging overnam.
Zulk aanpassen, ook al gebeurt het grotendeels onbewust, is een sociaal signaal. Het geeft de gesprekspartner aan dat je je best doet om het gesprek harmonieus te laten verlopen, dat je van goede wil bent, dat je de ander welgezind bent. Wie zich op een opvallende manier niet aan de ander aanpast, kan daarmee te kennen geven dat er in de verhouding iets mis is, bijvoorbeeld bij een emotionele discussie of in een situatie waarin machtsverhoudingen boven goede betrekkingen gaan.
Lees verder >>Call for papers: 20th Biennial Interdisciplinary Conference of Netherlandic Studies (ICNS) 5-6 June 2020
On Friday, June 5, and Saturday, June 6, 2020, the biennial Interdisciplinary Conference for Netherlandic Studies will take place in Berkeley, California.
The conference focuses on the wide scope of Dutch Studies, across all fields (art, history, literature, linguistics, etc.) and across the globe. You are invited to submit paper proposals in the following areas:
- Dutch literature and its international circulation;
- Dutch/Flemish art;
- Dutch linguistics;
- (Art) History of the Low Countries and colonial regions.
Topics of general sessions might include: History: Early-Modern, 19th- & 20th-Century Literature, 16th-Century Art & Literature, Colonialism, Early-Modern Literature, 20th-Century History, Early-Modern Art History, 17th-Century Art, Afrikaans, Linguistics, 20th-Century Film, 19th- & 20th-Century Literature, and Local Dutch-American History.
Lees verder >>Niks oh-oh
Door Guusje Jol
Foto: Tim Kraaijvanger, Pixabay
Onze zoon van bijna zeventien maanden gebruikt inmiddels een paar woordjes: die!, aaaai, oh-oh, ja en da(g). En mama en papa, maar dat zegt hij ook als hij naar stofzuigers/bekers/afstandsbedieningen/spiegels/trappen wijst. Natuurlijk zijn die woordjes fantastisch, maar wat ik nog leuker vind is hoe hij de paar woorden die hij kent strategisch inzet. En dan vooral die, aaaai en oh-oh.
Die
Die functioneert meestal als verzoek. Hij wijst naar een cracker/knuffelbeest/boekje/aardbei/beker met water/speen/telefoon en zegt die! En in veel gevallen levert dat op dat hij het betreffende voorwerp in handen krijgt.
Lees verder >>Helje-en-bringservice
Door Henk Wolf
Als ik ’s morgens naar het werk rij, hoor ik voor de radio vaak een reclame van een bedrijf met een “helje-en-bringservice”. Dat is Fries voor ‘haal-en-brengservice’, maar wel opvallend Fries.
Het Nederlands heeft één type regelmatige werkwoorden, het Fries heeft er twee. Je hebt werkwoorden met een woordenboekvorm (onbepaalde wijs, infinitief, hele werkwoord) op -je en werkwoorden met een woordenboekvorm op -e. Die krijgen verschillende vervoegingen. Helje (‘halen’) is een -je-werkwoord. De vorm helje is onder andere de woordenboekvorm, de eerste persoon enkelvoud in de tegenwoordige tijd en de gebiedende wijs.
Wat helje niet is, is de stam. En aan de linkerkant van een samengesteld woord gebruik je in het Fries, net als in het Nederlands, de stam van het werkwoord. Dat is het stukje dat in alle regelmatige vormen wordt gebruikt, waarin het eventueel met voor- en achtervoegsels wordt aangevuld. Lees verder >>
Het Nederlands is ook een beetje een gebarentaal
Door Henk Wolf
Het menselijke brein zit zo in elkaar dat het allerlei regelmatigheden ontdekt in de taal van anderen en die zo onthoudt dat ze ook weer gebruikt kunnen worden, grotendeels onbewust. Al in onze vroegste jeugd gaan de hersenen met dat project aan de slag. Dan verwerven kinderen hun moedertalen. Blijkbaar bestaat er een voorkeur voor om in die moedertalen klanken te gebruiken, want de meeste culturen gebruiken gesproken talen. Een wet van Meden en Perzen is dat niet, want in dovengemeenschappen ontstaan gebarentalen. Die zijn overigens voor horende mensen ook goed te leren en een horend kind kan ook prima met een gebarentaal én een gesproken taal als moedertalen opgroeien. Het brein is flexibel.
We vereenvoudigen de werkelijkheid eigenlijk een beetje als we zo’n strikt onderscheid maken tussen ‘gesproken talen’ en ‘gebarentalen’. Veel gebarentalen hebben naast zichtbare ook hoorbare elementen, de zogenaamde ‘gesproken componenten’.
En andersom? Zitten er in gesproken taal ook gebaren? Ja, tuurlijk communiceren we met gebaren, bijvoorbeeld tegen je voorhoofd tikken of in je handen klappen, maar die horen niet bij ons taalsysteem. Blijven er dan nog gebaren over die wel deel van het Nederlands of een andere gesproken taal vormen? Dat je taal kunt opschrijven en dan per definitie geen gebaren aan je lezer kunt laten zien, lijkt erop te wijzen dat gesproken taal gebarenloos en echt volledig op klank gebaseerd is. Maar dat is niet helemaal waar.
Welke taalvoorschriften willen we zo langzamerhand weleens kwijt?
Door Henk Wolf
In het onderwijzen van taalvoorschriften zit een rare paradox. Aan de ene kant is het nuttig om mensen taalvoorschriften te leren. Als ze die kennen, kunnen ze zich eraan houden en dat heeft een aantal voordelen. Ze worden dan serieuzer genomen en het komt minder vaak voor dat discussies over de vorm van hun taal de aandacht afleiden van de inhoud.
Aan de andere kant creëert het onderwijs de maatschappelijke afkeer van allerlei taalvormen juist zelf. Nederlandstaligen maken zich alleen maar druk over een zinnetje als ‘Janneke is slimmer als Durkje’ omdat ze ooit op school hebben geleerd dat ze zich daar druk over moeten maken. Onderwijzers proberen zo een maatschappelijk probleem te verkleinen dat een vorige generatie onderwijzers heeft gecreëerd. En ze creëren het probleem opnieuw voor de kinderen die hun leerlingen ooit gaan krijgen.
Kopjes in stemhulp hebben kleine invloed op de antwoorden van deel van de invullers
(Persbericht Universiteit Utrecht)
In aanloop naar de Provinciale Statenverkiezingen en de Waterschapsverkiezingen op 20 maart zullen weer vele honderdduizenden Nederlanders gebruik maken van een stemhulp om de juiste partij te kiezen. Uit onderzoek van de Universiteit Utrecht, de Universiteit van Amsterdam en Tilburg University blijkt dat de gekozen kopjes bij de stellingen in een stemhulp, een klein effect hebben op de antwoorden van invullers met minder politieke interesse. Het geven van een kopje (politiek links of rechts georiënteerd) leidt voor een kleine groep mensen tot meer linkse antwoorden dan wanneer er géén kopje boven de vraag staat.
Stemhulpen worden door veel mensen gebruikt om meer zicht te krijgen in de standpunten van de politieke partijen in een verkiezing, en de verschillen tussen partijen. Daarmee helpen stemhulpen gebruikers een weloverwogen en goed geïnformeerde partijkeuze te maken. Zij vergroten het vertrouwen bij kiezers dat stemmen zin heeft en dragen daarmee bij aan een hogere opkomst. Stemhulpen proberen zo neutraal mogelijk te zijn. Kieskompas, bijvoorbeeld, verzamelt en formuleert de stellingen op basis van verkiezingsprogramma’s en in samenspraak met alle partijen. Maar dan nog kan het zijn dat de stellingen onbedoeld sturen. Het is interessant om dat te onderzoeken, ook om die eventuele sturing in het vervolg dan te kunnen voorkomen. Lees verder >>
Over de spellingvrijheid die niet genomen wordt
Door Henk Wolf
Marc van Oostendorp schreef zondag een stuk op neerlandistiek.nl waarin ie vertelde dat ie tegen een door de overheid voorgeschreven eenheidsspelling was. Hij zei dat ie zich wat eenzaam voelde op dat standpunt, omdat ie niet geloofde dat anderen het deelden.
Ik ben het wel met Marc eens. Om mij hoeft de overheid zich niet te bemoeien met de manier waarop andere mensen schrijven. Helemaal alleen staat Marc dus niet.
Misschien ben ik iets minder uitgesproken tegen dan Marc als het gaat om de eigen organisatie van de overheid. Het maakt me weinig uit of die in eigen huis spellingvoorschriften hanteert. Daar waar zulke duidelijkheid bijdraagt aan de eenduidigheid van juridische teksten kan ik me er zelfs wel iets bij voorstellen. Lees verder >>
Full Professor of Language and Communication
Would you welcome the challenge of leading a team of specialists in Language and Communication Studies? In that case, please consider applying for this position.
Location: AMSTERDAM
FTE: 0.8 – 1
Job description
Within the Department of Language, Literature, and Communication of the Faculty of Humanities (FGW), the chair of Language and Communication will play a vital role by studying the interplay between language, interaction and communication. The chair will investigate how the design of texts, images, and conversations, has particular consequences for participants involved, in their role of, e.g., customer, voter, or patient, and how organizations may improve communication designs tailored to relevant media platforms. The Department seeks to hire a candidate who stimulates cross-disciplinary research and has a proven expertise in adopting innovative approaches across methodologies in the domain of language and communication studies. Lees verder >>
De toekomst van de taalbeheersing (1/n)
Door Lucas Seuren
Vorig jaar ging mijn toen nog Groningse collega Carel Jansen met emeritaat. In zijn afscheidslezing, die hij hield tijdens het driejaarlijkse VIOT Congres (Vereniging Interuniversitair Overleg Taalbeheersing) pleitte hij voor meer maatschappelijke betrokkenheid onder de taalbeheersers. Inmiddels heeft hij die positie verder uitgewerkt in een speciale uitgave van het Tijdschrift voor Taalbeheersing, waarbij een groep collega’s de ruimte heeft gekregen om op zijn stellingen te reageren. Het laatste woord is daarbij voor Jansen zelf, die kort nog reageert op de reacties. Daarmee bevind ik me in de luxe positie dat ik niet alleen kan reageren op Jansen zelf, maar ook op de reacties en de reactie op de reacties. Daar het hier dertien artikelen betreft zal ik dat doen in een korte serie, te beginnen met het hoofdartikel van Jansen, waarin hij pleit voor meer aandacht voor de praktijk en meer aandacht voor het schoolvak Nederlands. Lees verder >>
Distantiëring
Door Henk Wolf
Van de week kreeg ik een vraag van een Vlaamse collega over het verschijnsel distantiëring. In het Friese taalwereldje is dat een begrip, maar daarbuiten is het ook bij taalkundigen lang niet altijd bekend. Daarom is het misschien aardig als ik er hier een paar regels aan wijd.
Belangryk of wichtich?
Als het begrip distantiëring met betrekking tot het Fries wordt gebruikt, dan wordt ermee bedoeld dat de afstand tussen het Fries en het Nederlands zo groot mogelijk wordt gemaakt. Een standaardvoorbeeld: je kunt in het Fries kiezen tussen de synoniemen belangryk en wichtich. Omdat de eerste vorm erg lijkt op de Nederlandse vertaling belangrijk, kies je voor de tweede. Bij de vorming van het Standaardfries heeft distantiëring een rol gespeeld, maar je komt het begrip vooral tegen als mensen hun persoonlijke taalnorm beredeneren, zeker op schrift. Zo is er maar een klein deel van het Friese taalgebied waar woorden op -ing de meervoudsuitgang -s krijgen (tekenings, ûntdekkings) en de Fryske Akademy beveelt aan om de uitgang -en te gebruiken (tekeningen, ûntdekkingen), maar veel Friezen kiezen op schrift voor tekenings en ûntdekkings, omdat die vormen minder op hun Nederlandse vertalingen lijken. Lees verder >>
31 januari 2019, Amsterdam: De Taalbeheersing van Tegenwoordig
Een van de oudste studieverenigingen van het land, Helios voor studenten neerlandistiek aan de UvA, bestaat dit jaar 100 jaar. In het kader van deze mijlpaal heeft de lustrumcommissie voor elk van de vier vakgebieden van de neerlandistiek een speciale avond georganiseerd. Op donderdag 31 januari aanstaande wordt deze reeks afgesloten met De Taalbeheersing van Tegenwoordig. Vier vooraanstaande wetenschappers uit het hele land komen vertellen waar zij mee bezig zijn en zullen in gesprek gaan met het publiek. De avond is bedoeld voor iedereen met een interesse in argumentatie, retoriek en verbale communicatie: studenten, docenten, wetenschappers en andere geïnteresseerden zijn welkom. We beginnen om 18.30 uur en rond 21 uur begint de borrel. Lees verder >>
Daar schrik ik niet van
Door Guusje Jol
Zou een communicatieadviesbureau het hebben aangeraden?
Als (inmiddels niet meer zo) kersverse ouder vraag ik me met regelmaat af: ‘is dit normaal?’ als mijn zoon weer een nieuwe ontwikkeling vertoont. Gelukkig zijn daar dan de professionele hulplijnen zoals de verloskundigenpraktijk, de kraamzorg en huisarts. In reactie op mijn verslag (kind spuugt/heeft een hoge of juist lage temperatuur/poept al dagen niet/heeft een traanoog/draait ‘s-nachts op z’n buik etc.) zeggen de verloskundige, kraamzorg en huisarts dan – alsof ze bij dezelfde communicatiecursus zijn geweest: ‘Daar schrik ik niet van’.
Wat is dat voor een reactie? Lees verder >>
Pas verschenen: Vertrouw mij! Manipulaties van imago
(Persbericht AUP)
Vertrouw mij! laat zien hoe politici en kunstenaars hun publiek beïnvloeden, door hun persoonlijkheid en imago in te zetten en zo vertrouwen te winnen. De bundel bevat korte, goed leesbare essays over ethos (manipulaties van imago) en retorica voor een breed publiek.
Van de retorica van Aristoteles tot de lessen van Oprah, van climategate tot vox pop, van Odysseus tot Baudet. Motorbendes, boerkadragers, tattoobezitters, maar ook politici, kunstenaars, journalisten… We maken ons allemaal zorgen over hoe we door anderen worden gezien. Deskundig? Arrogant? Authentiek? Betrapt? Wie zijn imago goed wil verzorgen kan dat – in tijden van nepnieuws – niet alleen met argumenten doen. Wat zijn goede excuses en hoe verleid je je publiek om naar je te luisteren? Lees verder >>
Wat is het effect van overdreven taalgebruik?
We zetten hyperbolen graag in om onze taal kracht bij te zetten. Ook op sociale media en in kranten worden ze veelvuldig gebruikt. Maar als alles belangrijk wordt gemaakt, welke woorden gebruik je dan als er echt iets aan de hand is? Neerlandica en communicatiewetenschapper dr. Christine Liebrecht (Tilburg University) vertelt over dit fenomeen en de gevolgen tijdens het Betweter Festival van de Universiteit Utrecht.
Je distantiëren van degene die je citeert
Door Henk Wolf
Op Facebook plaatste van de week iemand een link naar een filmpje over de kosten van een omschakeling naar andere vormen van energievoorziening. Het filmpje stond op de website van de partij Forum voor Democratie. De Facebookvriend schreef als begeleidend zinnetje bij de link: ‘Niet dat ik een fan ben van FvD, maar ze hebben wel een behoorlijk punt’.
Ik bedacht dat ik op Facebook heel vaak vergelijkbare zinnetjes bij weblinks tegenkom. Mensen linken naar een artikel of een video, maar distantiëren zich in algemene termen van de bron. Zeker weten doe ik het niet, maar vermoedelijk heb ik dat zelf ook weleens gedaan.
Waarom eigenlijk, vroeg ik me af. Allereerst betekent het linken naar iets toch geen instemming met wat daarin gezegd wordt? En als dat wel zo is, dan is er toch geen reden om in te gaan op je relatie met de schrijver of de maker van het gelinkte? Die doet immers voor de boodschap niet ter zake. Lees verder >>
Recente reacties