Categorie: taalbeheersing

Als je iets zou moeten, moet je het dan ook?

Posted on by

Door Henk Wolf

In de Trouw stond maandag een artikel waarin arbeidsjurist Pascal Besselink vertelt dat Nederlandse werknemers twee weken loon kunnen mislopen als ze op vakantie gaan in een land waarvoor het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse zaken een zogenaamd ‘oranje reisadvies’ heeft afgegeven.

Besselink wordt in dat stuk als volgt geciteerd: “Als je als werknemer zelf het risico neemt om naar zo’n gebied te gaan, wetende dat je bij terugkomst twee weken in quarantaine zou moeten, mag de baas gedurende die twee weken je loon inhouden.”

Iets verderop in het stuk spreekt Besselink die stellige uitspraak zelf tegen door aan te geven dat het niet zeker is of de werkgever werkelijk loon mag inhouden. Hij wordt dan als volgt geciteerd: “Er is nog geen werkgever of werknemer geweest die hiermee naar de rechter is gestapt. Als er zo’n zaak komt, is het afwachten wat daaruit komt.”

Lees verder >>

Experiment: politieke slagzinnen verzinnen

Posted on by

Door Wouter van der Land

De interessantste parlementsverkiezingen in tijden lijken eraan te komen! Partijen hebben zo veel concurrentie dat ze zich moeten profileren. Dat betekent dat retorica weleens de grote winnaar van TK2021 zou kunnen worden. En dat leidt tot de vraag: wat komt er op de posters te staan? Dat voorspel ik hieronder voor alle 22 deelnemende partijen.

Lees verder >>

“Dat bedoelde ik niet!”

Posted on by

Verdedigingstechnieken na een ‘foute’ uitspraak

Door Ronny Boogaart, Henrike Jansen, Maarten van Leeuwen

Het was nog vóór de toespraak van Akwasi op de Dam en de reactie daarop van Johan Derksen. Eind mei publiceerden wij in het tijdschrift Argumentation een artikel (open access) over de verdedigingstechnieken die mensen gebruiken op het moment dat ze ervan worden beschuldigd iets te hebben gezegd dat om een of andere reden niet acceptabel is. Het bleek niet moeilijk om dat soort gevallen te verzamelen: wie het nieuws volgt, komt bijna elke dag wel zo’n kwestie tegen – mede dankzij Donald Trump, maar zeker niet alléén dankzij hem.  

Lees verder >>

Het Bokwerters als protesttaal

Posted on by


Door Henk Wolf

Er zijn voor het naast een beetje Friezen die nooit gehoord hebben van Bokwerters, een taal die gaan moet voor Hooghaarlemmerdijks, maar daar zo’n bult letterlijk overgezet Fries in zit dat een het Fries taaleigen al wat heem hebben moet om het nakomen te kunnen.

Het Bokwerters (of Bokwerders of Bokwerds) is bedacht door schrijver-journalist Rink van der Velde. Hij heeft onder de naam Wabbe Wisses Rzn voor de Leeuwarder Courant ruim twintig jaar lang stukjes geschreven die speelden in het fictieve dorp Bokwert en die zogenaamd waren overgenomen uit Bokwerder belang. Ze waren geschreven in een zeer eigen vorm van het Nederlands. Want in Bokwert sprak iedereen Fries, maar “gelijk wij op deze plaats reeds meermalen stelden, moeten wij het met het Fries niet overdrijven”, zoals Wabbe Wisses Rzn het verwoordde.

Lees verder >>

Niet zo into uw gevoelens verwoorden? Zeg het met een voorzetsel

Posted on by

Door Lauren Fonteyn

Volgens Facebook heb ik 680 vrienden (wat??), waaronder Maarten. Ik weet niet helemaal meer van waar ik Maarten ken, maar wat ik u wel kan vertellen is dat Maarten onlangs op tv was met z’n werk, want hij postte daarvan een videofragmentje op z’n facebookpagina. Zelf ben ik ook al eens op de tv geweest, maar eerder per ongeluk: er is een opname van een interview met Ronald Giphart en als u dan goed kijkt in de hoek rechtsonder ziet u mijn arm Giphart’s kat aaien – maar goed het gaat hier niet over mij en we moeten Maarten ook z’n moment laten hebben.

Lees verder >>

Je hoort het steeds vaker

Posted on by

Door Marten van der Meulen

Toen ik met mijn promotieonderzoek begon, was ik vooral geïnteresseerd in de vraag wat voor effect taaladvies had op taalgebruik. Inmiddels is mijn aandacht deels verschoven: ik bestudeer liever de relaties tussen de twee fenomenen. Minder ‘wat doet A met B’, meer ‘hoe verhouden A en B zich tot elkaar’. Een manier waarop ik dat nu doe is door te kijken naar wat taaladviesboeken zeggen over daadwerkelijk gebruik. Opmerkingen als ‘je hoort het steeds vaker’, wat is de waarde daarvan?

Lees verder >>

Anekdote: een briefje dat je door ‘begrijpend lezen’ niet kunt ontcijferen

Posted on by

Door Henk Wolf

Goed begrijpend lezen is een belangrijke vaardigheid, daar waren de deelnemers aan de soms verhitte discussie over het eindexamen Nederlands hier op Neerlandistiek het de afgelopen dagen wel over eens. Begrijpend lezen houdt in het voortgezet onderwijs onder meer in dat je de in een tekst staande structuurelementen als alinea’s en verwijswoorden gebruikt om de bedoeling van de schrijver te achterhalen.

Dan moet die schrijver die structuurelementen alleen wel gebruiken op zo’n manier dat de lezer er wat aan heeft. En dat doet lang niet elke schrijver. Een probleem is dat niet per se. Dat zal ik hieronder laten zien.

Lees verder >>

Stap voor stap over de evenwichtsbalk

Posted on by

Door Gudrun Reijnierse

De tijd vliegt! Sinds mijn laatste blog is alweer een maand verstreken. Er gebeurde in de tussenliggende tijd op het gebied van (metafoor)communicatie rondom corona veel dat de moeite van het bloggen waard zou zijn. Toch wil ik eerst terugkomen op een metafoor van Rutte die ik in mijn vorige blog tijdelijk parkeerde: die van de stappen. In de televisietoespraak op 16 maart had Rutte het over ‘stappen zetten‘, maar ook over ‘er komen stappen op ons af‘. Dat klonk niet helemaal logisch, en dus is het tijd om de stap-metafoor eens in wat meer detail te analyseren. 

Lees verder >>

Vage taal in de overheidscommunicatie over coronamaatregelen tast de rechtszekerheid aan

Posted on by

Door Henk Wolf

Was iemand volgens Nederlands recht strafbaar als ie ergens in de afgelopen weken tien mensen te gast had in z’n eigen huis? Wie de noodverordeningen van 27 maart leest, kan die indruk krijgen. Daarin wordt het verboden om samenkomsten te organiseren of eraan deel te nemen. Die samenkomsten worden in hetzelfde document gedefinieerd als:

openbare samenkomsten en vermakelijkheden als bedoeld in artikel 174 van de Gemeentewet, samenkomsten in voor het publiek openstaande gebouwen en daarbij behorende erven, alsmede in vaartuigen, en samenkomsten buiten de publieke ruimte

Dat lijkt helder, maar in een persconferentie van 23 maart vroeg een journaliste aan minister Grapperhaus of “een verjaardagsfeestje thuis” ook een samenkomst was. Grapperhaus antwoordde daarop:

Lees verder >>

Wanneer we onze zinnen niet meer afmaken

Posted on by

Door Lauren Fonteyn

Als u denkt dat u weet hoe de dingen in elkaar zitten, en als u dat graag zo wil houden, dan gaat u beter niet het internet op.

Zelf dacht ik dat ik echt heel goed begreep hoe zinnen in elkaar zitten, en dat ik heel goed kon uitleggen wanneer een zin niet af is. Als talendocent moet ik het daar overigens vaak over hebben met mijn studenten. “Een zin,” zeg ik dan, “maak je niet door er een hoofdletter en een punt aan te plakken. Je kan dan wel iets geschreven hebben dat lijkt op een zin, omdat het de typische decoratie van een zin heeft, maar het is niet per se een zin.” Ik wil maar zeggen: u kan bijvoorbeeld ook alle meubels in huis een broek aandoen, maar daarom zijn het nog geen mensen.

Lees verder >>

Beginzinnen bakken

Posted on by

Door Wouter van der Land

Wat zijn de drie gemakkelijkste, meest toepasbare, toch bijna altijd effectieve, maar eigenlijk toch vaak iets te gemakzuchtige manieren om een tekst te beginnen? Ik demonstreerde ze zojuist alle drie: de opsomming, de superlatief en de intrigerende vraag. Er zijn zo veel andere mogelijkheden! Speciaal voor het quarantaine-onderwijs en voor iedereen die weleens schrijft, bedacht ik een eenvoudige oefening om meer te variëren.

Lees verder >>

De coronacommunicatie “kan (kon?) beter” – maar hoe?

Posted on by

Door Gudrun Reijnierse

De afgelopen weken staat het nieuws bijna volledig in het teken van de ontwikkelingen rondom het coronavirus. Eerst ging het vooral over China, toen over Italië, en nu over Nederland. Het virus is in korte tijd van een ‘ver-van-mijn-bed-probleem’ geworden tot een nationaal probleem dat ons dagelijks leven de komende tijd drastisch zal beïnvloeden. Met het lokaler worden van het probleem verandert ook de communicatie over het virus: het gaat niet langer over wat ‘de Ander’ doet of zou moeten doen, het gaat om de maatregelen die ‘wij’ moeten nemen, en of die niet te vergaand of misschien juist niet vergaand genoeg zijn.

Lees verder >>

Taalbeheersing maakt het verschil

Posted on by

Oproep voor bijdragen VIOT 2021

Op 20, 21 en 22 januari 2021 vindt aan de Universiteit Gent het vijftiende taalbeheersingscongres plaats van de Vereniging Interuniversitair Overleg Taalbeheersing (VIOT). Het thema voor dit congres is “Taalbeheersing maakt het verschil”. De congresorganisatie nodigt u van harte uit om een bijdrage aan het congres te leveren.

Lees verder >>

Eruditie is niet ouderwets

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

De klassieke retorica heeft een universele pretentie: volg haar regels en je zult je gehoor overtuigen, in welke eeuw en in welke stad dat gehoor ook leeft. Maar sinds we geluid en beeld kunnen opslaan, weten we dat waarschijnlijk niet werkt. De toespraken van Hitler en Mussolini zien er helemaal niet meer meeslepend uit, maar een beetje belachelijk. We weten niet hoe wij zouden hebben gereageerd als we temidden van hun gehoor hadden gestaan, maar we kunnen vermoeden dat we als we onze 21e-eeuwse persoonlijkheden hadden kunnen meenemen niet waren betoverd.

Lees verder >>

Hoe kinderen door de politie worden verhoord

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Sommig taalkundig onderzoek zou ik nooit kunnen uitvoeren. Dat van Guusje Jol, die vandaag promoveert in Nijmegen, is een voorbeeld. Ik vond het al lastig om het te lezen. Dat laatste kwam door het onderwerp: politieverhoren van kinderen die getuige (en vaak ook slachtoffer) zijn in een zedezaak. Dat ik het ook niet zou kunnen uitvoeren, komt daarnaast doordat Jol zulk knap werk aflevert.

Lees verder >>

Wie is Stijnen?

Posted on by

Door Henk Wolf

Maandag stond er in de Trouw een passage waar ik even niets van begreep. Het gaat om het volgende stukje tekst uit het artikel De partneralimentatie wordt verkort; vrouwen staan financieel op eigen benen van Barbara Vollebregt:

De man van Susan Stijnen (44) verdient meer en werkt fulltime. Om te kunnen zorgen voor hun twee kinderen gaat Stijnen in goed overleg parttime werken. In 2006 loopt hun huwelijk na zeven jaar op de klippen. Ze ontvangt vervolgens tien jaar lang partneralimentatie. “Dat geld had ik ook echt nodig”, zegt Stijnen. Toch vind ze het verkorten van de partneralimentatie geen slecht idee.

Lees verder >>

Kerkhofwandeling 2: een absurd vormgedicht

Posted on by

Door Henk Wolf

Gisteren schreef ik over twee bordjes die waarschuwen voor laaghangende dan wel laag hangende takken. Ze staan bij de ingang van een kerkhof in de buurt van ons huis. Ze zijn daar niet het enige dat me in talige zin opvalt.

Erg opvallend is ook de tekst op de bovenstaande foto. Die staat op een muurtje. Dat muurtje hoort bij een hokje waarin een computer staat. Op die computer kun je een naam intikken. Als er dan op het kerkhof iemand met die naam ligt, verstrekt het apparaat je de exacte locatie van diens graf.

Lees verder >>

Taal krijgt zijn autoriteit van buiten

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Het komt slechts zijdelings aan de orde in het artikel dat de Australische taalkundige Ingrid Piller schreef voor het Journal of Sociolinguistics: het failliet van de gedachte dat je met taal je autoriteit kunt opbouwen. Het is een oud idee, dat ten grondslag ligt aan de klassieke retorica én aan veel latere analyses. Maar het stort volledig in elkaar wanneer we het succes bezien van de Amerikaanse president Donald J. Trump.

Lees verder >>

Waarom is er zo vaak maar één gesprekstaal?

Posted on by

Door Henk Wolf

Mensen hebben heel sterk de neiging zich aan elkaar aan te passen. De populaire psychologie noemt dat spiegelen, in de taalsociologie wordt het vaak accommoderen genoemd.

Dat aanpassen doen we op talloze manieren: mensen nemen dezelfde lichaamshouding aan, zoeken een vergelijkbaar spreekvolume, nemen woorden van elkaar over enzovoort. Bijna iedereen heeft vermoedelijk weleens het experimentje gedaan waarbij-d-ie een andere houding aannam en constateerde dat z’n gesprekspartner die houding met een kleine vertraging overnam.

Zulk aanpassen, ook al gebeurt het grotendeels onbewust, is een sociaal signaal. Het geeft de gesprekspartner aan dat je je best doet om het gesprek harmonieus te laten verlopen, dat je van goede wil bent, dat je de ander welgezind bent. Wie zich op een opvallende manier niet aan de ander aanpast, kan daarmee te kennen geven dat er in de verhouding iets mis is, bijvoorbeeld bij een emotionele discussie of in een situatie waarin machtsverhoudingen boven goede betrekkingen gaan.

Lees verder >>

Call for papers: 20th Biennial Interdisciplinary Conference of Netherlandic Studies (ICNS) 5-6 June 2020

Posted on by

On​ ​Friday,​ ​June​ ​5,​ ​and​ ​Saturday,​ ​June​ ​6,​ ​2020,​ ​the​ ​biennial​ ​Interdisciplinary​ ​Conference​ ​for​ ​Netherlandic Studies​ ​will​ ​take​ ​place​ ​in​ ​Berkeley,​ ​California.​

The conference​ ​focuses on the wide scope of Dutch Studies, across all fields (art, history, literature, linguistics, etc.) and across the globe. ​You are invited to submit paper proposals in the following areas:

  • Dutch literature and its international circulation;
  • Dutch/Flemish art;
  • Dutch linguistics;
  • (Art) History of the Low Countries and colonial regions.

Topics​ ​of​ ​general​ ​sessions​ ​might​ ​include:​ ​History:​ ​Early-Modern,​ ​19th​-​ ​&​ ​20​th​-Century​ ​Literature, 16​th​-Century​ ​Art​ ​&​ ​Literature,​ ​Colonialism,​ ​Early-Modern​ ​Literature,​ ​20​th-Century​ ​History,​ ​Early-Modern Art​ ​History,​ ​17th-Century​ ​Art,​ ​Afrikaans,​ ​Linguistics,​ ​20​th-Century​ ​Film,​ ​19​th​-​ ​&​ ​20​th-Century​ ​Literature, and​ ​Local​ ​Dutch-American​ ​History.

Lees verder >>

Niks oh-oh

Posted on by

Door Guusje Jol

Oh-oh!
Foto: Tim Kraaijvanger, Pixabay

Onze zoon van bijna zeventien maanden gebruikt inmiddels een paar woordjes:  die!, aaaai, oh-oh, ja en da(g). En  mama en papa, maar dat zegt hij ook als hij naar stofzuigers/bekers/afstandsbedieningen/spiegels/trappen wijst. Natuurlijk zijn die woordjes fantastisch, maar wat ik nog leuker vind is hoe hij de paar woorden die hij kent strategisch inzet. En dan vooral die,  aaaai en oh-oh.

Die

Die functioneert meestal als verzoek. Hij wijst naar een cracker/knuffelbeest/boekje/aardbei/beker met water/speen/telefoon en zegt die! En in veel gevallen levert dat op dat hij het betreffende voorwerp in handen krijgt.

Lees verder >>

Helje-en-bringservice

Posted on by

Door Henk Wolf

Als ik ’s morgens naar het werk rij, hoor ik voor de radio vaak een reclame van een bedrijf met een “helje-en-bringservice”. Dat is Fries voor ‘haal-en-brengservice’, maar wel opvallend Fries.

Het Nederlands heeft één type regelmatige werkwoorden, het Fries heeft er twee. Je hebt werkwoorden met een woordenboekvorm (onbepaalde wijs, infinitief, hele werkwoord) op -je en werkwoorden met een woordenboekvorm op -e. Die krijgen verschillende vervoegingen. Helje (‘halen’) is een -je-werkwoord. De vorm helje is onder andere de woordenboekvorm, de eerste persoon enkelvoud in de tegenwoordige tijd en de gebiedende wijs.

Wat helje niet is, is de stam. En aan de linkerkant van een samengesteld woord gebruik je in het Fries, net als in het Nederlands, de stam van het werkwoord. Dat is het stukje dat in alle regelmatige vormen wordt gebruikt, waarin het eventueel met voor- en achtervoegsels wordt aangevuld. Lees verder >>

Het Nederlands is ook een beetje een gebarentaal

Posted on by

Door Henk Wolf

Het menselijke brein zit zo in elkaar dat het allerlei regelmatigheden ontdekt in de taal van anderen en die zo onthoudt dat ze ook weer gebruikt kunnen worden, grotendeels onbewust. Al in onze vroegste jeugd gaan de hersenen met dat project aan de slag. Dan verwerven kinderen hun moedertalen. Blijkbaar bestaat er een voorkeur voor om in die moedertalen klanken te gebruiken, want de meeste culturen gebruiken gesproken talen. Een wet van Meden en Perzen is dat niet, want in dovengemeenschappen ontstaan gebarentalen. Die zijn overigens voor horende mensen ook goed te leren en een horend kind kan ook prima met een gebarentaal én een gesproken taal als moedertalen opgroeien. Het brein is flexibel.

We vereenvoudigen de werkelijkheid eigenlijk een beetje als we zo’n strikt onderscheid maken tussen ‘gesproken talen’ en ‘gebarentalen’. Veel gebarentalen hebben naast zichtbare ook hoorbare elementen, de zogenaamde ‘gesproken componenten’.

En andersom? Zitten er in gesproken taal ook gebaren? Ja, tuurlijk communiceren we met gebaren, bijvoorbeeld tegen je voorhoofd tikken of in je handen klappen, maar die horen niet bij ons taalsysteem. Blijven er dan nog gebaren over die wel deel van het Nederlands of een andere gesproken taal vormen? Dat je taal kunt opschrijven en dan per definitie geen gebaren aan je lezer kunt laten zien, lijkt erop te wijzen dat gesproken taal gebarenloos en echt volledig op klank gebaseerd is. Maar dat is niet helemaal waar.

Lees verder >>