Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek
De taalvaardigheid van de leerlingen speelt een cruciale rol in het onderwijs. Leraren die aandacht hebben voor de rol van taal in hun vak, kunnen hun leerlingen met praktische middelen toegang geven tot dat vak én voorbereiden op de hoge taaleisen die de maatschappij aan hen stelt. Ook in hun toekomst is het immers essentieel dat leerlingen op niveau kunnen redeneren en formuleren, in hun vak en daarbuiten.
Lees verder >>
Ben jij leraar Nederlands in het vo of op het mbo in Nederland? De Universiteit Utrecht doet onderzoek naar schrijfonderwijs en is op zoek naar jouw input! Zowel leraren die vaak met schrijfopdrachten werken, als leraren die dit soms of helemaal nooit doen, worden uitgenodigd om onderstaande enquête in te vullen. Deelname duurt ongeveer 15 minuten en onder de respondenten worden drie boekenbonnen verloot.
De enquête is hier te vinden: https://survey.uu.nl/jfe/form/SV_bm84yd6rWbJXx3v
Meer en creatiever schrijven zou de oplossing kunnen zijn voor drie grote uitdagingen van het schoolvak Nederlands: de afnemende leesvaardigheid en groeiende ‘leesweerstand’ van leerlingen, en de geringe aantrekkelijkheid van het schoolvak. In deze nascholingsreeks verkennen we de kansen. De nascholing is opgedeeld in 2 sessies die online plaatsvinden op 26 januari en 16 maart 2021.
Lees verder >>
Door Johan Copier
Vreemd is het niet dat Nederlandse leerlingen de minst gemotiveerde lezers van Europa zijn. Op de helft van de basisscholen is het taalonderwijs niet op orde, een kwart van onze leerlingen met een normale intelligentie kan niet goed lezen (1). Is dat erg? Nee, zegt briefschrijver Iwan Raats, het geklaag over jongeren die niet lezen, is afkomstig van een (bijna) afgeschreven generatie. De oplossing voor de ontlezing is zo logisch dat het dorre hout dat over het hoofd ziet: lezen is nergens voor nodig! Films vertellen ook verhalen en dankzij alle ‘special effects’ zijn ze beter dan boeken. Met podcasts, audioboeken, dramaseries en YouTube is dat langdradige lezen geheel overcompleet (2).
Elk medium heeft echter zijn eigen meerwaarde; bij een film ben je aanvankelijk overrompeld door het parallelle universum waarin je je helemaal hebt kunnen verliezen, een gevoel dat echter al snel begint te verdampen. Na twee dagen kan je niet meer uitleggen waarom die film zo geweldig was. In een boek is er meer aandacht voor de innerlijke wereld van de personages, het boek komt langzamer tot je, kost meer moeite maar is wel indringender (3).
Lees verder >>In de anglofone wereld zijn video’s met humoristische samenvattingen van oude verhalen in 2015 al een begrip. Historische Nederlandstalige letterkunde was zo’n lot helaas nog niet beschonken. Wie in 2015 online op Karel ende Elegast of Gijsbrecht van Aemstel zocht, vond ofwel filmpjes van schoolopdrachten, ofwel een diepgaande analyse van meer dan twintig minuten. Niet echt een aanzet om literatuurliefhebber te worden. Tot drie UvA-studenten de koppen bij elkaar staken en collectief De Alphaman startten.
Lees verder >>Verschillende onderzoeken naar de geletterdheid in Vlaanderen leggen een alarmerende evolutie bloot. Maar liefst één op vijf vijftienjarigen haalt het basisniveau voor lezen niet. Goed kunnen lezen is nochtans essentieel, maar ook goed kunnen schrijven is een onmisbare vaardigheid voor succes op school, op het werk en in de samenleving. Voor anderstalige nieuwkomers is dit extra moeilijk, aangezien zij moeten leren lezen en schrijven in een taal die ze nog volop aan het verwerven zijn.
Dankzij de Raad Dienstverlening van de Universiteit Antwerpen hebben we daarom een praktijkgids ontwikkeld over leren schrijven in het Nederlands. Je kan deze praktijkgids gratis downloaden via https://www.uantwerpen.be/nl/projecten/extra-kansen/schrijfonderwijs/
Lees verder >>
Voor een groot aantal docenten en leerlingen zijn taallessen op afstand verre van ideaal. De online didactische vaardigheden van docenten zijn in de afgelopen periode op de proef gesteld en bij een groot aantal docenten snel ontwikkeld.
Unmute geeft praktische voorbeelden waarmee het repertoire van taaldocenten op het gebied van online taaldidactiek verder kan worden uitgebreid. Het boek is opgebouwd volgens het vierstappenmodel: starter, kop, romp en staart. Dit is een basismodel voor een goede les.
Lees verder >>De Faculteit der Geesteswetenschappen (FGw) van de UvA verzorgt onderwijs en onderzoek met een sterk internationaal profiel in een groot aantal disciplines op het gebied van taal en cultuur. De faculteit is gevestigd in het centrum van Amsterdam en onderhoudt intensieve contacten met vele culturele instellingen in de hoofdstad.
De FGw neemt haar verantwoordelijkheid ten opzichte van de geesteswetenschappelijke schoolvakken serieus en vindt de wisselwerking tussen voortgezet onderwijs en het wetenschappelijk onderzoek en onderwijs belangrijk. De faculteit en de afdeling Neerlandistiek willen daar een extra impuls aan geven en zijn daarom op zoek naar een leraar Nederlands die optreedt als brug tussen wetenschap en voortgezet onderwijs op het gebied van de Geesteswetenschappen. Deze leraar versterkt voor de opleiding het netwerk van contacten met leraren Nederlands, geeft de faculteit advies over de aansluiting tussen voortgezet en wetenschappelijk onderwijs en organiseert professionele activiteiten.
Lees verder >>
Door Yves T’Sjoen
Een van de meest geciteerde uitspraken over het leren komt van de Chinese wijsgeer en politicus Confucius. Naar verluidt liet de geroemde mentor, leraar der leraren, zich vijf eeuwen voor Christus ontvallen: “Wie oude kennis koestert en voortdurend nieuwe vergaart, mag een leraar van anderen zijn”. Het edele beroep van leerkracht is niet uitsluitend gericht op overdracht van kennis en het verwerven van vaardigheden. Het onderwijs is er idealiter op gericht dat uiteindelijk de leerling de leerkracht in nieuwsgierigheid overvleugelt en de kennis van de docent met nieuwe inzichten verrijkt. Op die manier leert de leraar van de student. Zo heb ik het altijd onthouden. Aan de vooravond van het nieuwe school- en academisch jaar in België tracht ik die behartigenswaardige woorden door te geven aan de studenten.
Lees verder >>
Door Els Stronks
De afgelopen weken pleitte Stine Jensen er in de NRC voor niet meer in te zetten op leesplezier om de toenemende ontlezing onder Nederlandse jongeren te verhelpen, maar op leesstraf. Jongeren verplicht boeken laten lezen waarin ze iets over zichzelf en de wereld leren. Gawie Keyser waarschuwde daarop in dezelfde krant dat verplichte kost jongeren helemaal het leesplezier zal ontnemen.
Lees verder >>
Door Henk Wolf
In een interessant stuk hier op Neerlandistiek.nl stelde Gillan Wyngaards laatst de volgende vraag:
Dat is een vraag waarin drie heel verschillende problemen bij elkaar komen. Ik zet ze even op een rijtje:
1. Het eerste probleem lijkt het ingewikkeldst, maar het is het eenvoudigst: kan een vijftienjarige leerling beredeneren of iets een groepje woorden dan wel één enkel werkwoord is. Het antwoord op die vraag is ja: ons taalgevoel behandelt woordgroepen en losse werkwoorden verschillend. Die onbewuste kennis is vrij eenvoudig bewust te maken. Een illustratie:
Evert, Saartje en Sander werken in een fabriek. Maar is dat eigenlijk niet veel te gevaarlijk voor jonge kinderen?
Door Henk Wolf
Mijn stukje van vorige week over de ontleding van ‘De paus is in Nederland’ heeft heel wat oude discussies opgerakeld en nieuwe doen ontbranden, met de nodige emoties hier en daar. Zoals dat gaat op internet.
Omdat ik vermoed dat niet iedereen alles precies zo heeft begrepen als ik het bedoeld had, wil ik hier nog eens de basaalste basis van het ontleden bespreken en dan mijn overwegingen daaronder zetten. Hopelijk doe ik dat nu zo helder dat iedereen het kan volgen.
Door Henk Wolf
Goed begrijpend lezen is een belangrijke vaardigheid, daar waren de deelnemers aan de soms verhitte discussie over het eindexamen Nederlands hier op Neerlandistiek het de afgelopen dagen wel over eens. Begrijpend lezen houdt in het voortgezet onderwijs onder meer in dat je de in een tekst staande structuurelementen als alinea’s en verwijswoorden gebruikt om de bedoeling van de schrijver te achterhalen.
Dan moet die schrijver die structuurelementen alleen wel gebruiken op zo’n manier dat de lezer er wat aan heeft. En dat doet lang niet elke schrijver. Een probleem is dat niet per se. Dat zal ik hieronder laten zien.
Voor alle leerlingen in het havo/vwo én in het vmbo, maakte leraar Nederlands Arnoud Kuijpers een site waarin wordt uitgelegd wat precies de regels zijn over wanneer iemand wel of niet geslaagd is, nu het Centraal Examen is komen te vervallen: Benikgeslaagd.com
Door Thomas de Bruijn
Aan toekomstige leraren stel ik als begeleider altijd dezelfde vraag in het begin van hun stageperiode: wat is volgens jou een goede les? De antwoorden zijn zo uiteenlopend als de verschillende leraren in opleiding. Een paar voorbeelden: als (bijna) alle leerlingen meedoen, als de les leuk les is, als de leerdoelen behaald zijn, als er geen straf is uitgedeeld, als ik niet ben flauwgevallen van de zenuwen enz. Pas later, vaak pas na enkele jaren werkervaring, besef je dat een goede les een combinatie van heel veel factoren is. Toch springt er eentje voor mij uit, namelijk als leerlingen super geconcentreerd in hun werk opgaan. Dat betekent dat ze alle aandacht laten uitgaan naar die ene taak, zonder afleiding van groepsappjes, roepende klasgenoten of roddelende vrienden. Ze zitten in de ‘flow’. Maar hoe bereik je dat als leraar?
Lees verder >>
(Persbericht Boom)
Het schoolvak Nederlands saai en oninteressant? Het nieuwe handboek KERN Nederlands taal & cultuur laat zien dat onze taal zoveel méér is dan het eindeloos trainen van steeds dezelfde trucjes en deelvaardigheden voor het eindexamen. Waarom schreven middeleeuwers in ‘chattaal’? Is taal aangeboren of aangeleerd? Waarin verschilt een roman van Reve van het Burgerlijk Wetboek van Strafrecht? En waarom is het eigenlijk logisch dat we soms dt-fouten maken? In KERN Nederlands taal & cultuur komen deze en meer onderwerpen uit de neerlandistiek uitgebreid aan bod.
Lees verder >>De Alphaman presenteert: een poster en een video over Albert Helmans De stille plantage! De poster en video kunnen gebruikt worden ter ondersteuning van de nieuwe, op het onderwijs gerichte uitgave van De stille plantage, die onlangs verscheen in de reeks Tekst in Context (klik hier voor meer informatie). De Alphaman bedankt Michiel van Kempen voor het idee om met dit boek aan de slag te gaan!
Lees verder >>Een verslagje
Door Henk Wolf
Elke herfst organiseert een universiteit of hogeschool het congres Het Schoolvak Nederlands, “de HSN” voor ingewijden. Afgelopen vrijdag en zaterdag was hogeschool Windesheim in Zwolle de organisator. Door de opzet kan elke deelnemer maar een fractie van alle lezingen en workshops meemaken, dus de ervaringen die mensen opdoen als ze ernaartoe gaan, kunnen sterk uiteenlopen. Ik was in elk geval erg enthousiast over wat ik heb gehoord en gezien. Hierbij een kort verslagje.
Lees verder >>Door Henk Wolf
Klemtonen zijn rare dingen. Een klemtoon maakt een lettergreep opvallender dan overige lettergrepen, maar dat kan op verschillende manieren: beklemtoonde lettergrepen kunnen bijvoorbeeld luider zijn dan hun onbeklemtoonde buren, maar ook op een hogere toon worden uitgesproken of langer worden aangehouden. Nederlandstaligen gebruiken vooral de laatste twee manieren.
Iedereen die als moedertaal Nederlands spreekt, legt klemtonen. Als anderen spreken, hoor ik waar die klemtonen liggen. Dat geldt alleen niet voor iedereen. Elk jaar weer kom ik studenten tegen die met wanhoop in hun stem vragen hoe ze in vredesnaam de klemtoon kunnen vinden. Soms hebben ze al hun toevlucht genomen tot internet en daar allerlei vuistregels gevonden, maar zelf horen doen ze het niet, niet eens in hun eigen spraak.
Uiteraard hebben we het als docenten onderling over zo’n probleem. Dan wisselen we ook de didactische aanpakken uit die we gebruiken om studenten te helpen bij de oplossing van dat probleem. Omdat ik bij het googelen niets vond wat de wanhopige student helpt, zet ik er maar een paar op een rijtje.
Lees verder >>Door Henk Wolf
Leerlingen die goed zijn in ontleden, zijn niet altijd goed in ontleden. Zeker, ze kunnen een hoog cijfer verdienen door zorgvuldig geselecteerde woorden en zinsdelen in speciaal geconstrueerde zinnetjes juist te benoemen. Maar vaak snappen ze niet wat er nou eigenlijk in een zin gebeurt.
Het probleem
Een kleine illustratie: ooit vroeg ik een groep eerstejaarsstudenten Nederlands tijdens hun eerste studiedag om me te vertellen wat een lijdend voorwerp was en een meewerkend voorwerp en een voorzetselvoorwerp. Op die vragen kwamen antwoorden die getuigden van een goed geheugen, maar niemand wist me een antwoord te geven op de vraag wat nou eigenlijk een voorwerp was – zonder iets van lijdend of meewerkend ervoor. Of een bepaling. Het is alsof ze een herdershond en een keeshond kunnen onderscheiden, maar geen idee hebben dat er een zoiets als een hond bestaat.
Lees verder >>Door Henk Wolf
In het onderwijzen van taalvoorschriften zit een rare paradox. Aan de ene kant is het nuttig om mensen taalvoorschriften te leren. Als ze die kennen, kunnen ze zich eraan houden en dat heeft een aantal voordelen. Ze worden dan serieuzer genomen en het komt minder vaak voor dat discussies over de vorm van hun taal de aandacht afleiden van de inhoud.
Aan de andere kant creëert het onderwijs de maatschappelijke afkeer van allerlei taalvormen juist zelf. Nederlandstaligen maken zich alleen maar druk over een zinnetje als ‘Janneke is slimmer als Durkje’ omdat ze ooit op school hebben geleerd dat ze zich daar druk over moeten maken. Onderwijzers proberen zo een maatschappelijk probleem te verkleinen dat een vorige generatie onderwijzers heeft gecreëerd. En ze creëren het probleem opnieuw voor de kinderen die hun leerlingen ooit gaan krijgen.
Door Henk Wolf
Tien jaar geleden was het theoretisch gezien mogelijk dat een studie Nederlands aan twee verschillende onderwijsinstellingen een heel verschillende inhoud had. Om de studies vergelijkbaarder te maken en om tegelijkertijd een landelijk minimumniveau vast te stellen zijn hbo-docenten uit heel Nederland toen voor een groot aantal hogeschoolstudies een zogenaamde kennisbasis gaan schrijven – een beschrijving van parate kennis waarover elke afstudeerder moest beschikken. Dat gebeurde onder de vleugels van de toenmalige HBO Raad, waaruit de werkgroep 10 voor de leraar is voortgekomen. Dat samenwerkingsverband van docenten ontwerpt nu elk jaar een aantal toetsen om na te gaan of studenten echt over de vereiste minimale kennis beschikken.
Natuurlijk is er op detailniveau altijd kritiek mogelijk, maar de kennisbases en de bijbehorende landelijke kennistoetsen zijn in mijn ogen een goed idee. Alleen moeten de toetsen uiteraard wel doen waar ze voor gemaakt zijn: achterhalen of de kennis uit de kennisbasis aanwezig is. Omdat de docenten die de toetsvragen ontwerpen die pas na uitgebreide peer feedback goedgekeurd krijgen, nam ik aan dat dat wel goed zat. En dat veel studenten klaagden over de toets, dat weet ik aan toetsstress of externe attributie. Dat was onterecht. Ik heb vandaag de oefentoets voor de bachelor Nederlands gemaakt en ik schrok van de kwaliteit van veel vragen. Die waren ongeschikt om na te gaan of studenten over de kennisbasisstof beschikten. Al met al is de oefentoets een rommeltje. Als de vragen daarin uit dezelfde databank komen als die van de echte toets, dan is dat ernstig.
De vragen bestrijken in principe het hele gebied van de neerlandistiek. Omdat ik taalkunde doceer, laat ik alle vragen die gaan over literatuur en taalbeheersing hier links liggen, al doe ik dat wel met de opmerking dat daar ook uitermate beroerde vragen tussen zitten. Vragen die in mijn ogen in orde zijn, bespreek ik ook niet. Ik bespreek hieronder uitsluitend taalkundevragen waaraan iets mankeert. Dat geeft al genoeg stof om een flink artikel te vullen. Ik doe dat in de hoop dat de makers van de landelijke kennisbasistoets Nederlands schrikken en heel snel iets doen aan de kwaliteit van hun toetsen. Lees verder >>
Door Marc van Oostendorp
Deze weken bespreek ik de ‘grote opdrachten‘, ongeveer: de grote lijnen, die de docententeams van Curriculum.nu aan het opstellen zijn voor het schoolvak Nederlands van de toekomst. Vandaag bespreek ik grote opdracht 5:
Wie begrijpt niet dat dit inderdaad een grote opdracht is van het onderwijs, en eigenlijk een opdracht waar we nu allemaal voor staan? Hoe moeten we omgaan met die in eindeloze deining klotsende zee van informatie die ons aan alle kanten omheen omgeeft? Hoe onderscheiden we waardevolle feiten van onzin? Hoe vind je ooit wat je zoekt? Alleen: is dat een vraag waarvoor docenten Nederlands specifiek zijn toegerust?
De opstellers van deze grote opdracht geven er een (vrij algemeen) recept voor, dat uit vijf stappen bestaat, grofweg: (1) een vraag formuleren, (2) een zoekstrategie bepalen, (3) informatie selecteren, (4) die informatie bestuderen en verwerken, en (5) de verwerkte informatie presenteren. Lees verder >>
Recente reacties