Categorie: overleden

In memoriam Johan Mönnink (Enschede, 20 december 1933 – Leiden, 12 november 2020)

Geplaatst op door

Door Ad Foolen
(in samenspraak met Jan Noordegraaf en Simone Mönnink)

Johan (J.B.M.) Mönnink was van 1973 tot 1998, 25 jaar in totaal, wetenschappelijk medewerker bij de Vakgroep (later Afdeling) Nederlandse Taal- en Letterkunde aan de Universiteit Leiden, aanvankelijk op het gebied van de taalbeheersing, maar later vooral de pragmatiek en sociolinguïstiek.

Ik heb hem begin jaren 70 leren kennen, toen we allebei Algemene Taalwetenschap in Nijmegen studeerden. Hij was wel een stuk ouder dan de studenten die net als ik rechtstreeks na een kandidaats Nederlands naar ATW waren gegaan, onder wie mijn jaargenoten Harrie Mazeland, Titus Ensink en Joep Jaspers. Johan hoorde bij de studenten die op basis van MO-diploma’s al een aantal jaren leraar Nederlands waren geweest (Johan in Hengelo, Echt en Arnhem) en alsnog een doctoraal wilden behalen. Ad Haans en Jaap Hoogteijling waren in die tijd ook medestudenten met MO-achtergrond. Deze oudere studenten waren ons qua degelijke neerlandistische vakkennis veruit de baas. Maar we deelden het enthousiasme voor alle nieuwe ontwikkelingen in de taalwetenschap die toen juist op stoom kwamen, niet op de laatste plaats in Nijmegen: Psycholinguïstiek, sociolinguïstiek en pragmatiek.

Lees verder >>

Herdenking Tanneke Schoonheim

Geplaatst op door

Op 25 augustus overleed geheel onverwachts en op veel te jonge leeftijd Tanneke Schoonheim. Zij werkte al 32 jaar bij het Instituut voor Nederlandse Lexicologie, later het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT), en zetelde in vele besturen van organisaties in binnen- en buitenland. Zo ook in het bestuur van de Historische Vereniging Oud Leiden (HVLO). Om het leven van Tanneke te vieren organiseren het INT en de HVLO op vrijdag 30 oktober een herdenking. De bijeenkomst vindt plaats in Leiden en begint om 15.00 uur. U kunt de herdenking volgen via een livestream.

In memoriam Francis Bulhof (1930-2020)

Geplaatst op door

Door Hans Beelen en Ralf Grüttemeier

Op 12 augustus is Frans Bulhof in zijn geboorteplaats Den Haag overleden.

Na een studie Romaanse talen in Groningen werkte hij tien jaar lang als leraar Frans aan Het Nederlands Lyceum in Den Haag. In die tijd schreef hij ook zijn dissertatie Transpersonalismus und Synchronizität. Wiederholung als Strukturelement in Thomas Manns „Der Zauberberg“, waarop hij in 1966 in Utrecht bij de germanist en literatuurtheoreticus H.P.H. Teesing promoveerde. In hetzelfde jaar werd Bulhof benoemd tot assistant professor in Austin/Texas bij het Department of Germanic Languages. In 1981 werd hij hoogleraar Nederlandse letterkunde in Oldenburg, waar hij de vakgroep Nederlands oprichtte, deze in 1989 structureel met een tweede, taalkundige hoogleraar wist uit te breiden (dat was een primeur voor de tot dan toe eenmanshoogleraarsposten in Duitsland) en in 1995 met pensioen ging.

Lees verder >>

Overleden: Hans Henk Ekkel (1932-2020)

Geplaatst op door

Ons bereikt het bericht dat de Diepenveense dichter en neerlandicus Hans Henk Ekkel op 15 juni is overleden.

Samen met J.G. Zoetbrood schreef Ekkel onder meer Doel-bewust lezen (1967), Boekwerk 1-2-3 (1980-1982-1984), Spellen en ontleden (1977), Redekundige ontleding en taalkundige benoeming (1968). Dit waren succesvolle onderwijsboeken. Samen met Aart van Zoest schreef hij Frans leren zonder studeren (2003). Ekkel schreef later ook dichtbundels als Tuinfeest (2006),  Een oogopslag (2001), IJssel Balansact (2012).


In Memoriam dr. Hugo Ryckeboer (1935-2020)

Geplaatst op door

Hugo Ryckeboer en Magda Devos in het WVD-redachtielokaal (1996)

Door Magda Devos

Op 21 mei ll. overleed te Oudenaarde de Gentse taalkundige Hugo Ryckeboer. Hij zou in juli van dit jaar 85 zijn geworden. Hij was een alom gewaardeerd dialectoloog en lexicograaf, en tevens de grootste specialist van zijn generatie inzake de streektaal en de taalsociologie in Frans-Vlaanderen.

Lees verder >>

Overleden: Hugo Ryckeboer (1935-2020)

Geplaatst op door

Ons bereikt het bericht dat dr. Hugo Ryckeboer op donderdag 21 mei jongstleden is overleden. Hij was met het coronavirus besmet en heeft zijn ziekte niet overleefd. Hij is 85 jaar geworden. Hugo was van 1972 tot 2000 aan de sectie Nederlandse Taalkunde van de UGent verbonden als co-redacteur van het Woordenboek van de Vlaamse Dialecten. Samen met Magda Devos heeft hij dat langlopende project opgestart. Met hem verliezen we de belangrijkste kenner van de Frans-Vlaamse dialecten.

Sommige werken van Hugo Ryckeboer zijn te vinden op de DBNL

In memoriam Dick Springorum (5 mei 1941 – 12 maart 2020)

Geplaatst op door

door Ad Foolen (in samenspraak met Joep Jaspers en Theo Janssen)

Afgelopen november kregen vrienden en bevriende ex-collega’s van Dick Springorum een uitnodiging voor een bijeenkomst op zondagmiddag 15 december in Grand Café Sterrebosch in Wijchen. Dick wilde met ons terugblikken op zijn leven, waarvan hij wist dat het niet meer lang zou duren. Hij had te horen gekregen dat hij ongeneeslijk ziek was en ervoor gekozen om nog kwaliteit van leven te hebben in plaats van een moeilijk medisch traject aan te gaan.

Lees verder >>

Overleden: Wim Klooster (10 augustus 1935-15 september 2019)

Geplaatst op door

Ons bereikt het bericht dat Wim Klooster gisteren na een kort ziekbed is overleden. Klooster was gedurende zijn hele werkzame leven, na een korte periode in het middelbaar onderwijs, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, van 1972 tot 2000 als hoogleraar Nederlandse taalkunde. Daarnaast was hij actief als dichter. Voor Neerlandistiek schreef hij in memoriams over Frida Balk en over Henk Schultink. Wikipedia heeft een goed artikel over hem.

In dienst van de literatuur

Geplaatst op door

In memoriam Tom van Deel (1945-2019)

Door Nico Keuning

Op maandag 12 augustus, is Tom van Deel, oud-literatuurcriticus en oud-docent Moderne Letterkunde aan de UvA, overleden. Hij publiceerde gedichten als T. van Deel. Twee maanden geleden, op 13 juni, de geboortedag van de schrijver Willem Brakman, was ik nog in Amsterdam bij Van Deel op bezoek. Die datum was toeval. Ik realiseerde me het pas toen de afspraak was gemaakt. Maar dat Brakman bij onze laatste ontmoeting een rol speelde, was alles behalve toevallig.

 Aanvankelijk kende ik ‘Van Deel’ op afstand als docent aan de UvA, waar ik tussen 1976 en 1982 Nederlands studeerde. Later liep ik hem eens tegen het lijf bij een Querido-borrel. De uitgeverij, waar zijn gedichten werden uitgegeven. Tevens de uitgever van het gerenommeerde literaire tijdschrift De Revisor, waarvan Van Deel mede oprichter was. We spraken tijdens die borrel over Gerrit Krol, een van zijn favoriete auteurs, naast Willem Brakman, Jeroen Brouwers en de dichter Rutger Kopland. Auteurs voor wie hij als docent Moderne Letterkunde, als recensent van dagblad Trouw, redacteur van De Revisor en lid van menige jury, een lans brak. Brakman noemde hem ‘apostel en propagandist’. Tussen beiden ontstond na hun eerste ontmoeting in 1964 een warme vriendschap. ‘Ik ben vanaf mijn 19de met hem in intensief contact geweest,’ schreef ‘Tom’ mij in een mail van 20 september 2016 als reactie op het nieuws dat ik de biografie van Brakman ging schrijven. Van Deel stelde ruimhartig zijn Brakman-collectie ter beschikking die ik in delen kon lenen. ‘Dat archief is betrekkelijk ongeordend, maar beschikbaar, de honderden brieven eveneens. En alle documenten.’

Lees verder >>

In memoriam Riet van der Laan (1949-2019)

Geplaatst op door

Door Marc van Oostendorp

Van de illustere gezelschappen waartoe ik behoor is het illusterste wel dat van de (Oud-)medewerkers van Onze Taal: de mensen die ooit op het kantoor van dat genootschap hebben gewerkt, of die dat nog doen.

Door omstandigheden kon ik in juni niet bij het jaarlijkse etentje in Den Haag zijn dat de voornaamste activiteit van dit gezelschap is. Maar binnen een paar uur wist ik dat er een veel belangrijker iemand niet was geweest: Riet van der Laan. Ze was ernstig ziek, werd er tijdens dat etentje aan de geschokte collega’s verteld.

Ze wordt vandaag begraven.

Lees verder >>

In Memoriam Agnes Sneller (1940-2019)

Geplaatst op door

Door Olga van Marion en Netty van Megen

Foto: Judit Gera

Neerlandica en filosofe dr. A. Agnes Sneller-van Veen was een geliefde docent aan de Opleiding Nederlands in Leiden. Als oud-studenten en collega zijn wij zeer verdrietig dat ze 31 januari jl., na een waardevolle periode van afscheid nemen te midden van haar vier dochters en vele vriendinnen, in het Haagse Nolenshaghe is overleden.

In Leiden doceerde Agnes Sneller vanaf 1982 historische taalkunde, naast haar aanstelling als docent aan de Nutsacademie (nu Hogeschool) in Rotterdam. Generaties studenten hebben zich onder haar leiding verdiept in het vak Zeventiende-eeuws, en het enthousiasme nam alleen maar toe toen ze in de jaren negentig colleges Genderlinguïstiek gaf samen met haar collega Taalbeheersing Agnes Verbiest, met wie zij het cursusboek Wat woorden doen (2000) samenstelde. Ook wij behoorden in onze studententijd tot haar fans en we hebben ons onder haar leiding met plezier verdiept in historische taalkunde, taalvariatie en filologie tot en met het taalgebruik van P.C. Hooft in zijn Nederlantsche Historiën. Lees verder >>

In memoriam Jurjen van der Kooi (Hardegarijp 22-12-1943 – Drachten 4-9-2018).

Geplaatst op door

Door Theo Meder

Jurjen van der Kooi

Met grote verslagenheid is kennis genomen van het overlijden van Jurjen van der Kooi. Jurjen was vele jaren onderzoeker en hoofddocent aan het Nedersaksisch en Fries Instituut van de Faculteit der Letteren aan de Rijksuniversiteit Groningen, onder andere op het gebied van vertelcultuur. Jurjen was een gedreven publicist en een vraagbaak voor wie maar een beroep op hem deed. Hoewel Jurjen al langere tijd problemen had met zijn gezondheid, komt zijn overlijden toch erg plotseling, en treft ons diep. Lees verder >>

Overleden: Corrie Joosten (1950-2018)

Geplaatst op door

Ons bereikt het bericht dat een week geleden de neerlandica Corrie Joosten overleden is. Joosten was tot aan haar pensioen docente Nederlandse letterkunde aan de NHL Hogeschool, met als specialisme middelnederlandse letterkunde. Ook werkte ze mee aan het Basisboek Literatuur en de literatuurmethode Metropool. Haar voormalige collega Coen Peppelenbos schreef een in memoriam op de website Tzum, waaraan Joosten ook verbonden was.

Overleden: Dana Constandse (1930-2018)

Geplaatst op door

Ons bereikt het bericht dat de neerlandica Dana Constandse (23 februari 1930 – 12 juli 2018) in haar woonplaats Bilthoven is overleden. Constandse was behalve als docent Nederlands ook actief als dichteres en schrijver, vaak onder het pseudoniem Dana Hokke. Ze was bovendien gedurende de hele loop van het programma taalkundig adviseur van De Taalshow (later: Wat een Taal), een voorloper van het huidige De Taalstaat. In 2000 publiceerde De Groene een mooi interview met Constandse, als ‘bijna vergeten dichteres’.

Overleden: Wim Berends (1948-2018)

Geplaatst op door

Wim Berends. Foto: website Taalunie

Op 2 juli jl. overleed in zijn woonplaats Paramaribo Wim Jan Berends, een specialist op het gebied van het Surinaams Nederlands. Voor zijn doctoraalscriptie Het Surinaams-Nederlands is na 3,5 eeuw ontwikkeling een volgroeide en gewaardeerde taalvariant van het Europees-Nederlands (maar nog niet in het onderwijs) kreeg hij in 2016 de Neerlandiaprijs. Tot zijn dood werkte hij met medewerkers van de Taalunie en van het Meertens Instituut (KNAW) een project voor dat moest uitmonden in een webportaal voor documentatie en onderzoek van het Surinaams Nederlands.

In memoriam Steven ten Brinke

Geplaatst op door

Door Helge Bonset

Op 26 april is op 89-jarige leeftijd Steven ten Brinke overleden. Hij was van 1980 tot aan zijn emeritaat in 1994 hoogleraar Didactiek van het voortgezet onderwijs, in het bijzonder de brugperiode, aan de Universiteit Utrecht. Daarnaast was hij in de jaren ’80 van de vorige eeuw bijzonder hoogleraar in de theorie van de moedertaaldidactiek aan de Katholieke Universiteit Nijmegen, tegenwoordig Radboud Universiteit. Hieronder ga ik vooral in op de bijdragen die hij heeft geleverd aan de ontwikkeling van de didactiek van en het onderwijs in het schoolvak Nederlands, indertijd ook aangeduid als moedertaalonderwijs.

Ten Brinke’s eerste belangrijke bijdrage was de oprichting van de VON (Vereniging voor het Onderwijs in het Nederlands) in 1969, waarvan hij in de beginjaren ook voorzitter was. De VON was een bijzondere vereniging, die een voortrekkersrol heeft gehad in de wending van een vooral literair-grammaticaal naar een meer communicatief gericht moedertaalonderwijs. Daarnaast was de VON ‘longitudinaal’ en ‘latitudinaal’: ze hield zich bezig met het moedertaalonderwijs/Nederlands van basisonderwijs tot en met hoger onderwijs, en met de rol van de moedertaal bij andere schoolvakken dan Nederlands. Ze gaf het blad Moer uit en organiseerde in de jaren zeventig van de vorige eeuw grote, druk bezochte congressen waar ‘stromen’ waren gewijd aan alle denkbare thema’s in en om het moedertaalonderwijs. In 1977 bijvoorbeeld waren dat Werken met prentenboeken. Creatief schrijven, Teksten in het LBO (Lager Beroepsonderwijs), Letterkunde-onderwijs, Luisteronderwijs, Taalonderwijs van morgen, Projectonderwijs, Politieke vorming via dramatische werkvormen en Vertellen. De VON en Moer hebben helaas de 21e eeuw niet overleefd, maar wel vindt de creatieve geest van de VON-congressen vandaag de dag nog zijn uiting in de jaarlijkse conferentie van Het Schoolvak Nederlands (HSN). Lees verder >>

Overleden: Steven ten Brinke (1928-2018)

Geplaatst op door

Door Ghislain Duchâteau 

Op dinsdag 26 april 2018 is de neerlandicus Steven ten Brinke overleden. Ten Brinke was gewoon hoogleraar Didactiek van het voortgezet onderwijs, in het bijzonder in de brugperiode, aan de Universiteit Utrecht.  Hij is op 1 oktober 1963 bij Anton Reichling in Amsterdam gepromoveerd op het onderwerp ‘Onafhankelijke en afhankelijke grootheden in het taalgebruik. Een beschouwing van de theorie van Bloomfield betreffende de ’lexical’ en ’grammatical forms’’.

Hij is bij  neerlandici vooral bekend door de introductie van het principe van ‘normaal functioneel moedertaalonderwijs’. Ten Brinke definieert dat zo:

het betekent dat je je onderwijs zo inricht dat je leerlingen er iets van leren dat ze, naar eigen oordeel,
a) op korte termijn praktisch kunnen gebruiken
b) en/of boeiend vinden.

Wanneer onderwijs niet normaal functioneel is, noemt Ten Brinke het schools functioneel. Hij stelt het zo: ‘Als je, zoals helaas zo ontzettend vaak het geval is, via je school dingen leert waar je niets aan hebt, dan heeft het onderwijs dat jij ‘geniet’ geen normale functie maar een abnormale: wij spreken in dat geval van schools onderwijs’. Lees verder >>

Maarten van den Toorn 4 januari 1929 – 23 november 2017

Geplaatst op door

door Maarten Klein

51 jaar geleden, 19 jaar oud, begon ik in Utrecht, bij het Instituut De Vooys, Emmalaan 29, aan de studie Nederlands. Direct voelde ik in de gangen van dat statige pand een bijzondere sfeer, een magische sfeer van wetenschap die gecreëerd werd door de fantastische docenten die er toen waren: Gerritsen, Sötemann, Van den Berg, Koelmans, Vermeer en Van den Toorn. De neerlandistiek, zo voelde ik in de bibliotheek en collegezalen, was een bijna heilige wetenschap, je was een bevoorrecht student als je in de Nederlandse taal- en letterkunde ingewijd mocht worden.

Lees verder >>

Overleden: M.C. van den Toorn (4 januari 1929 – 23 november 2017)

Geplaatst op door

Door Marc van Oostendorp

Ons bereikt het bericht dat de taalkundige M.C. (Maarten) van den Toorn afgelopen donderdag in zijn woonplaats Nijmegen overleden is.

Van den Toorn studeerde Nederlands in Leiden en was daarna jarenlang verbonden aan het Instituut De Vooys van de Universiteit Utrecht. In 1974 werd hij benoemd als hoogleraar Nederlandse Taalkunde aan de toenmalige Katholieke Universiteit Nijmegen. Hij publiceerde onder andere een veel bestudeerde Nederlandse Grammatica (Prisma, 1973), een leerboek over de Nederlandse taalkunde en een studie over de taal van het nationaal-socialisme. Ook stond hij aan de basis van de Algemene Nederlandse Spraakkunst.

Van den Toorn was een neerlandicus van de oude stempel, die het vak nog in zijn geheel had kunnen overzien voor het gaandeweg specialistischer werd. Hij bleef zijn hele leven ook belangstelling houden voor de letterkunde en hij hechtte er ook aan zich helder uit te drukken. Tegelijkertijd was hij sceptisch over het bestaan van dat vak: zijn afscheidscollege was getiteld De eenheid van de neerlandistiek, en hoewel Van den Toorn betwistte dat er ooit zo’n eenheid was geweest, pleitte hij wel voor meer streven naar gezamelijkheid.

Bovenal was Van den Toorn zelf natuurlijk een taalkundige, die zijn vak goed bijhield, en die ook op de hoogte was van moderne ontwikkelingen, zoals de Chomskyaanse taalwetenschap. Bekend is zijn artikel over ‘De methode Paardekooper‘, waarin hij de bekende grammaticus respectvol bekritiseerde vanwege diens gebrek aan theoretisch kader. Tegelijkertijd was Van den Toorn in zijn eigen werk toch ook vooral een eclecticus die het moest hebben van goede inzichten, los van strakke theoretische kaders.

Bij dit alles was Van den Toorn een zeer beminnelijk mens die tot deze week geïnteresseerd bleef in het vak; ook in de jonge mensen die erin werkzaam waren.

Vijfentwintig jaar geleden schreef Van den Toorn een aardig autobiografisch essay voor Neerlandica extra muros.