Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek
Ons bereikt het bericht dat de bekende neerlandicus Wim Gerritsen gisteren onverwacht is overleden. Recentelijk nog publiceerde Gerritsen een biografie van Maartje Draak. Het allereerste artikel dat ooit verscheen op Neerlandistiek, in 2001, was van Gerritsens hand: Le plaisir de se voir digitalisé.
Foto: Harry Otten
Ons bereikt het bericht dat Wim Klooster gisteren na een kort ziekbed is overleden. Klooster was gedurende zijn hele werkzame leven, na een korte periode in het middelbaar onderwijs, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, van 1972 tot 2000 als hoogleraar Nederlandse taalkunde. Daarnaast was hij actief als dichter. Voor Neerlandistiek schreef hij in memoriams over Frida Balk en over Henk Schultink. Wikipedia heeft een goed artikel over hem.
In memoriam Tom van Deel (1945-2019)
Door Nico Keuning
Op maandag 12 augustus, is Tom van Deel, oud-literatuurcriticus en oud-docent Moderne Letterkunde aan de UvA, overleden. Hij publiceerde gedichten als T. van Deel. Twee maanden geleden, op 13 juni, de geboortedag van de schrijver Willem Brakman, was ik nog in Amsterdam bij Van Deel op bezoek. Die datum was toeval. Ik realiseerde me het pas toen de afspraak was gemaakt. Maar dat Brakman bij onze laatste ontmoeting een rol speelde, was alles behalve toevallig.
Aanvankelijk kende ik ‘Van Deel’ op afstand als docent aan de UvA, waar ik tussen 1976 en 1982 Nederlands studeerde. Later liep ik hem eens tegen het lijf bij een Querido-borrel. De uitgeverij, waar zijn gedichten werden uitgegeven. Tevens de uitgever van het gerenommeerde literaire tijdschrift De Revisor, waarvan Van Deel mede oprichter was. We spraken tijdens die borrel over Gerrit Krol, een van zijn favoriete auteurs, naast Willem Brakman, Jeroen Brouwers en de dichter Rutger Kopland. Auteurs voor wie hij als docent Moderne Letterkunde, als recensent van dagblad Trouw, redacteur van De Revisor en lid van menige jury, een lans brak. Brakman noemde hem ‘apostel en propagandist’. Tussen beiden ontstond na hun eerste ontmoeting in 1964 een warme vriendschap. ‘Ik ben vanaf mijn 19de met hem in intensief contact geweest,’ schreef ‘Tom’ mij in een mail van 20 september 2016 als reactie op het nieuws dat ik de biografie van Brakman ging schrijven. Van Deel stelde ruimhartig zijn Brakman-collectie ter beschikking die ik in delen kon lenen. ‘Dat archief is betrekkelijk ongeordend, maar beschikbaar, de honderden brieven eveneens. En alle documenten.’
Lees verder >>Door Marc van Oostendorp
Van de illustere gezelschappen waartoe ik behoor is het illusterste wel dat van de (Oud-)medewerkers van Onze Taal: de mensen die ooit op het kantoor van dat genootschap hebben gewerkt, of die dat nog doen.
Door omstandigheden kon ik in juni niet bij het jaarlijkse etentje in Den Haag zijn dat de voornaamste activiteit van dit gezelschap is. Maar binnen een paar uur wist ik dat er een veel belangrijker iemand niet was geweest: Riet van der Laan. Ze was ernstig ziek, werd er tijdens dat etentje aan de geschokte collega’s verteld.
Ze wordt vandaag begraven.
Lees verder >>Door Olga van Marion en Netty van Megen
Neerlandica en filosofe dr. A. Agnes Sneller-van Veen was een geliefde docent aan de Opleiding Nederlands in Leiden. Als oud-studenten en collega zijn wij zeer verdrietig dat ze 31 januari jl., na een waardevolle periode van afscheid nemen te midden van haar vier dochters en vele vriendinnen, in het Haagse Nolenshaghe is overleden.
In Leiden doceerde Agnes Sneller vanaf 1982 historische taalkunde, naast haar aanstelling als docent aan de Nutsacademie (nu Hogeschool) in Rotterdam. Generaties studenten hebben zich onder haar leiding verdiept in het vak Zeventiende-eeuws, en het enthousiasme nam alleen maar toe toen ze in de jaren negentig colleges Genderlinguïstiek gaf samen met haar collega Taalbeheersing Agnes Verbiest, met wie zij het cursusboek Wat woorden doen (2000) samenstelde. Ook wij behoorden in onze studententijd tot haar fans en we hebben ons onder haar leiding met plezier verdiept in historische taalkunde, taalvariatie en filologie tot en met het taalgebruik van P.C. Hooft in zijn Nederlantsche Historiën. Lees verder >>
Ons bereikt het bericht dat op dinsdag 18 september 2018, dr. J.M.J. Sicking is overleden, bekend van onder andere zijn publicaties over en edities van het werk van Frans Coenen en Carry van Bruggen.
Door Theo Meder
Met grote verslagenheid is kennis genomen van het overlijden van Jurjen van der Kooi. Jurjen was vele jaren onderzoeker en hoofddocent aan het Nedersaksisch en Fries Instituut van de Faculteit der Letteren aan de Rijksuniversiteit Groningen, onder andere op het gebied van vertelcultuur. Jurjen was een gedreven publicist en een vraagbaak voor wie maar een beroep op hem deed. Hoewel Jurjen al langere tijd problemen had met zijn gezondheid, komt zijn overlijden toch erg plotseling, en treft ons diep. Lees verder >>
Ons bereikt het bericht dat een week geleden de neerlandica Corrie Joosten overleden is. Joosten was tot aan haar pensioen docente Nederlandse letterkunde aan de NHL Hogeschool, met als specialisme middelnederlandse letterkunde. Ook werkte ze mee aan het Basisboek Literatuur en de literatuurmethode Metropool. Haar voormalige collega Coen Peppelenbos schreef een in memoriam op de website Tzum, waaraan Joosten ook verbonden was.
Ons bereikt het bericht dat op 21 juli jl.Wim Drop is overleden, emeritus hoogleraar taalbeheersing aan de Universiteit Utrecht. Drop werd onder andere bekend als auteur van verschillende schoolboeken en van didactisch onderzoek, waarmee hij de taalbeheersing op scholen wilde verbeteren. Wikipedia heeft een kort artikel over hem.
Ons bereikt het bericht dat de neerlandica Dana Constandse (23 februari 1930 – 12 juli 2018) in haar woonplaats Bilthoven is overleden. Constandse was behalve als docent Nederlands ook actief als dichteres en schrijver, vaak onder het pseudoniem Dana Hokke. Ze was bovendien gedurende de hele loop van het programma taalkundig adviseur van De Taalshow (later: Wat een Taal), een voorloper van het huidige De Taalstaat. In 2000 publiceerde De Groene een mooi interview met Constandse, als ‘bijna vergeten dichteres’.
Op 2 juli jl. overleed in zijn woonplaats Paramaribo Wim Jan Berends, een specialist op het gebied van het Surinaams Nederlands. Voor zijn doctoraalscriptie Het Surinaams-Nederlands is na 3,5 eeuw ontwikkeling een volgroeide en gewaardeerde taalvariant van het Europees-Nederlands (maar nog niet in het onderwijs) kreeg hij in 2016 de Neerlandiaprijs. Tot zijn dood werkte hij met medewerkers van de Taalunie en van het Meertens Instituut (KNAW) een project voor dat moest uitmonden in een webportaal voor documentatie en onderzoek van het Surinaams Nederlands.
Door Helge Bonset
Op 26 april is op 89-jarige leeftijd Steven ten Brinke overleden. Hij was van 1980 tot aan zijn emeritaat in 1994 hoogleraar Didactiek van het voortgezet onderwijs, in het bijzonder de brugperiode, aan de Universiteit Utrecht. Daarnaast was hij in de jaren ’80 van de vorige eeuw bijzonder hoogleraar in de theorie van de moedertaaldidactiek aan de Katholieke Universiteit Nijmegen, tegenwoordig Radboud Universiteit. Hieronder ga ik vooral in op de bijdragen die hij heeft geleverd aan de ontwikkeling van de didactiek van en het onderwijs in het schoolvak Nederlands, indertijd ook aangeduid als moedertaalonderwijs.
Ten Brinke’s eerste belangrijke bijdrage was de oprichting van de VON (Vereniging voor het Onderwijs in het Nederlands) in 1969, waarvan hij in de beginjaren ook voorzitter was. De VON was een bijzondere vereniging, die een voortrekkersrol heeft gehad in de wending van een vooral literair-grammaticaal naar een meer communicatief gericht moedertaalonderwijs. Daarnaast was de VON ‘longitudinaal’ en ‘latitudinaal’: ze hield zich bezig met het moedertaalonderwijs/Nederlands van basisonderwijs tot en met hoger onderwijs, en met de rol van de moedertaal bij andere schoolvakken dan Nederlands. Ze gaf het blad Moer uit en organiseerde in de jaren zeventig van de vorige eeuw grote, druk bezochte congressen waar ‘stromen’ waren gewijd aan alle denkbare thema’s in en om het moedertaalonderwijs. In 1977 bijvoorbeeld waren dat Werken met prentenboeken. Creatief schrijven, Teksten in het LBO (Lager Beroepsonderwijs), Letterkunde-onderwijs, Luisteronderwijs, Taalonderwijs van morgen, Projectonderwijs, Politieke vorming via dramatische werkvormen en Vertellen. De VON en Moer hebben helaas de 21e eeuw niet overleefd, maar wel vindt de creatieve geest van de VON-congressen vandaag de dag nog zijn uiting in de jaarlijkse conferentie van Het Schoolvak Nederlands (HSN). Lees verder >>
Door Ghislain Duchâteau
Op dinsdag 26 april 2018 is de neerlandicus Steven ten Brinke overleden. Ten Brinke was gewoon hoogleraar Didactiek van het voortgezet onderwijs, in het bijzonder in de brugperiode, aan de Universiteit Utrecht. Hij is op 1 oktober 1963 bij Anton Reichling in Amsterdam gepromoveerd op het onderwerp ‘Onafhankelijke en afhankelijke grootheden in het taalgebruik. Een beschouwing van de theorie van Bloomfield betreffende de ’lexical’ en ’grammatical forms’’.
Hij is bij neerlandici vooral bekend door de introductie van het principe van ‘normaal functioneel moedertaalonderwijs’. Ten Brinke definieert dat zo:
het betekent dat je je onderwijs zo inricht dat je leerlingen er iets van leren dat ze, naar eigen oordeel,
a) op korte termijn praktisch kunnen gebruiken
b) en/of boeiend vinden.
Wanneer onderwijs niet normaal functioneel is, noemt Ten Brinke het schools functioneel. Hij stelt het zo: ‘Als je, zoals helaas zo ontzettend vaak het geval is, via je school dingen leert waar je niets aan hebt, dan heeft het onderwijs dat jij ‘geniet’ geen normale functie maar een abnormale: wij spreken in dat geval van schools onderwijs’. Lees verder >>
door Maarten Klein
51 jaar geleden, 19 jaar oud, begon ik in Utrecht, bij het Instituut De Vooys, Emmalaan 29, aan de studie Nederlands. Direct voelde ik in de gangen van dat statige pand een bijzondere sfeer, een magische sfeer van wetenschap die gecreëerd werd door de fantastische docenten die er toen waren: Gerritsen, Sötemann, Van den Berg, Koelmans, Vermeer en Van den Toorn. De neerlandistiek, zo voelde ik in de bibliotheek en collegezalen, was een bijna heilige wetenschap, je was een bevoorrecht student als je in de Nederlandse taal- en letterkunde ingewijd mocht worden.
Door Marc van Oostendorp
Ons bereikt het bericht dat de taalkundige M.C. (Maarten) van den Toorn afgelopen donderdag in zijn woonplaats Nijmegen overleden is.
Van den Toorn studeerde Nederlands in Leiden en was daarna jarenlang verbonden aan het Instituut De Vooys van de Universiteit Utrecht. In 1974 werd hij benoemd als hoogleraar Nederlandse Taalkunde aan de toenmalige Katholieke Universiteit Nijmegen. Hij publiceerde onder andere een veel bestudeerde Nederlandse Grammatica (Prisma, 1973), een leerboek over de Nederlandse taalkunde en een studie over de taal van het nationaal-socialisme. Ook stond hij aan de basis van de Algemene Nederlandse Spraakkunst.
Van den Toorn was een neerlandicus van de oude stempel, die het vak nog in zijn geheel had kunnen overzien voor het gaandeweg specialistischer werd. Hij bleef zijn hele leven ook belangstelling houden voor de letterkunde en hij hechtte er ook aan zich helder uit te drukken. Tegelijkertijd was hij sceptisch over het bestaan van dat vak: zijn afscheidscollege was getiteld De eenheid van de neerlandistiek, en hoewel Van den Toorn betwistte dat er ooit zo’n eenheid was geweest, pleitte hij wel voor meer streven naar gezamelijkheid.
Bovenal was Van den Toorn zelf natuurlijk een taalkundige, die zijn vak goed bijhield, en die ook op de hoogte was van moderne ontwikkelingen, zoals de Chomskyaanse taalwetenschap. Bekend is zijn artikel over ‘De methode Paardekooper‘, waarin hij de bekende grammaticus respectvol bekritiseerde vanwege diens gebrek aan theoretisch kader. Tegelijkertijd was Van den Toorn in zijn eigen werk toch ook vooral een eclecticus die het moest hebben van goede inzichten, los van strakke theoretische kaders.
Bij dit alles was Van den Toorn een zeer beminnelijk mens die tot deze week geïnteresseerd bleef in het vak; ook in de jonge mensen die erin werkzaam waren.
Vijfentwintig jaar geleden schreef Van den Toorn een aardig autobiografisch essay voor Neerlandica extra muros.
Dit weekeinde is onze collega prof. dr. Ben Peperkamp, bij leven hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde aan de VU in Amsterdam, overleden aan de gevolgen van een longembolie.
Peperkamp was vooral bestuurlijk zeer actief en had onder andere zitting in de Raad voor Cultuur en in het bestuursdomein van NWO Sociale en Geesteswetenschappen. Daarnaast publiceerde hij over moderne Nederlandse literatuur; recent nog verscheen een editie van de dagboeken van Doeschka Meijsing die hij samen met Annette Portegies verzorgde.
Door Marc van Oostendorp
Ons bereikt het bericht dat vanochtend de Gentse taalkundige prof. dr. Johan Taeldeman is overleden.
Taeldeman studeerde Germaanse filologie aan de Universiteit Gent en zou vrijwel zijn hele werkzame leven aan die universiteit verbonden blijven. Ook was hij lid van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, eveneens in Gent. hij schreef veel over dialectologie en fonologie, en was bijvoorbeeld, met Ton Goeman en Piet van Reenen, verantwoordelijk voor het grootse GTR-project, en was een van de belangrijkste auteurs van de Fonologische Atlas van de Nederlandse Dialecten die hieruit voortkwam. Samen met Frans Hinskens redigeerde hij nog maar enkele jaren geleden een imposant Engelstalig handboek over Nederlandse taalvariatie in Nederland, Vlaanderen en buitengaats. Lees verder >>
Door Peter van Zonneveld
Gisterenavond vond de presentatie plaats van ‘Het litteken van de dood’, de biografie die Onno Blom over Jan Wolkers schreef. Eergisteren was het precies tien jaar geleden, dat de schrijver en beeldend kunstenaar overleed, een week voor zijn 82e verjaardag. Dat was ook de dag waarop Onno Blom op zijn boek promoveerde aan de Leidse universiteit. De promotie-agenda voor die dag was al gevuld. Dankzij het ongebruikelijke tijdstip (17.30 uur) kon de plechtigheid alsnog plaatsvinden.
Vele vrienden en bekenden waren naar Leiden gekomen om Onno Blom in het geheel gevulde Groot Auditorium zijn dissertatie te horen verdedigen. Dat deed hij met verve, want Onno snoer je niet zo gauw de mond.
Mijn waardering voor Wolkers gaat terug tot het begin van de jaren zestig, toen zijn boeken nog zeer omstreden waren. Ik werd gefascineerd door Kort Amerikaans, dat gesitueerd was in een wereld die ik maar al te goed kende. Als veertienjarige fietste ik door de stad om de plekken te bezoeken die in het boek van belang waren. Het speelde zich af in de Tweede Wereldoorlog, die voor Wolkers van cruciale betekenis is geweest. Lees verder >>
Door Jan Berns
Jaap de Rooij, die op 1 juli 1970 de collega van Jan Stroop en mij werd op het Dialectenbureau, had ik al leren kennen in mijn studententijd in Nijmegen, hij was al afgestudeerd, maar nam nog geregeld deel aan de aktiviteiten van het Gilde achter ’t Vercken, de vereniging van Nijmeegse Neerlandici.
Voskuil geeft in Het Bureau (2: 30) een rake typering van hem: ”Hij had een verfijnd, heel nauwkeurig stemgeluid, een rood hoofd met een klein mondje, een snorretje en kortgeknipt rood haar. De ironie in zijn stem herinnerde Maarten elke keer weer aan Beerta, hoewel hij verder geen overeenkomsten zag.” Jaap figureert in de romancyclus al vanaf deel één als Bart de Roode, de neerlandicus die in zijn vakanties op het bureau aan zijn proefschrift werkt. Lees verder >>
Door Ton Harmsen
Onlangs bereikte ons het bericht van het overlijden van Jan Hendrik Meter (Gouda 29 februari 1932 – Albano Laziale 3 mei 2017).
Jan Hendrik Meter was emeritus hoogleraar aan de Università degli Studi di Roma La Sapienza, waar hij in 1981 werd benoemd tot hoogleraar Nederlandse taal- en letterkunde. Daarvoor was hij vanaf 1959 werkzaam als lector aan het Istituto Universitario Orientale in Napels, en tegelijkertijd verzorgde hij het onderwijs in het Nederlands aan de universiteit van Perugia. Als redactielid van de AION (Annali dell’Istituto Orientale di Napoli) zorgde hij ervoor dat de sectie Nederlands in dit jaarboek een prominente plaats innam met artikelen en recensies. In Rome gaf hij aan een grote groep studenten college over alle perioden van de Nederlandse letterkunde: veel gaststudenten kwamen naar Nederland om onderzoek te doen naar dichters en schrijvers van de middeleeuwen tot heden. Lees verder >>
Door Ingrid de Bonth-Weekhout
Voorzitter Proteus, Leidse Vereniging van Renaissancisten
Amper zeventien jaar oud was ik, toen ik in 1990 in Leiden begon aan de studie Nederlandse Taal- en Letterkunde. De keuze voor deze studie kende een welhaast ‘klassiek’ te noemen basis: het kwam allemaal door mijn fantastische lerares Nederlands, Elly Groenenboom. Zij had mij in aanraking gebracht met de historische letterkunde en vanaf dat moment werd ik gegrepen en wilde ik meer. En verder. Ik kon toen nog niet vermoeden dat zij daarmee ook zorgde voor mijn kennismaking met Karel, die voor mij één van mijn grootste leermeesters zou gaan worden.
In mijn eerste jaar genoot ik van alle vakgebieden – er ging een wereld open van taal en literatuur, zo mooi dat er soms geen woorden voor waren. En bovenal waren daar de hoorcolleges en werkgroepen van Karel. Hoewel de diverse richtingen streden om mijn aandacht, wist Karel met zijn manier van overbrengen, met zijn aandacht en zijn begeestering, voorgoed mijn hoofd en hart te winnen voor de letterkunde van de Renaissance. Lees verder >>
Op donderdag 15 december j.l. overleed dr. Karel Bostoen (1943-2016), specialist op het gebied van de vroegmoderne Nederlandse letterkunde. Peter Altena herdenkt hem op de website van de Stichting Jacob Campo Weyerman.
Onlangs opende Bostoen nog een website waarop zijn wetenschappelijke werk te lezen is.
Recente reacties