Categorie: Naamkunde

Het Max Verstappen effect

Posted on by

Voornamendrift 50

door Gerrit Bloothooft

Populariteit van de voornaam Max (blauwe stippen), gemodelleerd met vier golven van populariteit
(met startjaar j, imitatie snelheid v, en totaal aantal naamgevingen n in de golf), boven op een basisaantal (30 per jaar).

Het blijft een onuitroeibare gedachte dat bekende (media)persoonlijkheden een dominante invloed hebben op de voornaamgeving. Zelfs een woordvoerder van de Sociale Verzekeringsbank, die jaarlijks de top-voornamen publiceert, meldde dat de huidige populariteit van de naam Max (nou ja, plaats 17) vrijwel zeker aan de autocoureur Max Verstappen is toe te schrijven en dat Max tot enkele jaren geleden niet in de toplijsten voorkwam. Dat is veel te veel eer.

Lees verder >>

Alweer Emma

Posted on by

Voornamendrift 49

door Gerrit Bloothooft

Populariteit van Emma (blauw), gemodelleerd (groen) met twee onderliggende verdelingen (rood). Op basis van startjaar, imitatie-waarschijnlijkheid en totaal aantal te verwachten kinderen met de naam.

Vandaag kwamen de populariteitslijstjes van voornamen in 2019 uit. Ze verschillen zoals te verwachten nauwelijks met die van het vorig jaar, Emma en Noah staan nu bovenaan. Alweer Emma? Die naam is al meer dan 20 jaar een topnaam. Dat is een wel erg langdurige mode die niet meer meer een enkele cyclus is te modelleren. Twee cycli lijken vooralsnog voldoende, met hierboven een voorbeeld. Zoiets blijft intrigeren, want hoe kan dat nu?

Lees verder >>

Robert, Robbert, Roobert

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Ik geloof niet dat ik ooit een Robert Ro-bert heb genoemd, met de o van poot (in het fonetisch alfabet: [o]. Alle Roberts heb ik altijd de klinker van pot gegeven ([ɔ]). Maar onlangs kwam ik erachter dat dit niet altijd op prijs wordt gesteld omdat er heren zijn die wel degelijk R[o]bert heten, en ten tweede dat ik mijn tijd misschien ooit vooruit was.

Lees verder >>

Nederlandse plantennamen verklaard

Posted on by

Alle wilde planten hebben een naam, soms een heel eigenaardige, waarvan de verklaring niet zo voor de hand ligt. Voor het Nederlands taalgebied zijn daaromtrent maar twee uitgebreide publicaties over de verklaring van plantennamen bekend:

  • KLEIJN, H. Planten en hun naam. Botanisch lexicon voor de Lage Landen. (Amsterdam, 1970, 1979).
  • KOK, F. Waarom brandnetel? Verklarend woordenboek van Nederlandse en wetenschappelijke namen en bijzonderheden van de 500 meest voorkomende wilde planten in Nederland. (Eigen uitgave, Nieuwegein, 2007 en 2012).

De gewezen Vlaamse biologieleerkracht Walter Deconinck heeft voor de meest voorkomende wilde planten die in het Vlaamse landsgedeelte van België groeien de verklaring van de namen opgezocht en samen gebracht in een bundel met als titel “Plantennamen nader toegelicht” (129 blz.).

Deze bundel kan hier gelezen worden.

Van Geesjen tot Evi: twee eeuwen suffixen in meisjesnamen

Posted on by

Voornamendrift 48

Figuur 1. De procentuele populariteit van meisjesnamen op -jen.

Door Gerrit Bloothooft en David Onland

Er zijn weinig eigenschappen van voornamen die al grotendeels in de 19e eeuw verdwijnen. Maar meisjesnamen op -jen zoals Aaltjen, Gerritjen, Hendrikjen, Jantjen, Geertjen, Geesjen en Grietjen behoren daarbij (figuur 1). Te Winkel wijdt in de Taalgids van 1862 een artikel aan het verkleinwoord, waarin hij pleit voor het weglaten van de nutteloze en niet uitgesproken laatste n van -jen. Uit de voornamen blijkt dat dit toen inderdaad al grotendeels realiteit was (ook voor -gen en -ken). Hoe ontwikkelde de verklein- of beter de vleivorm in meisjesnamen zich in de laatste twee eeuwen?

Lees verder >>

De populariteit van Oudtestamentische voornamen

Posted on by

Voornamendrift 47


Figuur 1. De gezamenlijke procentuele populariteit van Abraham, Mozes, Hartog en Salomon sinds 1790.

Gerrit Bloothooft en David Onland

De populariteit van Oudtestamentische voornamen die vooral door Joden werden gekozen, zoals Abraham (topnaam), Mozes, Hartog en Salomon in figuur 1, toont naast stabiliteit in de 19e eeuw en de daling in de 20e eeuw die we bij veel traditionele namen zien, een breuk rond 1880. Dat is een artefact in de gegevens en het trieste gevolg van de Holocaust. De historische gegevens voor 1880 zijn gebaseerd op namen in huwelijken van voor de Tweede Wereldoorlog en geven een representatief beeld. Maar de in de oorlog vermoorde Joden staan – als er geen overlevende kinderen waren – niet in de huidige basisregistratie personen, en daarom is de registratie na 1880 een onderschatting van, naar blijkt, minstens 40%.

Lees verder >>

Podcast, potel en prosument

Posted on by

Door Roland de Bonth

Een paar weken geleden verscheen op Neerlandistiek een interessante bijdrage van Wouter van der Land met de titel ‘Schel en andere dorado’s’ (zie hier). Hij schenkt daarin uitgebreid aandacht aan met name commerciële porte-manteauwoorden. Niet alleen toont hij talloze voorbeelden van geslaagde en minder geslaagde gevallen, hij laat ook verschillende wijzen zien waarop bedrijven een geschikte en toepasselijke merk- of bedrijfsnaam – een ergoniem – kunnen creëren door gebruik te maken van (thematische) digitale woordenlijsten en analoge (retrograde) woordenboeken.

Lees verder >>

Nederlandse plaatsnamen op een zestiende-eeuwse Italiaanse landkaart

Posted on by

Door Peter-Alexander Kerkhof en Laura Bruno

Op een zestiende-eeuwse landkaart van Frankrijk, getiteld La Franza en uitgegeven door Donato Bertelli in Venetië (actief als uitgever van 1558 tot 1623), vinden we in het uiterste noorden van het in kaart gebrachte gebied een middeleeuws aandoende weergave van wat de Habsburgse Nederlanden moet voorstellen. Op dit gedeelte van de kaart zijn tevens een dertigtal Nederlandse en Belgische plaatsnamen ingetekend.

Lees verder >>

Franse voornamen in de Franse tijd

Posted on by

Voornamendrift 46

Gerrit Bloothooft en David Onland


Figuur 1. De gezamenlijke procentuele populariteit van Jean, Pierre, Jacques, Henri en Guillaume.

De uitgebreide voornamenbank zal het komend jaar de populariteit van een voornaam vanaf 1790 laten zien. Die periode omvat ook de tijd tussen 1795 en 1814 toen Nederland onder Franse invloed stond en vanaf 1810 zelfs deel van Frankrijk was. Dat zou invloed kunnen hebben gehad op de populariteit van Franse voornamen. En ja, de totale populariteit van Jean, Pierre, Jacques, Henri en Guillaume (figuur 1) ziet er in die tijd opmerkelijk uit.

Lees verder >>

Een wand met voornamen in NEMO

Posted on by

Gerrit Bloothooft

Het wetenschapsmuseum NEMO in Amsterdam heeft recent de nieuwe expositieruimte Humania ingericht. Die is speciaal gericht op het ontstaan, het heden, en de toekomst van de mens: ik was, ik ben, ik word. De rol van zintuigen, psychologie in allerlei boeiende interactieve testjes, en sociologie staat centraal. Voor het sociolinguistisch aspect van afkomst is mij gevraagd om een wand aan de keuze van voornamen te besteden. Wat zegt je voornaam over je? Op de wand staan 1632 van de meest voorkomende voornamen van de jeugd zodanig gegroepeerd dat namen van broertjes en zusjes zo dicht mogelijk bij elkaar te vinden zijn. Ouders kiezen vaak voor hetzelfde type naam voor hun kinderen, van traditioneel Nederlandse namen, Arabische namen, Friese namen, tot Engelse namen op -y. De naamgroepen die daaruit af te leiden zijn zeggen iets over de voorkeuren van de ouders: hun gevoeligheid van traditie of juist niet, en hun opleidingsniveau.

Lees verder >>

Twee eeuwen Gerrit, Gerard en Gerardus

Posted on by

Voornamendrift 45

Gerrit Bloothooft en David Onland


Figuur 1. De procentuele populariteit van Gerrit tussen 1790 tot 2017.

In de voornamenbank wordt het komende jaar de populariteit van een voornaam vanaf 1790 getoond. Hoewel er voor veel namen in de 19e eeuw nauwelijks of slechts een geleidelijke verandering in populariteit te zien is, vertoont de periode 1790 – 1815 een aantal opmerkelijke karakteristieken. Het is de tijd van de Bataafse Republiek, de Franse tijd, en de start van de burgerlijke stand in 1811. Deze tijd van grote veranderingen heeft zijn sporen in de naamgeving nagelaten, zoals een sprong in populariteit rond 1811.

Lees verder >>

Hoe populair is mijn voornaam sinds 1790?

Posted on by

Voornamendrift 44


Procentuele populariteit van Hendrik tussen 1790 en 2017

Door Gerrit Bloothooft en David Onland

Er zijn maar weinig landen waarvoor je online de populariteit van een voornaam vanaf 1880 kunt zien (zie USA, Frankrijk, Noorwegen). Sinds 10 jaar kan dat voor Nederland op de Voornamenbank van het Meertens Instituut, met zeldzame volledigheid want alle voornamen die gedragen worden en gegeven zijn staan er in. In de loop van 2020 zal de populariteit van een voornaam zelfs vanaf 1790 getoond worden. Meer dan twee eeuwen voornaampopulariteit, dat is een mondiaal unicum. We geven alvast een sneak preview.

Lees verder >>

Verandering van voornaam

Posted on by

Voornamendrift (43)

Door Gerrit Bloothooft

Journalisten vragen vaak of mensen van voornaam veranderen. Ik denk dat ze vooral willen weten of iemand een andere naam kiest dan in de jeugd werd gedragen. Het gaat er niet om dat Franciscus vanaf zijn geboorte Frans is genoemd, daarover schreef ik eerder aan de hand van een corpus roepnamen. Maar of Frans later Arne genoemd wil worden en dat ook officieel vastgelegd wil hebben in de basisregistratie personen. In de vorige bijdrage onderzocht ik dat voor transgenders. Nu eens kijken hoe vaak het zonder geslachtsverandering voorkomt en welke namen niet bevallen.

Lees verder >>

Schel en andere dorado’s

Posted on by

Door Wouter van der Land

Van het Zeeuws-Vlaamse stadje Terneuzen weet ik niet veel meer dan dat er een kanaal naartoe leidt, dat ze er de ‘h’ niet uitspreken en de ‘g’ juist als ‘h’: ik eb mien uus hries heverfd. Maar ook dat daar een subtropisch zwembad is met de naam ‘Scheldorado’. Het werd laatst genoemd in een bericht over achterstallig onderhoud. Hoe komt zo’n curieuze naam tot stand? En wat kun je met die kennis?

Lees verder >>

Als je voornaam niet meer past

Posted on by

Voornamendrift (42)            

Door Gerrit Bloothooft

De meeste mensen zijn tevreden met hun voornaam. Maar niet iedereen, je hebt tenslotte je naam niet zelf bedacht, dat deden je ouders voor je. Als een voornaam niet (meer) bij je past dan kun je besluiten om een andere naam te kiezen. In plaats van Henk zeg je voortaan als Patrick of Ingrid door het leven te willen gaan.  Het is even wennen voor de omgeving, maar dat komt wel goed. Voor officiële instanties, en in je paspoort, blijf je echter Henk. Als je dat niet wilt moet je meestal naar de rechter. Wanneer  je volgens de rechter serieuze argumenten hebt wordt het toegestaan om je voornaam in de basisregistratie personen te wijzigen. Dan is je oude naam definitief verdwenen. Maar toch niet helemaal. In de basisregistratie worden eerdere gegevens gearchiveerd, in dit geval als historische voornaam (en historisch geslacht, als dat ook is veranderd). Op basis van deze historische gegevens kan onderzocht worden hoe vaak een voornaam wordt gewijzigd en op welke manier. Hier ga ik in op de voornamen van transgenders.

Lees verder >>

¿Los Países Bajos o Holanda, señoras y señores editores del Volkskrant?

Posted on by

Door Henk Wolf

“Vergeet Holland, in het buitenland is het voortaan The Netherlands” – dat staat boven een artikel uit de Volkskrant van afgelopen donderdag. Het is een uiterst merkwaardig stuk tekst.

Het intro van het artikel luidt als volgt:

“Wie zich overzees introduceert met het zinnetje ‘I come from Holland’ roept bij gesprekspartners het clichébeeld op van tulpen, molens, kaas en wiet. Het is niet langer meer het imago dat de ministeries van Buitenlandse Zaken en Economische Zaken in het buitenland willen uitdragen. Als het aan ambtenaren ligt, hebben bezoekers het straks alleen nog maar over ‘The Netherlands’.”

Het buitenland is groot en er worden een paar duizend talen gesproken, waarvan het Engels er eentje is. Wat de Nederlandse Rijksoverheid in het Frans gaat doen: Hollande of les Pays Bas gebruiken, dat staat niet in het artikel. Kiest ze voor Holland of voor Niederlande, voor Голландия of Нидерланды? ¿Los Países Bajos o Holanda, señoras y señores editores del Volkskrant? En natuurlijk is er voor de communicatie met Vlaanderen en Suriname nog de keuze Holland of Nederland, want ondanks de naam is Nederlands natuurlijk niet het exclusieve bezit van de inwoners van Nederland.

Lees verder >>

Op (het) Parliament Square

Posted on by

Door Henk Wolf

  • […] op het moment dat uit de speakers op Parliament Square de aantallen klinken – 329 voor, 300 tegen – klapt ze halfslachtig met een slap handje.

De zin hierboven stond afgelopen donderdag in een voorpagina-artikel van de Trouw. Met die zin is iets aan de hand: er staat geen lidwoord voor de naam van het plein Parliament Square. Dat is geen foutje: het lidwoord blijft heel vaak weg bij Engelstalige namen van straten, pleinen en parken. Nog een paar voorbeelden van internet:

Lees verder >>

Hoe schrijft die zich ook al weer?

Posted on by

Door Henk Wolf

Mensen krijgen bijnamen. Van vrienden en familie, van collega’s en buren. Bekende mensen krijgen bijnamen van het grote publiek. Sommige mensen zijn op de hoogte van hun bijnaam, bij anderen wordt ie achter de rug om gebruikt. En sommige mensen hebben in hun woonplaats een bijnaam die bijna iedereen in het dagelijks leven gebruikt.

Vraag ik onze hogeschoolstudenten wie het gebruik van bijnamen op dorpen uit eigen ervaring kent, dan gaan er altijd handen omhoog. En dat zijn vrijwel altijd de handen van Friezen, doorgaans niet uit de grotere plaatsen, maar wel van de dorpen. Heel betrouwbaar onderzoek heb ik er niet naar gedaan en ik kan het best mis hebben, maar de indruk die ik zo langzamerhand krijg is dat die dorpsbijnamen in Friesland nog in levend gebruik zijn, terwijl mensen uit Groningen, Drente en Noord-Holland ze ‘iets van vroeger’ noemen. En waar de Friezen ze normaal of grappig of stoer vinden, reageren andere mensen vaak enigszins afwijzend met: “Maar dat is toch niet erg aardig.”

Hoe klinken ze dan? Ik heb eens rondgevraagd en ik kreeg een heleboel bijnamen aangereikt. Bijnamen zijn vaak sprekend. Familie van me woonde vroeger tegenover grouwe Evert (‘dikke Evert’) en die was niet mager, zoals Jan kop geen knappe kerel was. Dan was mijn grootvader als lytse Ytsen (‘kleine Ytsen’) nog goed af. Van anderen hoor ik meer uiterlijke bijnamen, zoals swarte Meindert en swarte Aldert voor mannen met zwart haar, Jochum drip (‘Jochum druppel’) voor een man met een chronische loopneus, lange Gerrit voor een grote kerel en reade Romke, die ongetwijfeld rood haar heeft.

Lees verder >>

De geordende kijk op aardrijkskunde van de standaardtaalspreker

Posted on by

Door Henk Wolf

Wie geen streektalen kent, vindt soms andere dingen normaal dan wie er wel een spreekt. De standaardtaalspreker heeft bijvoorbeeld een veel overzichtelijker visie op aardrijkskunde dan de streektaalspreker.

Een paar dagen geleden schreef ik een stukje over het gebruik van lidwoorden in aardrijkskundige namen. In het Standaardnederlands bestaan wel namen van landen, eilanden, plaatsen enz. met lidwoorden, maar ze zijn ongewoon. Veel van die lidwoorden zijn bovendien ‘opgeslokt’ in de naam en geen echt lidwoord meer. In veel Nederlandse streektalen, misschien wel in alle, is dat anders. Daar zijn lidwoorden voor aardrijkskundige namen juist heel gewoon. Lemmer is in het Fries de Lemmer en Ameland is it Amelân. Leek is in het Gronings de Laik en Schiermonnikoog wordt in het Gronings vaak t Ailaand genoemd. Marcel Plaatsman schreef hier dat op Texel ’t Skil voor Oudeschild werd gezegd, Wikipedia vertelt me dat Meterik in het Limburgs De Mieëterik en België ’t Belsj wordt genoemd en zo zijn er nog talloze andere voorbeelden te bedenken.

Lees verder >>

Van Oekraïne naar het Ameland

Posted on by

Door Henk Wolf

Van welk land is Kiev de hoofdstad? Sommige Nederlandstaligen zullen zeggen: van Oekraïne, terwijl anderen van de Oekraïne zullen zeggen. De landsnaam komt zowel mét als zónder lidwoord in het Nederlands voor.

Een journalist vertelde me dat hij de lidwoordloze vorm gebruikte, omdat dat duidelijk maakte dat er sprake was van een onafhankelijke staat. Toen ik even zocht, vond ik bij het Genootschap Onze Taal de observatie dat de namen van landen doorgaans geen lidwoord krijgen. Onze Taal baseert daar het volgende advies op:

“Hoewel sommige naslagwerken de Oekraïne al verouderd noemen, is dit niet in overeenstemming met de praktijk. Maar om recht te doen aan de onafhankelijke status van het land, verdient de aanduiding Oekraïne zoals gezegd de voorkeur.”

Lees verder >>

Specifiek adellijke voornamen

Posted on by

Voornamendrift (41)  

Door Gerrit Bloothooft

De adel kiest voornamen die deels traditioneel zijn en deels modenamen van een bredere elite. Echt herkennen doe je de adel niet aan de eerder besproken top-voornamen. Maar er zijn wel minder frequente voornamen waarbij de kans relatief groot is dat de drager van adel is. We selecteerden de voornamen die minstens 10 keer vaker aan een kind van adel zijn gegeven dan aan de overige kinderen. Dat is nog niet heel specifiek, maar het blijkt toch een bijzondere lijst op te leveren.

Lees verder >>

Het aantal voornamen bij de adel

Posted on by

Voornamendrift (40)

Door Gerrit Bloothooft

‘Het is toch een opvallend feit, dat het geven van meer voornamen het meest voorkomt in de groote steden en wel in de meer gegoede kringen. Ten plattenlande, sommige streken daargelaten, werd tot dusverre meestal slechts één voornaam aan de kinderen toegekend.’ Dit is een zinsnede uit de Memorie van Toelichting bij een wetsvoorstel voor de introductie van een voornamenbelasting in 1915 – een wet die er overigens nooit is gekomen. Of de adel zich nog steeds onderscheidt in het aantal voornamen dat gegeven wordt, is te zien in tabel 1, waarin een vergelijking wordt gemaakt met de provincies die hierin onderling het meest verschillen: Friesland en Limburg.  


Tabel 1. Percentage per aantal voornamen voor de adel, en in de provincies Friesland en Limburg, volgens gegevens uit de basisregistratie personen. Er is nergens een groot verschil tussen mannen en vrouwen in percentage.
Lees verder >>

Waterlandsmeer

Posted on by

Door Wouter van der Land

beeld: OpenStreetMap

De kogel is door de kerk. Vorige week besloot de gemeente Landsmeer om te gaan fuseren. CDA-raadslid Eric Knibbe stak zijn voorkeur niet onder stoelen op banken en hield een zelfgemaakt gemeentebord met ‘Waterlandsmeer’ omhoog. Zijn favoriete huwelijkspartner is dus Waterland en hij heeft de nieuwe naam al bedacht. De verantwoordelijke wethouder vond het echter nog te vroeg voor een apachedans en noemde het koeltjes een ‘mooie werktitel’. Maakt de naam een kans?

Hoe komen gemeentenamen tot stand?

De procedure voor een nieuwe gemeentenaam is in het kort als volgt. De gemeenteraden van de fuserende partijen nemen een besluit voor een gezamenlijke voordracht en de rijksoverheid geeft daar een klap op. Maar Nederland zou Nederland niet zijn zonder een commissie die zich ermee bemoeit. De Adviescommissie Aardrijkskundige Namen in Nederland heeft criteria opgesteld waaraan een nieuwe naam zou moeten voldoen. Een van de voorwaarden luidt: ‘Maak geen aaneenrijgende constructienamen (met of zonder streepjes)’. De vraag is dus: is ‘Waterlandsmeer’ een aaneenrijgende constructienaam?

Lees verder >>

De voornamen van de adel

Posted on by

Voornamendrift (39)  

Door Gerrit Bloothooft en David Onland

De adel profileert zich als een hoogstaande groep in de samenleving die wortelt in de middeleeuwse standenmaatschappij, ook al is het overgrote deel van de hedendaagse adel pas in de 19e eeuw verheven. Waar de adel oorspronkelijk macht had, ging het toen en vooral nu ook om status: het voeren van een adellijke titel  en heraldisch wapen is het enige wettelijke recht dat de adel sinds de grondwet van 1848 nog heeft. Maar dat recht is wel zo essentieel dat de titel in de basisregistratie personen is opgenomen – men wil ook graag op een correcte manier door de overheid geadresseerd worden. Die wens biedt ons nu de mogelijkheid om gedetailleerd onderzoek te doen naar de voornaamgeving in de enige sociale groep die in de nationale administratie herkenbaar is en wil zijn. Familienamen zoals Van Zuylen van Nijevelt doen adel vermoeden, maar herken je de adel ook aan hun voornaam?

Lees verder >>