Categorie: cultuurgeschiedenis

Het excellente Kookboek van Doctor Carolus Battus uit 1593

Geplaatst op door

Door Willem Kuiper

Afgelopen maandag 30 november 2020 stond er in de rubriek ‘Volkskeuken’ in de Volkskrant, deze keer van de hand van Onno Kleyn, een recept voor een 16de-eeuwse spinazie-omeletrol als hoofdgerecht voor 2 personen. Aan dat recept ging een laudatio vooraf op de heruitgave van een historisch kookboek, die de aandacht trok van mijn echtgenote. Sinds mijn neus reukblind geworden is en mijn tong smaakdoof, is mijn belangstelling voor eten en drinken niet meer wat het geweest is. Maar omdat zij bleef aandringen dat dit absoluut een boek voor mij was – volgens Onno Kleyn was het “huiveringwekkend goed” – besloot ik het haar voor Sinterklaas te geven.  De lokale Bruna werkte mee en zo kon zij vanavond dit excellente kookboek uitpakken.

Lees verder >>

Pas verschenen: Crisis en catastrofe. De Nederlandse omgang met rampen in de lange negentiende eeuw.

Geplaatst op door

Dubbeldik themanummer De Moderne Tijd (nr. 3-4, 2020) onder gastredactie van Lotte Jensen

Het historische onderzoek naar rampen en rampverwerking heeft de laatste jaren een hoge vlucht genomen. Door de dreiging van klimaatrampen en pandemieën groeit het besef dat rampen een grote en vaak blijvende invloed hebben op de ontwikkeling van lokale en nationale gemeenschappen.

Lees verder >>

Waarde en dierbare lezer,

Geplaatst op door
Mijn eigen exemplaar van Geerling’s briefsteller (1910) [foto: Roland de Bonth]

Door Roland de Bonth

Een e-mail schrijven is gemakkelijker én sneller dan het opstellen van een brief. Ik kan me eerlijk gezegd niet herinneren wanneer ik voor het laatst een echte brief naar een brievenbus heb gebracht. En ik vermoed dat dit voor meer mensen geldt. Toch wordt in de delen 4/5 havo en 5/6 vwo van Nieuw Nederlands in de Cursus Schrijfvaardigheid naast e-mails nog altijd expliciet aandacht geschonken aan de opmaak van zakelijke brieven – ik gebruikte de editie met op de kaft Examen ’15. De voorbeeldbrieven uit deze veel gebruikte lesmethode laten zien dat de inhoud overeenkomt met die van zakelijke e-mails maar dat de vorm op een aantal punten daarvan afwijkt. Het gaat daarbij om briefhoofd, geadresseerde, plaats & datum, betreft en handtekening.

Lees verder >>

Vriendenlezing Zeeuws Archief door Lotte Jensen

Geplaatst op door

Elk jaar geeft een bekende schrijver of schrijfster een lezing waarin hij of zij vertelt over de rol van archieven en archiefonderzoek in zijn of haar werk. De Vriendenlezing wordt gehouden tijdens een speciale open dag, waarop het Zeeuws Archief iedereen een kijkje achter de schermen geeft. Voorgaande jaren hielden onder meer Nelleke Noordervliet, Geert Mak en Marita Mathijsen de lezing. Dit jaar was het de beurt aan Lotte Jensen. Titel van de lezing is: Alle wegen leiden naar Napoleon. Zeeland, de strijd tegen het water en Napoleons nalatenschap.

Door de coronamaatregelen vond de lezing dit jaar plaats in het Zeeuws Archief zonder publiek, maar deze is wel integraal terug te kijken. Bekijk deze video op YouTube.

Registration life stream conference ‘Cultural perceptions of Safety’ open

Geplaatst op door

On Thursday 21st and Friday 22nd of January 2021, the Humanities Faculty of the Open University of the Netherlands in collaboration with the Huizinga Institute, the Netherlands Research School for Cultural History, organizes the international conference ‘Cultural perceptions of safety. Reflecting on modern and pre-modern feelings of safety in literature, philosophy, art and history’.

This two-day conference will bring together scholars from eight different countries and various humanities disciplines to pursue fluctuations in conceptualizations, expressions and feelings of safety over time as well as in cultures of surveillance and safety practices. Speakers will address a variety of topics, ranging from narratives and visual discourses of (un)safety, to representations and imaginations of places and spaces of safety and regulations to ensure safety.

You can now register for the online conference. The conference is open to scholars, PhD’s and research master students from all humanities disciplines and those from other disciplines that are interested in the study of cultural perceptions of safety. You can register for the complete conference program or certain timeslots via the website. For registration and the full conference program go to the https://www.ou.nl/en/web/cultural-perceptions-of-safety.

Lees verder >>

Online tentoonstelling over het Nederlandse lied

Geplaatst op door

Afgelopen voorjaar zou de tentoonstelling ‘Ruud de Wild, songbook. Reis langs de mooiste Nederlandse liedboeken’ feestelijk geopend worden in Huis van het Boek in Den Haag. De coronacrisis gooide echter roet in het eten. De tentoonstelling is voorlopig uitgesteld, maar er is nu wel een onlineversie te zien. In dit online songbook blader je door de rijke geschiedenis van het Nederlandse lied.

Lees verder >>

De laatste doodstraf

Geplaatst op door
Galgenveld in Amsterdam, eind 18e eeuw, waar veroordeelden na het doodsvonnis tentoongesteld werden

Door Marita Mathijsen

Het lijkt wel of de doodstraf opnieuw ingevoerd is in Nederland, maar nu zonder proces, rechter of advocaat. Oud, dik, roker, verpleeghuisbewoner: het oordeel is geveld door Jort Kelder en consorten.

En toch is de doodstraf al in 1870 officieel uit het strafrecht gehaald in de Tweede Kamer, met 48 tegen 30 stemmen, dus toch nog 38% vóór handhaving. De laatste doodstraf in Nederland was tien jaar eerder voltrokken, in 1860 in Maastricht. Men was zich toen natuurlijk niet bewust dat dit de laatste zou zijn. Tussen eind 1860 en 1870 werden er wel nog doodvonnissen uitgesproken maar de veroordeelden kregen allemaal gratie.

Lees verder >>

Wat is de geschiedenis van het handgeschreven boek?

Geplaatst op door

De kracht van het woord (1)

Door Martine Veldhuizen

Stap in een wereld vol licht, kleur en boeiende verhalen: het middeleeuwse handgeschreven boek. In de tentoonstelling ‘Magische miniaturen’ van Museum Catharijneconvent vind je prachtige voorbeelden van middeleeuwse ridderromans, gebeden-, biologie- en geschiedenisboeken.

(Bekijk deze video op YouTube)

Het oudste Sinterklaasverlanglijstje

Geplaatst op door

Door Ton Harmsen

Jan Steen schildert voor ons een pakjesavond met vreugde en verdriet, maar Sinterklaasgedichten zoals wij die kennen, met grappige cadeau-aanbiedingen en plagerige opmerkingen waren er in de zeventiende eeuw nog niet. De zeer schaarse Sint-Nicolaasgedichten gaan niet over geschenken, maar over huwelijksaanzoeken. De heilige Nicolaus heeft ooit aan drie arme meisjes een bruidsschat gegeven – of eigenlijk: naar binnen gestrooid – om hen van de prostitutie te redden en daarom is de ‘koekvrijer’ een populaire speculaaspop. Aan de gegevens die Schotel daarover publiceerde in zijn Het Oud-Hollandsch huisgezin der zeventiende eeuw van 1867 valt weinig toe te voegen. Des te mooier is het dat er wel een soort verlanglijstje uit 1631 bewaard is. Een inventaris van Sinterklaasgeschenken, die een idee geeft van wat kinderen toen in hun schoen kregen — de Intertoysfolder van vier eeuwen geleden.

Lees verder >>

Ridders in de middeleeuwen. Het romantische ideaal en de rauwe werkelijkheid.

Geplaatst op door

Door Willem Kuiper

Als collega Petty Bange, die ik als neerlandicus vooral ken van laat-middeleeuwse moralistische teksten, een boekje publiceert met bovenstaande titel, dan ben ik, die dag en nacht met middeleeuwse literaire ridders in de weer ben, heel benieuwd naar wat zij hierover te melden heeft. Over het romantische ideaal ben ik aardig ingelezen, maar over de rauwe werkelijheid kan ik vast nog wel wat bijleren. De meeste liefhebbers van spaghetti westerns weten dat er een wijde kloof gaapt tussen de oorspronkelijke koeienjongens en de cowboys op het witte doek. Het beeld dat mensen van nu van middeleeuwse ridders hebben, is vooral gebaseerd op bioscoopfilms, TV-series en misschien een bezoek aan het Muiderslot. Maar hoe waarheidsgetrouw is dat beeld? Geen betere gids naar de Middeleeuwen om daar de ridders in het wild te zien dan een ervaren historica, die tot haar pensioen (2015) middeleeuwse geschiedenis doceerde aan de Radboud Universiteit van Nijmegen.
Met deze intentie heb ik dit boek ter recensie aangevraagd, ook om mijzelf te dwingen het te lezen in plaats van op een stapel te leggen, en met het vaste voornemen er een wervend stukje over te schrijven.

Lees verder >>

Handschriften Eerste bliscap van Maria en Die zevende bliscap onser vrouwen online

Geplaatst op door

Door Willem Kuiper

Op zoek naar een handschrift met daarin Vanden coninc Saladijn ende van Hughen
van Tabaryen belandde ik vanmiddag op de website van de Koninklijke Bibliotheek van België en zag dit op mijn scherm.

Onder Handschriften opzoeken ziet u onderaan staan: Bekijk enkele gedigitaliseerde handschriften online. Klikt u daarop dan ziet u vijf tabbladen met ‘tegels’, waaronder of waarachter de gedigitaliseerde handschriften schuilgaan. De oogst aan Middelnederlandse handschriften is vooralsnog schamel te noemen, maar ik heb de site geboekmarkt en zal hem regelmatig bezoeken in de hoop dat er snel wat handschriften aan toegevoegd worden.

De Middelnederlandse handschriften die digitaal raadpleegbaar zijn, en de links ernaar toe vindt u in de: Lijst van gedigitaliseerde Middelnederlandse handschriften en drukken in binnen- en buitenlandse bibliotheken. Wel even geduld oefenen, want de verbinding met de Brusselse server is traag.

Lees verder >>

Een windbrief van P.C. Hooft

Geplaatst op door

Door Willem Kuiper

Afgelopen vrijdag 25 januari vertelde ik u over de lancering van de
Digitale Charterbank Nederland (DCN) en wees ik u op dit stuk:

32 Windbrief, opgesteld door P.C. Hooft betreffende het bouwen van drie watermolens, 19-06-1643. 1 charter

alsook op de mogelijkheid om via de DCN-website direct contact op te nemen met het archief waar dit stuk bewaard wordt: het Regionaal Historisch Centrum Vecht en Venen. Ik heb dat gedaan en kreeg prompt antwoord.

Omdat het mij interessant leek voor de lezers van Neerlandistiek heb ik geïnformeerd naar de mogelijkheid dit stuk te fotograferen, al was het maar met een smartphone, zodat de Renaissancisten (in spe) onder ons Hoofts eigen handschrift en spelling onder ogen kunnen krijgen in een gedateerd en gelokaliseerd ambtelijk stuk. Lees verder >>

Digitale Charterbank Nederland (DCN) online

Geplaatst op door

Door Willem Kuiper

Op dit moment wordt officieel het doek opgehaald en het licht aan gedaan voor de website https://charterbank.huygens.knaw.nl Voor de meeste neerlandici geen verplichte kost, maar voor de historici onder ons het bookmarken meer dan waard. Niet zo zeer om inzicht te krijgen in grond- en vastgoedprijzen in en rond een stad naar keuze in het jaar van mijn postcode, maar wel om te zien hoe men in zeker jaar in die stad spelde om zo te kunnen verifiëren of falsifiëren of een literaire tekst daar geschreven zou kunnen zijn. Oorkonden en vergelijkbare ambtelijke teksten, waarvan wij weten in welk jaar en in welke plaats zij geschreven werden, zijn onmisbare ijkpunten voor het lokaliseren van literaire teksten met een onbekende herkomst. Daarnaast zijn oorkonden goudmijnen voor onderzoek naar eigennamen en ook geven zij een authentieke kijk op de realiteit van alle dag, die weliswaar soms zichtbaar is in de randversiering van miniaturen, maar die nagenoeg altijd ontbreekt in literaire teksten.  Lees verder >>

Het Paaschfeest van Roosje Breetveld (1878)

Geplaatst op door

Jeugdverhalen over joden (1)

Door Ewoud Sanders

Advertentie uit De Heraut van 7-4-1878

Vorig jaar promoveerde ik op een onderzoek naar jeugdverhalen over jodenbekering. In mijn proefschrift, getiteld Levi’s eerste kerstfeest, worden 13 katholieke en 67 protestantse bekeringsverhalen samengevat en geanalyseerd. Inmiddels heb ik nog een paar van die verhalen gevonden. Daarnaast vond ik nog allerlei andere jeugdverhalen over joden. De komende tijd zal ik die hier beschrijven, grotendeels in hetzelfde format als in mijn proefschrift.

Hier als eerste Het Paaschfeest van Roosje Breetveld, een protestants zondagsschoolboekje uit 1878 waarin joden worden beschreven als onbetrouwbaar, leugenachtig, luidruchtig, vrijpostig en materialistisch. De moraal van dit bekeringsverhaal is: als een zaadje goed is geplant kan het nog laat tot bloei komen.

Advertentie uit De Bazuin van 25-3-1887.

Lees verder >>

Piet van Sterkenburg weet van geen ophouden

Geplaatst op door

door Jan Stroop

Nu is er weer een boek van hem verschenen, nog dikker dan ’t vorige (Van woordenlijst tot woordenboek, 2011) en even mooi uitgegeven: Leienaars. Leidse achternamen en Leidenaars van naam. Totaal 687 bladzijden, met bijna op elke bladzijde wel een paar illustraties.

Als er één stad is waarvan de familienamen wel interessant moeten zijn dan is ’t Leiden. Leiden is vanouds een stad van immigranten. En als één persoon geschikt en bekwaam is om zo’n boek voor een breed publiek te schrijven dan is ’t Piet van Sterkenburg, lexicograaf bij uitstek, vergroeid met Leiden, en hij beschikt over een vlotte pen. Ik zeg ‘breed publiek’ want zijn boek is niet alleen voor Leienaars en Leidenaars interessant, iedereen vindt er wel iets van zijn gading in.

Lees verder >>

De democratische erfenis van 68: waar staat de universiteit vandaag?

Geplaatst op door

De studentenprotesten van 1968 stelden modernisering, democratisering en sociale gelijkheid centraal. Aan de universiteiten eisten de studenten meer inspraak en maatschappelijk engagement. Hoe schatten we anno 2018 de democratische erfenis van 68 in? Hoe is het gesteld met de maatschappelijke kerntaak van de universiteit om een brug te slaan met de samenleving? De Utrechtse hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde Geert Buelens (auteur De jaren zestig: een cultuurgeschiedenis) gaat op maandag 23 april aanstaande in deBuren in Brussel in gesprek met wetenschappers uit Vlaanderen en Nederland aan de hand van drie deelonderwerpen.

Meer informatie bij deBuren

 

In de achteruitkijkspiegel van de Daf: Thomas Vaessens’ ‘tegengeschiedenis’ van naoorlogs Nederland

Geplaatst op door

Door Wilbert Smulders

In De Daf van mijn vader heeft Thomas Vaessens een vergeten stukje Nederlandse cultuurgeschiedenis grondig beschreven.

Hoewel hij het verband zelf niet legt, zie ik een duidelijke overeenkomst met de aanpak in Mythologies van Roland Barthes uit 1957. Mythologies is de inmiddels beroemde verzameling korte essays waarin Barthes een aantal collectieve beelden uit de populaire Franse cultuur van 1954-1955 onder de loep nam. Hij koos beelden die door veelvuldig gebruik gaandeweg de indruk waren gaan wekken natuurlijke verschijnselen te zijn en ontdeed ze van hun vanzelfsprekendheid. Dusdoende onthulde hij dat onder die dagelijkse betekenislaag een portee schuil ging die minder bewust was maar zeker niet minder sturend werkte, en die volgens Barthes verwees naar mythen waarop de toenmalige, Franse, burgerlijke cultuur berustte. Het bekendste beeld uit Barthes’ catalogus is ongetijfeld La D.S. 19, dat hij in het hoofdstukje ‘La nouvelle Citroën’ behandelt. Lees verder >>