Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek
De kracht van het woord (1)
Door Martine Veldhuizen
Stap in een wereld vol licht, kleur en boeiende verhalen: het middeleeuwse handgeschreven boek. In de tentoonstelling ‘Magische miniaturen’ van Museum Catharijneconvent vind je prachtige voorbeelden van middeleeuwse ridderromans, gebeden-, biologie- en geschiedenisboeken.
Door Marc van Oostendorp
Alweer een schrikwekkend bericht in de krant: nu de Leidse hoogleraar Paul Smith afzwaait, blijft er in Nederland nog maar één hoogleraar Franse letterkunde over, mijn Nijmeegse collega Alicia Montoya.
Dat maakt me een klein beetje trots op Nijmegen, als een oase in de dorre culturele woestenij. Maar het maakt me zeer beschaamd over Nederland – een woestijn waar men nog steeds water uit weet weg te pompen.
Lees verder >>
Door Marc Kregting
Op de belangrijke website One World verscheen een getuigenis van Sander Philipse. Hij deed uit de doeken hoe hij strijdt tegen racisme en seksisme – een tekst waarvoor ontzag gepast is. Alleen weet ik niet of het door mijn taalslemping komt dat tijdens het lezen Philipse per alinea lastiger te volgen werd. Ik bedoel daarmee dat ik hem geloof en zijn intenties, tegen elke vorm van uitsluiting, volledig bijval, maar steeds meer tegenspraak zag en begon te twijfelen aan wie ik zelf dan ongeveer ben.
Lees verder >>door Jan Stroop
Er is altijd wel wat met Nederlandse films die in een regio spelen en waarin de voertaal de taal van die regio moet zijn. Zo herinner ik me de serie over Merijntje Gijzen, die in West-Brabant speelt, maar waarvan de taal een West-Brabander doet huiveren. Voorbeeld: den (h)emel of den (h)el moet zijn den (h)emel of del.
In de film over Michiel de Ruyter speelt Frank Lammers de hoofdrol, maar wat er uit z’n mond komt, zou De Ruyter niet verstaan: Lammers spreekt een mengtaaltje, dat allesbehalve Zeeuws is, eerder Brabants. Ik heb daar toen een stukje over geschreven.
Lees verder >>
Vertelcultuur is in 5 jaargangen tweemaal per jaar verschenen als e-zine (2013-2018), en was in zekere zin een voortzetting van het glossy papieren tijdschrift Vertel Eens… (2006-2012). Vanaf 2019 gaat Vertelcultuur verder in de vorm van blogs onder de paraplu van Neerlandistiek. In Vertelcultuur worden artikelen, aankondigingen en recensies geplaatst die iets te maken hebben met mondelinge tradities en het vertellen van (volks)verhalen. Maar bij uitbreiding kan ook aandacht besteed worden aan verhalende liederen (balladen) en andere gezongen voordrachten. Ook de schriftcultuur en de letterkunde kunnen aan bod komen, evenals methodes voor de analyse van (heel veel) teksten zoals die bijvoorbeeld in de digital humanities ontwikkeld worden. Het aandachtsveld beperkt zich niet noodzakelijk tot Nederland en Vlaanderen – ook mondelinge overlevering elders in de wereld verdient aandacht. Temporeel is de blik ruim bemeten, in principe van de klassieke oudheid tot de dag van vandaag. Zo wordt er niet alleen gekeken naar traditionele mythen, sagen, legenden en sprookjes, maar ook naar moppen en broodjeaapverhalen die tegenwoordig circuleren met de snelheid die het internet kan bieden. Bijdragen over visuele (volks)verhalen, bijvoorbeeld in de vorm van memes en Photoshop-lore, maar ook in de vorm van tv-series en films, zijn eveneens welkom.
Voor het aanleveren van kopij kunt u uw bijdrage sturen naar Theo.Meder@Meertens.knaw.nl
Oude afleveringen van Vertelcultuur zijn nog altijd hier te downloaden.
De Facebook-pagina van Vertelcultuur is hier te vinden.
Onderstaande tekst is het voorwoord van het nieuwe Vlaardings woordenboek van Stephen de Vos. We plaatsen het hier met toestemming van de auteur als voorpublicatie.
Door Cor van Bree
Mooi dat er nu ook een woordenboek van het Vlaardings is! Hoe zou ik anders kunnen reageren: het is de tongval waarin ik zelf opgegroeid moet zijn. Rond mijn twaalfde moet ik op de standaardtaal overgestapt zijn. In 1945, na een jaar op de hbs gezeten te hebben, kwam ik op een tribune naast een jongen uit mijn vroegere klas van de lagere school te zitten. Hijzelf was naar de Ambachtsschool gegaan. Hij maakte een denigrerende opmerking over mijn “nette” manier van spreken. Die manier van spreken moet ik dus in mijn eerste hbs-jaar veranderd hebben. Wat zou ik “afgeleerd” kunnen hebben? Sprak ik van huis uit de ei/ij met een aai-klank uit? Zette ik achter de eerste persoon een -t: ik gaat, hoewel ik van de meester leerde: “ik lust geen t(h)ee”? Vervoegde ik niet alleen het werkwoord maar ook het voegwoord: en nou hope-me maar datte-me…? En gebruikte ik <terwijl> terwijl het <onderwijl> of <intussen> moest zijn? Zeker zal ik net als mijn moeder <dorpel> gezegd hebben en niet het meer algemene <drempel>. Lees verder >>
Door Henk Wolf
[Dit is deel 3 van dit essay. Klik hier voor deel 1 en deel 2.]
Kunst kan emotie oproepen, maar kunst is vrij – autonoom, ambigu en vrij. Die vrijheid wordt beschermd tegen de druk van de negatieve emoties bij de waarnemers. Kunst kan spelen met een canon. Bijbelse kunst speelt altijd met een canon, de talloze sinterklaastoneelstukjes die jaarlijks worden opgevoerd spelen ook met een canon.
De protesten tegen de figuur van Zwarte Piet zijn protesten tegen die canon. Ze komen van mensen die die figuur negatief waarderen. Doordat kunst autonoom en ambigu is, is die interpretatie ook vrij, ze is legitiem. Ze is echter niet dwingend. Kunst is zelf niet beledigend of kwetsend, maar ze kan wel zo worden gewaardeerd. Dat oordeel is echter in een vrije maatschappij individueel en schept voor niemand rechten of plichten.
Wie demonstreert tegen een figuur als Zwarte Piet, die verheft z’n eigen interpretatie van een toneelstuk van een legitieme tot de enige legitieme. Hij ontkent de autonomie en de ambiguïteit van het toneelstuk. Hij miskent ook het bestaan van een canon. Dat zijn problematische visies op kunst. Nog ernstiger is dat een dergelijke demonstrant eist dat de kunstenaar zijn kunst richt naar de morele en artistieke opvattingen van de demonstrant. Dat is een antiliberale houding die gevaarlijk kan zijn voor de vrije kunst en daarmee voor de vrije samenleving. Lees verder >>
Door Henk Wolf
[Dit is een vervolg op ‘Sint en Piet als kunst (1)‘.]
De ambiguïteit van kunst vinden we uiteraard ook in de traditionele theaterstukjes die horen bij de jaarlijkse sinterklaasviering. Hoe de figuur van Zwarte Piet daarin gewaardeerd moet worden, is onderwerp van veel discussie. Er bestaan allerlei opvattingen over die figuur en dat is een normaal verschijnsel. Een gevaar voor de vrijheid van expressie binnen de kunst is er wel, namelijk als gesuggereerd wordt dat Zwarte Piet maar op één manier kan worden geïnterpreteerd.
Er zijn allerlei niet-canonieke varianten op Zwarte Piet, zoals regenboogpieten en stroopwafelpieten, maar ook de canon is niet eenduidig. Wie wat sinterklaasboekjes van de afgelopen honderdvijftig jaar doorbladert, valt meteen op dat er onduidelijkheid bestaat over het aantal knechten van de Sint. Er is één Zwarte Piet (met hoofdletters), maar er zijn ook pepernotenfabrieken en stoomboten vol zwarte pieten (met kleine letters), zoals bijvoorbeeld Pinkeltje in het ene boek een uniek personage is en in het andere deel van een pinkeltjesgemeenschap. Lees verder >>
Door Henk Wolf
Een beeldhouwer ziet op Schiphol hoe een klein jongetje struikelt. Huilend krabbelt het jongetje overeind, terwijl zijn moeder aangesneld komt om hem te troosten. Het jongetje lacht al lang weer als de beeldhouwer in zijn vliegtuig stapt. Het is het laatste wat hij ziet van zijn vaderland, want hij emigreert vandaag. De emotie van het moment blijft hem bij en in zijn nieuwe woonomgeving maakt hij in een nostalgische periode een beeld van dat huilende jongetje.
De buitenlandse gemeente waar de kunstenaar nu woont, koopt het beeld en plaatst het in een parkje. Op een dag komt er een oude vrouw met haar volwassen zoon langs. Ze kijkt er glimlachend naar en aait haar zoon vertederd over diens brede rug.
“Hij lijkt op jou, toen je zo klein was”, zegt ze. “Nu zo stoer, maar toen nog zo’n breekbaar klein mannetje.”
Een paar dagen later loopt er een man door het parkje. Hij kan zijn tranen nauwelijks bedwingen. Hij heeft zijn hondje moeten laten inslapen. Bij het standbeeld blijft hij staan. Hij begint te huilen. De dagen daarna loopt hij elke dag een paar keer naar het standbeeld. Op de een of andere manier heeft hij het gevoel dat het stenen jongetje met hem huilt. Gek genoeg is dat een troostrijke gedachte. Na een tijdje komt hij minder en dan koopt hij een nieuw hondje. Lees verder >>
Door Karina van Dalen-Oskam
In 1999 publiceerden Greet Jungman en Hans Voorbij het Repertorium van teksten in het Handschrift-van Hulthem: hs. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 15.589-15.623 bij Uitgeverij Verloren. Een papieren boek voor de inleidende teksten, met achterin een CD-rom met het Repertorium. Hier waren alle mogelijke gegevens te vinden over alle teksten die deze ‘Nachtwacht van de Middelnederlandse letterkunde’ bevat: de plaats van de afzonderlijke teksten in het handschrift, hun opschriften, incipits, explicits en afrondingsformules, een parafrase van hun inhoud. Ook bood het Repertorium gegevens over de auteurs van de teksten, tekstsoort, vorm en omvang en nog veel meer.
De verleden tijd in deze zinnen is bewust gekozen: de cd-rom is op de meeste hedendaagse computers niet meer te lezen. Om het Repertorium opnieuw toegankelijk te maken heeft het Huygens ING de data en de software van de cd-rom opgeslagen in een zogeheten ‘virtual machine’. Iedereen – ook zij die de cd-rom niet hebben – kan deze virtual machine nu downloaden via de website van het Huygens ING, waar een stap-voor-stap instructie is te vinden. Uitgeverij Verloren heeft het boek met inleidende teksten nog steeds in voorraad, en biedt het een nieuwe generatie gebruikers van het Repertorium aan voor de vriendschappelijke prijs van 10 euro – zie de website van Verloren
De studentenprotesten van 1968 stelden modernisering, democratisering en sociale gelijkheid centraal. Aan de universiteiten eisten de studenten meer inspraak en maatschappelijk engagement. Hoe schatten we anno 2018 de democratische erfenis van 68 in? Hoe is het gesteld met de maatschappelijke kerntaak van de universiteit om een brug te slaan met de samenleving? De Utrechtse hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde Geert Buelens (auteur De jaren zestig: een cultuurgeschiedenis) gaat op maandag 23 april aanstaande in deBuren in Brussel in gesprek met wetenschappers uit Vlaanderen en Nederland aan de hand van drie deelonderwerpen.
Woensdag 18 april vindt in de Prinsenhof te Delft een Interscience bijeenkomst plaats van De Jonge Akademie over Identiteit. Met lezingen van Adriaan van Dis, Lotte Jensen, Quentin Bourgeois en Virginia Dignum. Ze vertellen over het idee dat de strijd tegen het water de Nederlandse identiteit zou hebben gevormd, het opgroeien ‘tussen rijstkorrel en aardappel’, de identieke grafheuvels die over een afstand van duizenden kilometers worden gevonden en de menselijke identiteit in het robottijdperk.
Tijd 19.00-20.50. De toegang is gratis, maar je moet je wel even aanmelden via de site van de Jonge Akademie.
Door Remco Sleiderink
In 1305 was er in Diest een rijke man die veel plezier had met zijn hondje. Iedereen in zijn huis moest doen wat het hondje wilde. Hij knuffelde en kuste het. Hij had het zo lief, dat hij alles zou doen om het te behagen. De man vergat alles als hij bij zijn hondje was.
Zelfs als hij in de kerk zat, kwam het hondje dikwijls naar hem toegelopen. De man vergat dan tijdens de mis aan God te denken en op Hem te vertrouwen. Dat gebeurde elke keer als hij het hondje zag. Zozeer was hij eraan gehecht.
Op een dag werd die man erg ziek en het hondje was daar verdrietig om. Het blafte en jankte. En toen die man gestorven was, wilde het hondje niet van zijn zijde wijken. Uiteindelijk moest men het naar buiten jagen. Toen het lichaam naar de kerk werd gedragen, volgde het hondje en het bleef maar janken. Toen de man begraven was, bleef het hondje op het graf liggen. Niemand kon het eraf halen en zo lag lag daar de hele dag tot diep in de nacht. Lees verder >>
Door Kevin Absillis
‘Meer dan ooit hebben we nood aan Verwondering, voor onze kinderen en voor hun toekomst.’ In zijn traditionele kerstboodschap was Filip I, Koning der Belgen, kristalhelder: zijn onderdanen moeten in 2018 dringend ‘De verwondering’ (her)ontdekken. Dat treft: in maart 2018 is Hugo Claus’ meesterwerk opnieuw verkrijgbaar in een volledig gerestaureerde editie, inclusief verhelderend nawoord! Een productie van uitgeverij De Bezige Bij en het Clauscentrum (Universiteit Antwerpen).
Door Aart G. Broek
Na de gewelddadige revolte van mei ’69 op Curaçao dienden niet alleen de gouverneur, de premier en de hoofdcommissaris een zo donker mogelijke huidkleur te hebben, maar ook Sinterklaas. Op het eilandelijke Peter Stuyvesant College (PSC) – een school voor havo/VWO – kleurde Sinterklaas en verbleekten de Zwarte Pieten uit protest tegen onderdrukking en racisme van het moederland: Nederland. Eigenlijk diende het feest voorgoed van het eiland verbannen te worden.
Na enkele jaren was op het PSC Sinterklaas weer wit. De Zwarte Pieten werden weer flink zwart geschminkt met een moeilijk verwijderbaar smeersel, óók al waren de knechten zelf reeds meer of minder donker gekleurd. Op alle andere scholen was het niet anders. Was er niets veranderd? Ja wel, op korte termijn minder radicaal handelen en op de lange duur ingrijpender ontwikkelingen. Lees verder >>
Door Willem Kuiper
Op dinsdag 24 februari 2015 liet ik u in Neder-L een afbeelding zien van een door Herman Mulder (KB Brussel) aangekochte vloertegel: Tegeltjeswijsheid. De tekst op de tegel was versleten en daardoor slecht leesbaar:
Ik was één van de genen aan wie hij vroeg of ik misschien wist wat er stond. Tot mijn ergernis kon ik de tekst (ook) niet lezen. Besloten werd om via Neder-L een beroep te doen op de ‘wisdom of the crowd’.
Zoals u kunt zien regende het reacties, maar het verlossende antwoord zat er niet tussen. Tot vanochtend. In mijn UvA inbox vond ik een e-mail van kunsthistoricus dr. Mario Baeck, Universiteit Gent, met daarin de oplossing van het ‘raadsel’:
Lees verder >>
MEI
De lucht zit vol vorjaor.
Overal ruuk ’t naor
pas gemaaid gras.
Op ’t vèldje vor ’t uis
zit òòns vaoder.
Z’nen aomer slao gaoten
in de stilte van d’n aoved.
t Blad van z’n zeissie, dà blienkt
in ’t licht van de ljigge zon.
’t Zal nie laang mjir duure,
of d’n buurman gienderwijd,
die begien-d-ok.
Oe zou ‘k ’t vegeete?
’t Kètse van ijzer op staol.
’t Vulde de buurt en m’ne kop
– aoved aon aoved –
jil ’t vorjaor dur. Lees verder >>
Door Willem Kuiper
Traditiegetrouw sluit Madoc. Tijdschrift voor de Middeleeuwen het redactiejaar af met een bijzonder nummer dat op een bijzondere plaats ten doop gehouden wordt. Dit jaar (vrjidag, 7 april 2017) was gekozen van de Artis Bibliotheek UvA. Zou zo gauw geen betere ambiance weten om een aflevering te presenteren die gevuld is 30 middeleeuwse dierenportretten, geschreven door 30 auteurs. De namen van de auteurs bespaar ik u, maar de dieren niet: aap, brandgans, draak, dromedaris, egel, everzwijn, ezel, griffioen, hert, hond, ijsbeer, kat, kip, konijn, krokodil, leeuw, luipaard, olifant, ooievaar, paard, papegaai, parandira, pauw, struisvogel, tijger, varken, vis, vos, worm, zwaan.
Als dit land een Partij voor de Dieren in ons parlement verdient, dan verdient dit kleurrijke nummer (want alle dieren staan in kleur op de foto) een plaats op de leestafel.
Next year (9-10 February, 2018) a conference will be organised at Ghent University about perspectives for a transnational literary history of the Low Countries. This conference – Literature without Frontiers? – aims to bring together a number of telling examples that advocate a transnational perspective for the construction and writing of the literary history (histories?) of the Low Countries in the period 1200-1800. We invite scholars of the periods involved to address case studies (authors, texts, translations, mechanisms of textual production, motifs, tropes, genres) that on account of their ‘transnational’ character have fallen outside the scope of the current attempts of literary historiography.
Door Willem Kuiper
Afgelopen vrijdag 3 maart 2017 promoveerde Ewoud Sanders op een nogal ongewoon onderwerp: boeken voor jongvolwassenen over de bekering van Joodse kinderen tot het Christendom.
In 2014 verbaasde de auteur menige tweedehands boeken(ver)koper met een inhoudelijk heel bijzonder en van buiten zeer smaakvol uitgegeven boekje: De handel en wandel van de boekenjood, Heemstede 2014. Voor wie geïnteresseerd is in het antiquarische boek een absolute aanrader. In dat boekje werd een volgend boek aangekondigd: Levi’s eerste kerstfeest. Jeugdboeken over jodenbekering. Dit boek nu is eind vorige week in Nijmegen aan de Radboud Universiteit als Levi’s eerste kerstfeest. Jeugdverhalen over jodenbekering, 1792-2015 met succes als proefschrift verdedigd en door de academische gemeenschap geaccepteerd als een waardevolle studie. Promotor was Nicoline van der Sijs.
De kortste en beste samenvatting van dit boek staat op de achterflap: Lees verder >>
‘De Culturele Onderneming’ organiseert van 4 t/m 8 april aanstaande in samenwerking met Carla Oortwijn Travel & Events een bijzondere reis naar het Portugal van Gerrit Komrij. Dit is gebeurd in nauwe samenwerking met Arie Pos, biograaf en persoonlijk vriend van Gerrit Komrij en Charles Hofman, de weduwnaar van Gerrit. De reis is tot stand gekomen met liefde voor het land, de literatuur en vanzelfsprekend, liefde voor wijlen Gerrit Komrij. Dichterlijke schoonheid, warme fadomuziek en puurheid, zijn de sleutelwoorden.
Zie deze link voor meer informatie over de reis.
Door Willem Kuiper
Afgelopen zaterdagmiddag ben ik naar het lokale filmhuis ‘De Fabriek’ geweest, ideetje van mijn echtgenote, om daar de film Wild geraas. Een zoektocht naar de oorsprong van het Sinterklaasfeest te bekijken.
Had er op voorhand een hard hoofd in of ik dat wel leuk zou gaan vinden, want ik erger mij groen en geel aan alle onzin die er over Sinterklaas en Zwarte Piet rondgebazuind wordt. Lees verder >>
Op 20 en 21 april 2017 organiseert de KU Leuven in Brussel een internationaal colloquium over culturele transfer (literatuur, theater, beeldende kunst, muziek,…) tussen Duitsland en België (Vlaanderen, Brussel, Franstalig België, Duitstalig België) tijdens de Tweede Wereldoorlog.
De organisatie is in handen van Jan Ceuppens en Elke Brems (KU Leuven), Ine Van Linthout (UGent) en Hubert Roland (UCL). De call for papers loopt nu, de deadline voor voorstellen is 31 oktober 2016.
U kan de call vinden op de website van de organisatie, in het Duits en in het Engels.
Door Ton Harmsen
Wie naar het buitenland gaat koopt een reisgids. In de zeventiende eeuw was dat niet anders. Er waren gidsen voor allerlei landen, variërend van praktische handleidingen (type Lonely Planet) tot beschrijving van kunst en cultuur (Agon cultuurgids). Italiëgangers – handelaars, studenten, geleerden, geestelijken en militairen – reisden over de Alpen of per boot, en bezochten Milaan, Florence, Venetië en Rome. Napels was veel minder in trek, misschien vond men het te ver of te onveilig. Het was niet zo dat men geen belangstelling had voor de oude en rijke hoofdstad van het koninkrijk Napels, want de gidsen bevatten vaak een uitvoerige en euforische beschrijving van de schoonheden ervan. In ieder geval geldt dit voor de Wegh-wyser door Italien, die voor het eerst verscheen in 1657. Vier jaar later kwam een vermeerderde en geïllustreerde editie uit, en weer vier jaar later de derde druk van dit werk van Lambert van den Bos, de orangistische Dordtse conrector die een van de meest productieve auteurs van zijn tijd was. Zijn boeken, veelal vertalingen en compilatiewerken, maken allerlei kennis toegankelijk voor het Nederlandse publiek. Hij vertaalde als eerste Don Quichotte in het Nederlands, hij schreef lofdichten op de Oranjes en hun veldheren, en schreef of redigeerde talrijke historiewerken. Hij was goed thuis in de contemporaine geschiedenis van Napels: zijn vertaling van Giraffi’s Napelsche beroerte (1652) over de opstand van Mas Anjello (1647) bracht Thomas Asselijn in 1668 tot het treurspel Op- en ondergang van Mas Anjello, of Napelse beroerte. Zelf schreef Van den Bosch ook zeven treurspelen, waarvan er enkele door Ceneton zijn uitgegeven.
Door Leonie Cornips
Vandaag is alweer de derde keer dat er een Koningsdag te vieren valt in plaats van Koninginnedag.
De twintigste eeuw kende alleen koninginnen, de negentiende eeuw koningen. Hoe keek Limburg in de negentiende eeuw tegen de Nederlandse koningen aan? Al in 1845 bezocht Koning Willem II Rolduc in Kerkrade hoewel het koningshuis in die tijd, zo schrijft historica Karen Arijs, niet erg populair was. Volgens Arijs – die net gepromoveerd is op het proefschrift Regionaal bewustzijn en nationale identiteit. Vieringen, herdenkingen en optochten in Belgisch- en Nederlands Limburg, 1866-1938 – was Rolduc wel erg koningsgezind. Vanaf 1850, dus net na de inhuldiging van koning Willem III in 1849, vierde men op Rolduc de geboorten en huwelijken in de koninklijke familie met Oranjefeesten. Men zong het Wilhelmus en van ‘Wien Neêrlandsch bloed’ tijdens diners en bijzondere gelegenheden. Rolduc liet de Nederlandse vlag wapperen en bezorgde telegrammen aan het koningshuis.
Lees verder >>
Recente reacties