Reflecties van een taalonderzoeker op taaladviesboeken en prescriptivisme Laat ik even beginnen met een full disclosure: ik zat in de manuscriptcommissie van het proefschrift van Marten van der Meulen, en ik heb ook weleens samen met hem een oproepje gedaan in Neerlandistiek, over fragmenten uit de Nederlandse literatuur die over taalnormen en taalconventies gaan. Ook … [Lees meer...] over“Wat een heerlijk rommeltje!”
Artikel
Een Nieuw Kluchtig Raadsel-Boekje
Het aantal overgeleverde Nederlandse raadselboeken uit de vroegmoderne tijd is niet heel groot. Het oudst bekende is het anonieme Een niev Clucht Boecxken uit het midden van de 16e eeuw, dat allerlei soorten raadsels van diverse herkomst bevat, vooral bedoeld voor vermaak (een bespreking hiervan volgt binnenkort). In de 17e eeuw vinden raadsels vooral toepassing in belerende … [Lees meer...] overEen Nieuw Kluchtig Raadsel-Boekje
Hoe sit it no krekt: Sichtberens fan it Frysk op NHL Stenden yn Ljouwert
De grutte hegeskoalle yn Ljouwert is NHL Stenden. De hegeskoalle hat sa’n 22.000 studinten en 2000 meiwurkers mei mear as 100 ferskillende nasjonaliteiten (NHL Stenden, 2023). Om‘t der sa’n grut ferskaat oan nasjonaliteiten op de hegeskoalle is, soe men ferwachtsje dat dêr ek in soad ferskillende talen sichtber binne, dus yn it gebou, op de webside en yn de kommunikaasje fan … [Lees meer...] overHoe sit it no krekt: Sichtberens fan it Frysk op NHL Stenden yn Ljouwert
Waarom ik dacht dat ChatGPT schrijvers overbodig maakt (en waarom dat niet zo is)
In 2021 deed ik een experiment met AI. Met behulp van een ChatGPT-tool probeerde ik mezelf als schrijver overbodig te maken. Dat bleek verrassend goed te lukken. Dacht ik. Een paar jaar verder, denk ik niet dat ChatGPT me overbodig maakt – of andere schrijvers tot de WW veroordeelt. Hoe ik op het idee voor dit AI-experiment kwam Ik heb jarenlang voor IT-bedrijven gewerkt … [Lees meer...] overWaarom ik dacht dat ChatGPT schrijvers overbodig maakt (en waarom dat niet zo is)
Voor de belastingbetaler
Chris Aalberts is een interessante schrijver. Iemand die zich in een soort niemandsgebied begeeft tussen wetenschap, sociale media en journalistiek en laat zien dat daar allerlei interessante zaken te vinden zijn. Zo brengt hij verslag uit van de vergaderingen van vooral kleinere politieke partijen zoals Forum voor Democratie en Volt – organisaties die zich onder de radar … [Lees meer...] overVoor de belastingbetaler
Wereld in het klein
De zee en het atelier (2) Hier in het Noorden naderen we het einde van de vijfde regenmaand. Veel wandelpaden op de eilanden zijn inmiddels nauwelijks of niet meer begaanbaar. Alles lijkt nu verzadigd, verzakt en verzopen. In de marge van het college merkte een van de studenten op dat als eilanden "werelden in het klein" zijn (Sietze Norder, De wereld in het klein), we … [Lees meer...] overWereld in het klein
Een voetreis naar Rome in de klas
Op 31 maart 1936 vertrok Bertus Aafjes (1914-1993), die toen 21 jaar oud was, met de fiets uit zijn geboortestad Amsterdam op pelgrimstocht naar Rome. Onderweg moest hij zijn fiets achterlaten en te voet verder gaan. Op 12 mei 1936 kwam hij in Rome aan. Tien jaar later verscheen het lange gedicht Een voetreis naar Rome, dat meteen een bestseller werd. Aafjes had zijn … [Lees meer...] overEen voetreis naar Rome in de klas
Nieuwe ontdekking over “de kwade uitstap van het vuile ding”
Betje Bekker en haar zeventiende verjaardag Het gonsde in Vlissingen eind juli 1755 over wat Elisabeth Bekker uitgespookt had. Zonder dat haar vader ervanaf wist, was ze er vandoor gegaan met een jonge militair. Ja, vertelden de mensen elkaar, ze is vertrokken met Matthijs Gargon, die jongen uit de domineesfamilie in Kats, een neef van onze vroegere dominee. En waar zijn … [Lees meer...] overNieuwe ontdekking over “de kwade uitstap van het vuile ding”
in den monde tweer of drier
Kleine hoeveelheden in het Middelnederlands Dat het Nederlands een paucalis heeft, dat weten niet veel mensen. Wel natuurlijk dat het een singularis heeft, enkelvoud, zoals in een kanarie zit op een tak en kanaries zitten op een tak, maar een paucalis? Dat is een vorm die gaat over weinig kanaries, en dat is dus een vorm die tussen enkelvoud en meervoud in zit. Gertjan … [Lees meer...] overin den monde tweer of drier
Een dagboekblad van Constantijn Huygens jr.
Het dagboek kreeg, net als de autobiografie, zijn moderne vorm pas rond 1800. Zoals Jean-Jacques Rousseau in 1782 met zijn Confessions het model voor de autobiografie aanleverde, zo deed Johann Kaspar Lavater dat in 1772 met zijn Geheimes Tagebuch voor het persoonlijke dagboek. Dat een geheim dagboek in druk verscheen, lijkt een paradox, maar Lavater had zijn eigen dagboek … [Lees meer...] overEen dagboekblad van Constantijn Huygens jr.
In memoriam Piet Verkruijsse
‘En dan 100.000 jaar collationeren.’ Dr. Pieter Jozias Verkruijsse (1943-2012)neerlandicus, boekhistoricus en voorbeeldig bibliograaf Mijn oud-docent Ton Harmsen benaderde mij met een verrassend aanbod: een stuk te schrijven ter nagedachtenis aan Piet Verkruijsse. Uiteraard was ik zeer vereerd, maar ik was van mening dat anderen eerder geschikt zouden zijn om Piet met … [Lees meer...] overIn memoriam Piet Verkruijsse
Spreken chatbots Kalamang?
Ja, kunstmatige intelligentie is verbazingwekkend goed. Ja, de computer spreekt allerlei talen min of meer vloeiend. Maar er zijn nog duizenden talen op de wereld waar hij totaal geen kaas van gegeten heeft. Wat doen we daaraan? Het is een vraag waarover een groep informatici en taalkundigen, onder aanvoering van een onderzoeker bij Google, zich onlangs gebogen heeft (hier … [Lees meer...] overSpreken chatbots Kalamang?
Wat als Greta Monach Amerikaans was geweest?
Over keuzes, toeval, en de reproduceerbaarheid van digitale poëzie Greta Monach (pseudoniem van Greta Vermeulen, 1928-2018) was een Nederlandse dichteres die bekend is geworden door haar klankgedichten. In haar Compoëzie (1973) beschrijft Monach een verzameling automatische gedichten die zij Automaterga noemt (het enkelvoud Automatergon is een samenstelling van de Griekse … [Lees meer...] overWat als Greta Monach Amerikaans was geweest?
Etymologica: de herkomst van ‘klein’
Het woord klein heeft dezelfde oorsprong als het Engelse clean. Ze zijn allebei uit het Proto-Germaanse woord *klainiz ‘glanzend’ ontstaan. In de dochtertalen heeft dat woord zich qua vorm en qua betekenis op verschillende manieren ontwikkeld. De infographic laat een selectie van Westgermaanse standaardtalen en streektalen zien. Literatuur … [Lees meer...] overEtymologica: de herkomst van ‘klein’
Doofpot
De schokkendste mededeling in de documentaire die het radioprogramma Argos werd misschien wel helemaal aan het eind gedaan: de redactie van De Gelderlander wilde niet op het programma reageren. Dit voorjaar pakte de krant groot uit met een onthulling: rector Han van Krieken had zich in 2017 'seksueel intimiderend' uitgelaten tegenover een toenmalig medewerkster. En de zaak zou … [Lees meer...] overDoofpot
Dezelfde maan
Filologie op zondag Dezelfde maan is het eerste prozaboek van de dichter Dorien Dijkhuis. In twaalf hoofdstukken, opgebouwd uit zeer korte en iets langere fragmenten, probeert een vrouw haar diepste verlangens tot uitdrukking te brengen - haar verlangen naar een kind dat er niet kwam, naar het licht, naar een geliefde die door de diepste duisternis verzwolgen werd, naar … [Lees meer...] overDezelfde maan
Alles willen weten over woorden
Over Woordenlijst.org Is het nu 50+’er, vijftigplusser of 50-plusser? Om vast te stellen wat de officiële spelling van een woord is, ga je natuurlijk naar Woordenlijst.org, de gratis online en uitgebreidere versie van het Groene Boekje. Onlangs is deze website in een fraai, nieuw jasje gestoken. Als gebruiker krijg je nu direct heldere tips … [Lees meer...] overAlles willen weten over woorden
Het eerste kwart: Hafid Bouazza, Paravion (2003)
Het is een vreemde ervaring als je een boek anders leest dan de meeste andere mensen kennelijk doen. En al helemaal als de schrijver van het boek weinig tekenen heeft gegeven dat jouw interpretatie door hem bedoeld is. Maar ik kan er niet omheen dat ik Paravion van Hafid Bouazza minstens deels een humoristisch boek vind. Het verscheen in 2003, een jaar dat het debat … [Lees meer...] overHet eerste kwart: Hafid Bouazza, Paravion (2003)
Bladenman
Ik ben al sinds het einde van de middelbare-school fervent lezer van dag- en weekbladen. Ik denk dat ik het begin daarvan zelfs precies weet te plaatsen: we waren in 5 of 6 VWO op excursie naar het Allard Piersonmuseum. Het was een mooie lentedag en op het Rokin stak een man de straat over: strakke kuif, hip colbertje, en in zijn zak achteloos een exemplaar van Vrij Nederland, … [Lees meer...] overBladenman
Een baard van hier tot Alexandrië
Van hier tot Tokio – Facetten (viii) Naast Tokio zien we dus (al geruime tijd) Timboektoe en bijvoorbeeld Rio de Janeiro als belangrijke steden die in alle vaagheid ‘ver weg’ aangeven en langs die weg een dubbele streep zetten onder de inhoud van het beweerde. Anders dan hun buitenissige naam voor Nederlandse oren en inderdaad grote afstand op de wereldkaart ten opzichte … [Lees meer...] overEen baard van hier tot Alexandrië
Een sterk innerlijk vuur
Willem Witsen, een portret in brieven Jaren geleden bezocht ik op afspraak het Willem Witsenhuis, Oosterpark 82A in Amsterdam. Het atelier van Witsen (1860-1923) is in authentieke staat gebleven, met dank aan zijn tweede vrouw Marie Schorr. Ik herinner me de rode zware gordijnen aan de kant van het Oosterpark, de bruine wanden met schilderijen. Het decor van de man die de … [Lees meer...] overEen sterk innerlijk vuur
Het sociaal contract als politieke pragmatiek
Een belangrijk inzicht uit de twintigste-eeuwse taalwetenschap is dat iedere taaluiting twee niveaus van betekenis heeft: een semantische en een pragmatische. De semantische betekenis is de letterlijke, los van de context. Semantisch is 'het is koud hier' een observatie over de temperatuur op een plaats dicht in de buurt van de spreker. De pragmatische betekenis is wat de … [Lees meer...] overHet sociaal contract als politieke pragmatiek
De grond van Mercurius Arvernus
Gallië’s vermogende stam der Arvernī had beeld en bergheiligdom gewijd aan hun Mercurius. Enkele tweede-eeuwse wijstenen voor Mercurius Arvernus lijken hem te bedoelen maar zijn alle ver weg in Germanië gevonden. Is de gelijkenis dan slechts toeval? Een stam Arvernī is hoe de Romeinen de naam van deze stam al voor onze jaartelling opschreven met Latijnse … [Lees meer...] overDe grond van Mercurius Arvernus
Het alfabet ontdekken
In het boek Van huis tot hashtag, van ossenkop tot apenstaart was er een moment waarop ik even mijn adem inhield. Hier werd iets gezegd dat ik zelf had kunnen bedenken, maar nooit had bedacht. Dat we deel uitmaken van een traditie die terugvoert op de Feniciërs. Het alfabet! En dan in het bijzonder de volgorde waarin we de letters plaatsen: a-b-c. Iedere Nederlandstalige … [Lees meer...] overHet alfabet ontdekken
De scheldkanonnade in het Nederlands
En zo klinken de honderdenelf invectieven in het Wakeaans Nederlands, een herziene herziening met voor de gelegenheid en als uitvloeisel van voorgaande verregaande diepgaande onderzoekingen geromaniseerde komma’s behalve waar die gecursiveerd dienen te zijn. De cursieve komma’s zijn in de Trinité (waarin de Nederlandse Wake is gezet) minder duidelijk te onderscheiden van de … [Lees meer...] overDe scheldkanonnade in het Nederlands