Auteur: Roland de Bonth

Matthias de Vriesquiz

Posted on by

Door Instituut voor de Nederlandse Taal

Op 9 november 2020 is het precies tweehonderd jaar geleden dat de Nederlandse taal- en letterkundige Matthias de Vries (1820-1892) werd geboren. De Vries heeft veel voor de studie van het Nederlands betekend en is onder andere grondlegger van het grootste historische woordenboek ter wereld, het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT). De publicatie van het laatste deel van het WNT heeft De Vries niet meer meegemaakt. Ruim een eeuw na zijn overlijden – in 1998 – werd het pas voltooid door het Instituut voor Nederlandse Lexicologie, de voorganger van het huidige Instituut voor de Nederlandse Taal.  

Lees verder >>

Vermakelijk bio- en bibliografisch toetsenbord: zoeken op internet

Posted on by

Door Roland de Bonth

In december 2017 won Schrijverskabinet.nl de Gerrit Komrij-prijs, omdat die website er dat jaar het best in geslaagd was de oudere letterkunde onder de aandacht van een groter publiek te brengen. Het Schrijverskabinet is ingericht rondom een achttiende-eeuwse verzameling auteursportretten: het Panpoëticon Batavûm. Van een groot aantal dichters en dichteressen van wie ooit een portret deel heeft uitgemaakt van die collectie, is op Schrijverskabinet inmiddels een beknopte biografie opgenomen in de rubriek ‘Uit de kast’. Toch zijn er nog tal van auteurs die wachten op een artikel. Hier kun je zien wie dat zijn.

Lees verder >>

Wa zedde nou?

Posted on by

Door Roland de Bonth

Het heeft niet mogen baten. Ondanks pogingen van een Amsterdamse erfgoedvereniging om snackbar ’t Pleintje ondergebracht te krijgen in het Nederlands Openluchtmuseum, ging op 30 januari 2020 de beroemde friettent uit de comedyserie New Kids tegen de vlakte. Kennelijk was niet iedereen gevoelig voor het argument dat de snackbar voor veel dertigers een ‘iconisch gebouw’ is.

De snackbar stond in Maaskantje, een dorp met nog geen tweeduizend inwoners, dat behoort tot Sint-Michielsgestel, ten zuidoosten van ’s-Hertogenbosch. Door de serie New Kids kreeg Maaskantje landelijke bekendheid en werden plaatsnaamborden door fans op grote schaal ontvreemd. 

Lees verder >>

Laat ze maar lallen

Posted on by

Door Roland de Bonth

Heb je tussen de 7 en de 15 glazen alcohol op, dan ben je dronken. De kleine hersenen – onder andere verantwoordelijk voor de fijne coördinatie van je lichaam – zijn dan deels uitgeschakeld. Ook al doe je verwoede pogingen om zo normaal mogelijk te klinken, het lukt je eenvoudigweg niet om de regie te blijven voeren over de spieren in je tong en je mond. Het gevolg daarvan is dat je met een dubbele tong spreekt, je lalt. 

Lees verder >>

Uitslag van De naam van de vaders. Een paasquiz

Posted on by

Door Roland de Bonth 

Hoe heetten de vaders – of pa’s – van bekende en minder bekende Nederlandse en Vlaamse dichters, van wie Gerrit Komrij gedichten heeft opgenomen in zijn bloemlezing De Nederlandse poëzie van de negentiende en twintigste eeuw in 1000 en enige gedichten? Dat was de uitdaging waarvoor deelnemers zich gesteld zagen in de paasquiz die twee weken geleden op Neerlandistiek verscheen.  

Lees verder >>

Vitamine N(amen)

Posted on by

Door Roland de Bonth

In de strijd tegen het coronavirus proberen we anderen niet te besmetten door thuis te blijven en – als we toch naar buiten moeten – 1,5 meter afstand in acht te nemen. In de strijd tegen het coronavirus proberen we zelfniet besmet te raken door thuis te werken, voldoende te bewegen en gezond te eten. Supermarkt Albert Heijn meldde onlangs dat de kiwi het meest verkochte fruit was. Emeritus-hoogleraar voedingsleer Martijn Katan keek daar niet van op: kiwi’s bevatten zeer veel vitamine C en consumenten geloven dat die hen beschermt tegen infectieziekten. Helaas voor hen blijkt daar geen bewijs voor te zijn (NRC 25 maart 2020).

Lees verder >>

De naam van de vaders. Een paasquiz

Posted on by

Door Roland de Bonth

Na drie dagen carnaval vieren is op Aswoensdag de vastentijd begonnen. Deze vastenperiode eindigt met Pasen, het feest waarmee christenen vieren dat Christus is opgestaan uit de dood. Nu minder dan de helft van de Nederlanders zichzelf nog gelovig noemt, raakt het religieuze aspect van Pasen steeds verder op de achtergrond. Velen denken bij het paasfeest eerder aan paaseieren verstoppen, uitgebreid brunchen en paasmarkten bezoeken. 

Lees verder >>

De vlag dekt de lading niet

Posted on by

Door Roland de Bonth

Ik hou van historische taalkunde, van historische letterkunde én van historische romans. Het boekenweekgeschenk van dit jaar heb ik dan ook met plezier en belangstelling gelezen. In Leon & Juliette reconstrueert Annejet van der Zijl een waargebeurde negentiende-eeuwse liefdesgeschiedenis van Leon Herckenrath (1800-1861) en zijn vrouw Juliette (1809-1856). Tegelijkertijd kom je ook een en ander te weten over de rol van de slavernij en de positie van de slaven in de toenmalige Amerikaanse stad Charleston.

Lees verder >>

Uitslag Multatuli-triviaquiz

Posted on by

Door Roland de Bonth

Om de 200e geboortedag van Multatuli op 2 maart 2020 te vieren plaatste ik twee weken geleden een Multatuli-triviaquiz op Neerlandistiek. Twee weken lang kregen deelnemers de tijd hun heuristische vaardigheden op de proef te stellen. En het moet gezegd, degenen die het antwoordformulier hebben ingezonden, blijken heel goed in staat te zijn hun weg op het internet te vinden. Bijna alle deelnemers – uit Nederland, Italië en Frankrijk – hadden maar één of twee foutjes. (Het antwoord op vraag 5 heb ik niet meegeteld want in de opgave stond dat de derde letter in plaats van de vierde letter genoteerd moest worden. Op Neerlandistiek is dat inmiddels verbeterd.) 

Lees verder >>

‘De daad bij de term voegen’

Posted on by

Door Roland de Bonth

Niet hippisch ingewijden zullen vreemd opkijken als zij horen dat een paard niet spoort. Heeft het dier een aan de gekkekoeienziekte gerelateerde stoornis? Nee hoor, een paard dat niet spoort treedt met zijn achterbenen niet in het spoor van zijn voorbenen. Het is maar één van de termen uit de dressuur, de gymnastische basis van de paardensport, die Lut Colman bespreekt in haar bijdrage aan het boekje Vak-taal. Van achterhand tot zwavelgeel elfenbankje (2017). Intrigerend zijn ook enkele andere termen die zij in dat stuk Paardengym aan de orde stelt. Wist je dat je in de dressuur één paard kunt verzamelen en dat je in de dressuurproef vierkant moet halthouden?  

Lees verder >>

Multatuli-triviaquiz

Posted on by

Door Roland de Bonth

“Nederlanders zijn maar matig in staat hun weg te vinden op internet”. Dat bleek uit onderzoek waarop communicatiewetenschapper Alexander van Deursen in december 2010 promoveerde aan de Universiteit Twente. We zijn inmiddels bijna 10 jaar verder. Zou zijn stelling nog steeds waar zijn? Zijn we beter geworden in zoeken? Of zou alleen het algoritme van Google zich verder hebben ontwikkeld? 

Op 2 maart vieren we de tweehonderdste geboortedag van Multatuli. Deze dag markeert tevens de start van het Multatuli-jaar. Met de geregelde aandacht op Neerlandistiek voor Multatuli – denk aan de Multatuli-leescursus! – weet de trouwe lezer van dit tijdschrift inmiddels aardig wat over het werk van deze grote negentiende-eeuwse schrijver. Maar is het genoeg om deze Multatuli-triviaquiz te maken? 

Lees verder >>

O schrijverke, schrijverke

Posted on by

Door Roland de Bonth

Wie Neerlandistiek per mail volgt, treft in zijn inbox elke ochtend een dagoverzicht met alle artikelen van de vorige dag aan. Dit overzicht opent steevast met een gedicht, geplaatst door Raymond Noë. Bij zijn keuze laat hij zich doorgaans leiden door de actualiteit of de tijd van het jaar. Zo plaatste hij op 2 januari het gedicht ‘Ik wens U een jaar’ van Guido Gezelle. Althans, aan deze Vlaamse dichter werd het gedicht op diverse internetsites toegeschreven. In reacties op die post twijfelden enkele lezers openlijk aan deze toeschrijving. Vooral het gebruik van de woorden creativiteit en alfabet deed hen de wenkbrauwen fronsen. Inmiddels wordt op Neerlandistiek bij het gedicht vermeld dat de schrijver anoniem is. 

Lees verder >>

2020: Matthias de Vriesjaar

Posted on by

Door Dirk Geirnaert

Tweehonderd jaar geleden, op 9 november 1820, werd in Haarlem Matthias de Vries geboren. Frits van Oostrom heeft hem ooit de aartsvader van de neerlandistiek genoemd. Terecht: Matthias de Vries zorgde onder meer voor monumentale tekstedities van Boendales Lekenspiegel (1844) en, in samenwerking met Eelco Verwijs, van Maerlants Spiegel Historiael (1863); in 1849 werd hij op 29-jarige leeftijd hoogleraar Nederlands in Groningen, een professoraat dat hij in 1853 inruilde voor de leerstoel Nederlands en Geschiedenis in Leiden;  De Vries legde daarnaast ook de fundamenten voor het Middelnederlandsch Woordenboek (MNW) en vooral voor het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT). Het is met name door zijn pionierswerk in de wetenschappelijke lexicografie van het Nederlands dat hij zich binnen de neerlandistiek een uitzonderlijke en belangrijke positie verwierf.

Lees verder >>

Sterrix & Kruisix

Posted on by

Door Roland de Bonth

Michelle van Dijk is een bevlogen docent Nederlands die voortdurend op zoek is naar manieren om jongeren aan het lezen te krijgen en hen daaraan plezier te laten beleven. Recentelijk verscheen van haar een veelbesproken hertaling van Couperus’ roman Van oude mensen. Zij had gemerkt dat de oorspronkelijke taal van Couperus een te grote barrière vormde voor haar leerlingen. 

Onlangs vroeg Van Dijk zich af of de graphic novel – het literaire stripboek – een verrijking voor de leeslijst zou zijn (zie hier). Na lezing van enkele graphic novels kwam zij tot de conclusie dat deze boeken wellicht een rol kunnen vervullen bij kunstzinnige vakken en vakoverstijgende projecten, maar dat zij door een gebrek aan tekst, aan woorden en daarmee aan diepgang naar haar mening niet op de leeslijst van Nederlands thuishoren. 

Lees verder >>

Podcast, potel en prosument

Posted on by

Door Roland de Bonth

Een paar weken geleden verscheen op Neerlandistiek een interessante bijdrage van Wouter van der Land met de titel ‘Schel en andere dorado’s’ (zie hier). Hij schenkt daarin uitgebreid aandacht aan met name commerciële porte-manteauwoorden. Niet alleen toont hij talloze voorbeelden van geslaagde en minder geslaagde gevallen, hij laat ook verschillende wijzen zien waarop bedrijven een geschikte en toepasselijke merk- of bedrijfsnaam – een ergoniem – kunnen creëren door gebruik te maken van (thematische) digitale woordenlijsten en analoge (retrograde) woordenboeken.

Lees verder >>

Inleiding bij De Rembrandt-tutorials

Posted on by

Door Roland de Bonth

Met tal van activiteiten vierden we in het Rembrandtjaar 2006 dat Rembrandt van Rijn 400 jaar geleden op 15 juli 1606 werd geboren. Dit jaar gedenken we dat op 4 oktober 1669, precies 350 jaar geleden dus, hij zijn laatste adem uitblies. Net als 13 jaar geleden komen ook nu liefhebbers van deze internationaal vermaarde schilder ruimschoots aan hun trekken. Het Rijksmuseum pakte uit met de grote overzichtstentoonstelling ‘Alle Rembrandts’, waarin voor het eerst in de geschiedenis alle schilderijen, etsen en tekeningen van Rembrandt uit de eigen collectie te zien waren. Ook Rembrandts geboortestad Leiden laat zich niet onbetuigd. In november zal in het pas volledige gerestaureerde museum De Lakenhal een expositie worden geopend met als titel ‘Jonge Rembrandt’. En dan zijn er nog acht andere tentoonstellingen in Amsterdam, Den Haag en Leeuwarden te bezichtigen (geweest) die een directe relatie hebben met Rembrandt.

Lees verder >>

De Rembrandt-Tutorials. Volledige uitgave, naar beste vermogen bezorgd

Posted on by

door Roland de Bonth & Dirk Geirnaert

Hieronder volgen de volledige teksten die ten grondslag hebben gelegen aan de serie van zes lessen waarin Rembrandt zelf zijn 21e-eeuwse leerlingen onderwijst hoe een portret moet schilderen.

Les 1 – Van de voorbereijdinge ende tschetsen

Gij begeert van mij te verneemen hoe gij Rembrandts schilderij soudet konnen hanteeren? Ha! Voor-al seg ick u: niemant, behoudens mijselven, ken schilderen als Rembrandt. Maer het mach geen quaet u de secreeten ende den gront mijner schilder-konst te leeren. Ontwijfelick weet gij dat ick wtsteecke boven alle Hollantsche maelers. Maer wat niet ider een en weet, is dat ick oock seer wel lessen in de schilder-konst deed. Fraeije ende wtneemende konstenaers als Govert Flinck, Ferdinand Bol ende Willem Drost, ick hebbe die allen den wech geweesen. Beseft daeromme wel: een beeter leer-meester en sult gij niet vinden. Wellekom bij mijne eerste lesse sint 350 jaeren!

Lees verder >>

“Dit was het (taal)nieuws”. Nieuwsbrieven voor het schoolvak Nederlands

Posted on by

Door Roland de Bonth

Hoe tevreden zijn Nederlandse leerlingen over het aangeboden onderwijs op hun school? Om die vraag te beantwoorden is Scholenopdekaart een bruikbare bron. Deze website toont gegevens over het onderwijs en de resultaten van zowel basisscholen als middelbare scholen. Interessant voor leerlingen en hun ouders die op het punt staan een school te kiezen, maar ook voor de professional die benieuwd is – ik citeer – “hoe het staat met de kwaliteit van de scholen in je omgeving”.

Zonder leerlingen heeft een school geen bestaansrecht dus veruit het interessantst is het om na te gaan hoe zij oordelen over het aangeboden onderwijs. Ik heb me hier beperkt tot scholen voor het voortgezet onderwijs. Het kopje Tevredenheid Leerlingen bevat bij elke school de resultaten van de enquêtes die onder de leerlingen zijn afgenomen. Helaas blijkt het niet altijd te gaan om alle jaarlagen van een school en is soms het aantal respondenten te gering om een representatief beeld te geven. Als we de algehele beoordeling van een school naast die van de vergelijkingsgroep leggen, dan zien we dat er over het algemeen geen sprake is van enorme onderlinge verschillen, vaak gaat het maar om een paar tienden van een punt.

Lees verder >>

Uitslag van en uitleg bij de Historischewoordenboekquiz

Posted on by

Door Roland de Bonth

Op 27 juli jongstleden plaatste ik op Neerlandistiek de Historischewoordenboekquiz (zie hier), een quiz om de vaardigheid te testen in het gebruik van de Geïntegreerde Taalbank van het Instituut voor de Nederlandse taal (gtb.ivdnt.org) met de online versies van het Oudnederlands Woordenboek (ONW), het Vroegmiddelnederlands Woordenboek (VMNW), het Middelnederlandsch Woordenboek (MNW) en het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT).

In deze bijdrage maak ik de winnaar bekend, geef ik de 19 vragen én de antwoorden waaruit deze quiz bestond, én leg ik uit hoe je in zo min mogelijk stappen tot die antwoorden kunt komen.

Lees verder >>

Historischewoordenboekquiz

Posted on by

Door Roland de Bonth

Voor alle vakantiegangers en thuisblijvers – in Nederland en ver daarbuiten – die zich even geen raad weten met de grote hitte en de dito hoeveelheid vrije tijd, presenteer ik hier de historischewoordenboekenquiz. Het enige wat u ervoor nodig hebt is de Geïntegreerde Taalbank van het Instituut voor de Nederlandse taal (gtb.ivdnt.org). Op deze website vindt u de vier grote historische woordenboeken van het Nederlands: het Oudnederlands Woordenboek (ONW), het Vroegmiddelnederlands Woordenboek (VMNW), het Middelnederlandsch Woordenboek (MNW) en het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT). Naast de woordenboeken treft u in deze internetapplicatie informatie aan over de woordenboeken zelf en over het zoeken in de woordenboeken (onder het tabblad Help & Info).

De antwoorden op alle vragen zijn – met enig zoekwerk – in deze online applicatie te vinden. Als u de eerste letter van de juiste antwoorden achter elkaar zet, leest u een korte zin. De antwoorden op de 19 vragen én de korte zin kunt u tot 17 augustus 2019 opsturen naar r.de.bonth@hotmail.com. Uit alle correcte inzendingen zal één winnaar worden getrokken. Deze ontvangt naast de eeuwige roem een exemplaar van het boek Kids, koffietjes & comfortzone. Waarom taal soms zo irritant is van Vivien Waszink & Laura van Eerten.

Hopelijk biedt het maken van deze quiz u het nodige vermaak én leert u quizenderwijs hoe u optimaal kunt zoeken in deze webapplicatie. Veel succes!

Lees verder >>

Woorden voor Rembrandt. Gelegenheidswoordenboekje 17de-eeuwse schilderstermen

Posted on by

Door Dirk Geirnaert en Roland de Bonth

Kan een doodeerlijke schilder toch een afzetter zijn en is een tronie alleen iets voor boeven? Welke kleur wordt er bedoeld met smalt en wat is een vispenseel? Naar aanleiding van het Rembrandtjaar 2019 brengt het Instituut voor de Nederlandse Taal (INT) een gelegenheidswoordenboekje uit met schilderstermen uit de 17de eeuw: van aanleggen tot zwaddering, allemaal woorden die Rembrandt ongetwijfeld kende en gebruikte. Rembrandt stierf in 1669, 63 jaar oud. Het leek daarom een aardig idee om de schilder dan ook met een collectie van 63 termen te herdenken, voor elk levensjaar één woordenboeklemma. Maar omdat er bij verschillende van die woorden dikwijls ook nog eens afleidingen en samenstellingen opgenomen werden, telt de totale lijst precies 100 termen.

Lees verder >>

Van test naar tekst

Posted on by

Door Roland de Bonth

Wetenschappelijk onderzoek laat zich – als zovele andere zaken – goed vergelijken met een ijsberg. Alleen het topje –  een artikel of boek – is zichtbaar, terwijl het grootste gedeelte ervan aan het zicht onttrokken is – het proces van oriënteren & vaststellen, zoeken & plannen, selecteren, meten & verzamelen en verwerken (zie hier voor een zesstappenplan onderzoek doen).

Studenten in het hoger onderwijs leren tijdens hun bachelor en master geleidelijk aan hoe zij (wetenschappelijk) onderzoek moeten doen, maar leerlingen in het voortgezet onderwijs komen daarmee slechts mondjesmaat in aanraking, in het ongunstigste geval alleen bij het schrijven van een profielwerkstuk.

Lees verder >>

Oefenen in stijl

Posted on by

Door Roland de Bonth

Frans Hals en de Modernen. Zo heette de tentoonstelling die van 13 oktober 2018 tot en met 24 februari 2019 te zien was in het Frans Halsmuseum in Haarlem. Honderden kunstenaars, onder wie beroemde schilders als Gustave Courbet, Claude Monet en Eduard Manet, brachten aan het eind van de negentiende eeuw een bezoek aan het in 1862 geopende museum, toen nog gevestigd in het stadhuis. Op de daar opgestelde schildersezels waren de Modernen bezig om de bewonderde Hollandse Meester te kopiëren. Max Liebermann kon met recht de grootste Hals-fan uit die tijd worden genoemd. De Duitse impressionist bezocht ten minste vijf keer het museum en vervaardigde meer dan dertig kopieën van Hals’ werken. Zo hoopte Liebermann zich de losse schilderstijl van zijn zeventiende-eeuwse voorganger eigen te maken. 

Niet alleen schilders oefenen zich in het kopiëren van voorbeelden, ook van schrijvers is bekend dat zij teksten van beroemde voorgangers overschreven om zich zo de stijl van een literator eigen te maken. Anderen deden dat door teksten uit het hoofd te leren, zoals de beroemdste ex-leraar Duits van Nederland: O. den Beste. Zelfs meer dan 33 jaar nadat hij die van buiten had geleerd, wist hij de volledige tekst van Simon Carmiggelts Kronkel ‘De Voordrachtskunstenaar’ in rap tempo voor te dragen. En dat was zeker niet de enige Kronkel die hij in het geheugen geprent had. Naar eigen zeggen had hij er in 1951 zo’n vijftig gememoriseerd.

Lees verder >>

Zoeken in grote hoeveelheden geschreven en gesproken Nederlands met OpenSoNaR

Posted on by

Door Instituut voor de Nederlandse Taal

Dinsdag 9 april heeft het Instituut voor de Nederlandse Taal een nieuwe versie van de OpenSoNaR webapplicatie gelanceerd, waarmee je kunt zoeken in grote hoeveelheden geschreven en gesproken Nederlands. De applicatie geeft toegang tot data uit het SoNaR-corpus, een verzameling geschreven teksten van meer dan 500 miljoen woorden, en het Corpus Gesproken Nederlands (CGN), een verzameling van 900 uur Nederlandse spraak.

De nieuwe webapplicatie maakt het mogelijk om te zoeken in alle data van de twee verzamelingen (corpora). De grote hoeveelheden tekst zijn voorzien van extra taalkundige informatie zoals woordsoort en lemma, en bovendien zijn van het Corpus Gesproken Nederlands ook de geluidsfragmenten te beluisteren. In de applicatie kun je eenvoudig zoeken op een woord, of een complexere zoekactie doen door te selecteren op een specifieke annotatie of door reguliere expressies te gebruiken. Daarnaast is het mogelijk om de zoekresultaten op te slaan, de zoekgeschiedenis te raadplegen en frequentielijsten te bekijken.
Lees verder >>

Zoekt (met reguliere expressies), en gij zult (meer) vinden

Posted on by

Door Roland de Bonth

Het is haast niet meer voor te stellen, maar er is een tijd geweest dat studenten Nederlands geen gebruik konden maken van het internet. Om een antwoord te krijgen op een onderzoeksvraag – ik startte in 1985 – was ik aangewezen op een nauwelijks te overziene hoeveelheid papieren boeken, verspreid over de instituutsbibliotheek en de universiteitsbibliotheek. Bij het vak heuristiek maakte ik via het onder oudere neerlandici welbekende Vermakelijk bibliografisch ganzenbord van A.M.J. van Buuren, W.P. Gerritsen en A.N. Paasman kennis met de naslagwerken en hulpmiddelen die noodzakelijk waren voor het schrijven van werkstukken en scripties, zoals de Bibliografie van de Nederlandse Taal- en Literatuurwetenschap (BNTL), het Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek (NNBW) en Brinkman’s Cumulatieve Catalogus van Boeken.

De afgelopen 34 jaar is het internet enorm uitgedijd. Dat is zowel een zegen als een vloek. Een zegen omdat je nu waar dan ook met één eenvoudige zoekopdracht in Delpher honderden jaargangen van tientallen kranten kunt doornemen. Uitgebreider, sneller én nauwkeuriger dan uren lang aan een tafel in de leeszaal van de universiteitsbibliotheek vergeelde ingebonden jaargangen van een beperkt aantal dagbladen doornemen en de resultaten met een pen overschrijven op papier. Als je tenminste iets gevonden had, want die garantie had je van tevoren niet. Lees verder >>