Auteur: Roland de Bonth

Wè neukt dè! De Database van de Zuidelijk-Nederlandse Dialecten (DSDD)

Posted on by
oma & opa Fitters [foto Roland de Bonth]

Door Roland de Bonth

Mijn oma is in 1900 geboren in het Noord-Brabantse Haarsteeg en heeft een groot deel van haar leven in het nabijgelegen Nieuwkuijk gewoond. Ze is 32 jaar geleden overleden, maar ik kan me nog goed herinneren dat zij af en toe “wè neukt dè!” zei (wat neukt dat, ‘wat doet dat er toe’). Oma lachte er altijd wat ondeugend bij, want ze had heus wel door dat het werkwoord neuken in het gewone Nederlands een heel andere betekenis had.

Lees verder >>

(Nog even) gratis toegang tot wetenschappelijke publicaties voor leraren

Posted on by

Door Roland de Bonth

Photo by J. Kelly Brito on Unsplash

Een fraai staaltje van serendipiteit vanochtend. Ik wilde via de website van de Koninklijke Bibliotheek de KB-catalogus raadplegen, toen mijn oog viel op een Pilot ‘gratis toegang tot wetenschappelijke publicaties’: leraren aan het woord en een link naar ervaringen van gebruikers. Wat blijkt? Sinds oktober 2019 hebben onderwijsprofessionals die verbonden zijn aan het primair onderwijs, het voortgezet onderwijs of het middelbaar beroepsonderwijs via het e-mailadres van hun school of onderwijsinstelling een jaar lang gratis toegang tot EBSCO Education Source, een database met wetenschappelijke onderwijsliteratuur. 

Helaas eindigt de pilotperiode al op 29 oktober 2020, maar bij de FAQs wordt gemeld dat je gedurende de gehele looptijd van het project kunt instappen. Meld je dus snel aan met je school-e-mail om nog ruim een maand gebruik te kunnen maken van deze database.  

Meer informatie over dit project en de aanmeldprocedure is te vinden op voordeleraar.nl

Word woordenschatgraver!

Posted on by
Fotograaf: Joop van Bilsen, Schatgraven in Egmond aan Zee (Nationaal Archief / CC0)
[bron: Wikimedia Commons]

Door Roland de Bonth

Elke woensdag bespreekt Ewoud Sanders in de NRC-rubriek ‘Woordhoek’ de herkomst van een woord dat in de actualiteit is. Het verbod om te knuffelen inspireerde hem in zijn column van 1 september 2020 op zoek te gaan naar de oorsprong van dat woord. Door de Dikke Van Dale kwam hij tot de opmerkelijke ontdekking dat knuffelen oorspronkelijk ‘ruw hanteren’ betekende, niet bepaald het tedere omhelzen dat we er nu mee aanduiden. Hoe deze vreemde betekenisverandering precies heeft plaatsgevonden, wordt volgens Sanders niet duidelijk verwoord in de door hem geraadpleegde vakliteratuur. 

Lees verder >>

Een noot bij Voskuils Afgang (Het Bureau, deel 6)

Posted on by
Foto door Jaerv [bron: Wikimedia Commons]

Door Roland de Bonth

Bijna twee jaar geleden schreef ik voor Neerlandistiek voor de klas de bijdrage Real Men op de Ventoux. Van leesboek naar ‘luisterboek’. Op basis van alle muziekstukken die Bert Wagendorp in zijn roman Ventoux noemde, had ik deze openbare Spotify-afspeellijst gemaakt. Lezers van dat boek kunnen de nummers uit die lijst afspelen wanneer ze bij lezing in de tekst opduiken: ze staan namelijk op volgorde van voorkomen. Het beluisteren van de muziek kan de lezer terugvoeren naar de tijd waarin het boek zich afspeelt of kan de gemoedstoestand van een personage karakteriseren.

Lees verder >>

Groot Dicté der Nederlandsche Taal

Posted on by
Advertentie uit de Opregte Haarlemsche Courant van 3 augustus 1865 [bron: Delpher]

Door Roland de Bonth

Omdat het op 9 november 2020 precies tweehonderd jaar geleden is dat woordenboekmaker Matthias de Vries werd geboren, heeft het Instituut voor de Nederlandsche Taal 2020 uitgeroepen tot Matthias de Vriesjaar. Op 16 september 2020 vindt als een van de activiteiten rond De Vries in de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letteren in Gent – en via een livestream – het Groot Dicté der Nederlandsche Taal plaats. De tekst is geschreven door Kristien Hemmerechts en zal door de auteur zelf worden voorgelezen. Niet het Groene Boekje maar de regels van de spelling-De Vries en Te Winkel zullen leidend zijn bij dit Dicté. Deelname is gratis, maar inschrijven (voor zowel op locatie als online) is wel verplicht.     

Lees verder >>

Letterzetters? Puzzelen met schrijvers – uitslag & antwoorden

Posted on by
Kees Swarte [Wikimedia Commons]

Door Roland de Bonth

Bij temperaturen van boven de 35 graden Celsius is het verstandig om binnen te blijven en te genieten van een goed boek. Of om het cryptogram te maken met Nederlandse en Vlaamse schrijvers dat 23 juli op Neerlandistiek geplaatst is (het is hier te vinden). Het aantal inzendingen vlak voor het aflopen van de inzendtermijn lag dan ook opmerkelijk hoog. 

Lees verder >>

In memoriam: Frans Wilhelm (1945-2020)

Posted on by

Door Frank Vonk, Jan Noordegraaf, Roland de Bonth, Gijsbert Rutten

Op 12 juni overleed de Nijmeegse anglist Frans Wilhelm, bij neerlandici en historiografen van het talenonderwijs wellicht bekend als medeauteur van de Geschiedenis van het talenonderwijs (2015). Frans is in Nijmegen geboren en overleed aldaar. Net als Ruud Lubbers en Hans van Mierlo ging Frans naar het gymnasium van het Canisius College, een katholieke jongenskostschool van de jezuïeten. Vanaf 1963 studeerde hij Engelse Taal- en Letterkunde aan de Katholieke Universiteit te Nijmegen, tegenwoordig de Radboud Universiteit. In 1971 behaalde hij zijn doctoraaldiploma aan het Radley College in Berkshire (UK).

Frans Wilhelm (links) voor een belangrijke deur van de Bodleian Library in Oxford (2004). Foto: G. Rutten
Lees verder >>

Gratis drie meter woordenboek voor elke leerling

Posted on by
Foto van Vysotsky (Wikimedia Commons)

Door Roland de Bonth

Afgelopen donderdag – 11 juni 2020 – viel het juni-nummer van Onze Taal op onze inloopmat. Normaal gesproken lees ik als eerste, dus nog voordat ik de plastic folie heb verwijderd, de rubriek Ruggespraak met onbedoeld grappige advertenties en krantenkoppen. Maar dit maal had ik meer oog voor de voorkant waar breeduit het thema van dit nummer werd uitgemeten: de negentiende eeuw.  

Lees verder >>

Uitslag Matthias de Vriesquiz

Posted on by
Eerste aflevering van het Woordenboek der Nederlandsche Taal; exemplaar Instituut voor de Nederlandse Taal

Door Roland de Bonth

Tot en met 11 juni 2020 was het mogelijk antwoorden in te sturen van de Matthias de Vriesquiz die op 27 mei op Neerlandistiek  was gelanceerd. Die datum was niet zonder reden gekozen: op die dag in 1891 gaf Matthias de Vries namelijk zijn laatste college. In het levensbericht dat A. Kluyver in maart 1893 schreef voor het Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde – en waar veel antwoorden op de quiz te vinden waren – lezen we hoe De Vries terugkijkt op zijn loopbaan:

Lees verder >>

Was Balthazar Huydecoper een letterkundig initiator? Een promotie in 1962

Posted on by

Door Roland de Bonth

Het kopen van tweedehands en antiquarische boeken heeft me al verschillende malen bijzondere exemplaren opgeleverd. Een op 9 november 1991 door F. Springer (1932-2011) gesigneerd exemplaar van Bougainville (1990), contemporain commentaar in Weegh-schael, om in alle billickheydt recht te overvveghen de oratie van den […] heere Dvdley Carleton […] inde vergaderinghe der […] Staten Generael (1617) en een ingeplakt ex libris van de filosoof H.J. Pos (1898-1955) in Lambert ten Kates Aenleiding tot de kennisse van het verhevene deel der Nederduitsche sprake (1723).

Lees verder >>

Matthias de Vriesquiz

Posted on by

Door Instituut voor de Nederlandse Taal

Op 9 november 2020 is het precies tweehonderd jaar geleden dat de Nederlandse taal- en letterkundige Matthias de Vries (1820-1892) werd geboren. De Vries heeft veel voor de studie van het Nederlands betekend en is onder andere grondlegger van het grootste historische woordenboek ter wereld, het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT). De publicatie van het laatste deel van het WNT heeft De Vries niet meer meegemaakt. Ruim een eeuw na zijn overlijden – in 1998 – werd het pas voltooid door het Instituut voor Nederlandse Lexicologie, de voorganger van het huidige Instituut voor de Nederlandse Taal.  

Lees verder >>

Vermakelijk bio- en bibliografisch toetsenbord: zoeken op internet

Posted on by

Door Roland de Bonth

In december 2017 won Schrijverskabinet.nl de Gerrit Komrij-prijs, omdat die website er dat jaar het best in geslaagd was de oudere letterkunde onder de aandacht van een groter publiek te brengen. Het Schrijverskabinet is ingericht rondom een achttiende-eeuwse verzameling auteursportretten: het Panpoëticon Batavûm. Van een groot aantal dichters en dichteressen van wie ooit een portret deel heeft uitgemaakt van die collectie, is op Schrijverskabinet inmiddels een beknopte biografie opgenomen in de rubriek ‘Uit de kast’. Toch zijn er nog tal van auteurs die wachten op een artikel. Hier kun je zien wie dat zijn.

Lees verder >>

Wa zedde nou?

Posted on by

Door Roland de Bonth

Het heeft niet mogen baten. Ondanks pogingen van een Amsterdamse erfgoedvereniging om snackbar ’t Pleintje ondergebracht te krijgen in het Nederlands Openluchtmuseum, ging op 30 januari 2020 de beroemde friettent uit de comedyserie New Kids tegen de vlakte. Kennelijk was niet iedereen gevoelig voor het argument dat de snackbar voor veel dertigers een ‘iconisch gebouw’ is.

De snackbar stond in Maaskantje, een dorp met nog geen tweeduizend inwoners, dat behoort tot Sint-Michielsgestel, ten zuidoosten van ’s-Hertogenbosch. Door de serie New Kids kreeg Maaskantje landelijke bekendheid en werden plaatsnaamborden door fans op grote schaal ontvreemd. 

Lees verder >>

Laat ze maar lallen

Posted on by

Door Roland de Bonth

Heb je tussen de 7 en de 15 glazen alcohol op, dan ben je dronken. De kleine hersenen – onder andere verantwoordelijk voor de fijne coördinatie van je lichaam – zijn dan deels uitgeschakeld. Ook al doe je verwoede pogingen om zo normaal mogelijk te klinken, het lukt je eenvoudigweg niet om de regie te blijven voeren over de spieren in je tong en je mond. Het gevolg daarvan is dat je met een dubbele tong spreekt, je lalt. 

Lees verder >>

Uitslag van De naam van de vaders. Een paasquiz

Posted on by

Door Roland de Bonth 

Hoe heetten de vaders – of pa’s – van bekende en minder bekende Nederlandse en Vlaamse dichters, van wie Gerrit Komrij gedichten heeft opgenomen in zijn bloemlezing De Nederlandse poëzie van de negentiende en twintigste eeuw in 1000 en enige gedichten? Dat was de uitdaging waarvoor deelnemers zich gesteld zagen in de paasquiz die twee weken geleden op Neerlandistiek verscheen.  

Lees verder >>

Vitamine N(amen)

Posted on by

Door Roland de Bonth

In de strijd tegen het coronavirus proberen we anderen niet te besmetten door thuis te blijven en – als we toch naar buiten moeten – 1,5 meter afstand in acht te nemen. In de strijd tegen het coronavirus proberen we zelfniet besmet te raken door thuis te werken, voldoende te bewegen en gezond te eten. Supermarkt Albert Heijn meldde onlangs dat de kiwi het meest verkochte fruit was. Emeritus-hoogleraar voedingsleer Martijn Katan keek daar niet van op: kiwi’s bevatten zeer veel vitamine C en consumenten geloven dat die hen beschermt tegen infectieziekten. Helaas voor hen blijkt daar geen bewijs voor te zijn (NRC 25 maart 2020).

Lees verder >>

De naam van de vaders. Een paasquiz

Posted on by

Door Roland de Bonth

Na drie dagen carnaval vieren is op Aswoensdag de vastentijd begonnen. Deze vastenperiode eindigt met Pasen, het feest waarmee christenen vieren dat Christus is opgestaan uit de dood. Nu minder dan de helft van de Nederlanders zichzelf nog gelovig noemt, raakt het religieuze aspect van Pasen steeds verder op de achtergrond. Velen denken bij het paasfeest eerder aan paaseieren verstoppen, uitgebreid brunchen en paasmarkten bezoeken. 

Lees verder >>

De vlag dekt de lading niet

Posted on by

Door Roland de Bonth

Ik hou van historische taalkunde, van historische letterkunde én van historische romans. Het boekenweekgeschenk van dit jaar heb ik dan ook met plezier en belangstelling gelezen. In Leon & Juliette reconstrueert Annejet van der Zijl een waargebeurde negentiende-eeuwse liefdesgeschiedenis van Leon Herckenrath (1800-1861) en zijn vrouw Juliette (1809-1856). Tegelijkertijd kom je ook een en ander te weten over de rol van de slavernij en de positie van de slaven in de toenmalige Amerikaanse stad Charleston.

Lees verder >>

Uitslag Multatuli-triviaquiz

Posted on by

Door Roland de Bonth

Om de 200e geboortedag van Multatuli op 2 maart 2020 te vieren plaatste ik twee weken geleden een Multatuli-triviaquiz op Neerlandistiek. Twee weken lang kregen deelnemers de tijd hun heuristische vaardigheden op de proef te stellen. En het moet gezegd, degenen die het antwoordformulier hebben ingezonden, blijken heel goed in staat te zijn hun weg op het internet te vinden. Bijna alle deelnemers – uit Nederland, Italië en Frankrijk – hadden maar één of twee foutjes. (Het antwoord op vraag 5 heb ik niet meegeteld want in de opgave stond dat de derde letter in plaats van de vierde letter genoteerd moest worden. Op Neerlandistiek is dat inmiddels verbeterd.) 

Lees verder >>

‘De daad bij de term voegen’

Posted on by

Door Roland de Bonth

Niet hippisch ingewijden zullen vreemd opkijken als zij horen dat een paard niet spoort. Heeft het dier een aan de gekkekoeienziekte gerelateerde stoornis? Nee hoor, een paard dat niet spoort treedt met zijn achterbenen niet in het spoor van zijn voorbenen. Het is maar één van de termen uit de dressuur, de gymnastische basis van de paardensport, die Lut Colman bespreekt in haar bijdrage aan het boekje Vak-taal. Van achterhand tot zwavelgeel elfenbankje (2017). Intrigerend zijn ook enkele andere termen die zij in dat stuk Paardengym aan de orde stelt. Wist je dat je in de dressuur één paard kunt verzamelen en dat je in de dressuurproef vierkant moet halthouden?  

Lees verder >>

Multatuli-triviaquiz

Posted on by

Door Roland de Bonth

“Nederlanders zijn maar matig in staat hun weg te vinden op internet”. Dat bleek uit onderzoek waarop communicatiewetenschapper Alexander van Deursen in december 2010 promoveerde aan de Universiteit Twente. We zijn inmiddels bijna 10 jaar verder. Zou zijn stelling nog steeds waar zijn? Zijn we beter geworden in zoeken? Of zou alleen het algoritme van Google zich verder hebben ontwikkeld? 

Op 2 maart vieren we de tweehonderdste geboortedag van Multatuli. Deze dag markeert tevens de start van het Multatuli-jaar. Met de geregelde aandacht op Neerlandistiek voor Multatuli – denk aan de Multatuli-leescursus! – weet de trouwe lezer van dit tijdschrift inmiddels aardig wat over het werk van deze grote negentiende-eeuwse schrijver. Maar is het genoeg om deze Multatuli-triviaquiz te maken? 

Lees verder >>

O schrijverke, schrijverke

Posted on by

Door Roland de Bonth

Wie Neerlandistiek per mail volgt, treft in zijn inbox elke ochtend een dagoverzicht met alle artikelen van de vorige dag aan. Dit overzicht opent steevast met een gedicht, geplaatst door Raymond Noë. Bij zijn keuze laat hij zich doorgaans leiden door de actualiteit of de tijd van het jaar. Zo plaatste hij op 2 januari het gedicht ‘Ik wens U een jaar’ van Guido Gezelle. Althans, aan deze Vlaamse dichter werd het gedicht op diverse internetsites toegeschreven. In reacties op die post twijfelden enkele lezers openlijk aan deze toeschrijving. Vooral het gebruik van de woorden creativiteit en alfabet deed hen de wenkbrauwen fronsen. Inmiddels wordt op Neerlandistiek bij het gedicht vermeld dat de schrijver anoniem is. 

Lees verder >>

2020: Matthias de Vriesjaar

Posted on by

Door Dirk Geirnaert

Tweehonderd jaar geleden, op 9 november 1820, werd in Haarlem Matthias de Vries geboren. Frits van Oostrom heeft hem ooit de aartsvader van de neerlandistiek genoemd. Terecht: Matthias de Vries zorgde onder meer voor monumentale tekstedities van Boendales Lekenspiegel (1844) en, in samenwerking met Eelco Verwijs, van Maerlants Spiegel Historiael (1863); in 1849 werd hij op 29-jarige leeftijd hoogleraar Nederlands in Groningen, een professoraat dat hij in 1853 inruilde voor de leerstoel Nederlands en Geschiedenis in Leiden;  De Vries legde daarnaast ook de fundamenten voor het Middelnederlandsch Woordenboek (MNW) en vooral voor het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT). Het is met name door zijn pionierswerk in de wetenschappelijke lexicografie van het Nederlands dat hij zich binnen de neerlandistiek een uitzonderlijke en belangrijke positie verwierf.

Lees verder >>