Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek
Door Marc van Biezen
Dat de diverse functies van het pronomen er (presentatief, locatief, prepositioneel, kwantitatief) kunnen en soms moeten samenvallen in één (verschijningsvorm) is bekend. In zin 1 vervangt er zowel een zelfstandignaamwoordgroep bij een telwoord als een zelfstandignaamwoordgroep bij een voorzetsel. Twee keer er is ongrammaticaal.
Door Peter Nieuwenhuijsen
In de populaire rubriek Ikje – in het NRC-Handelsblad – schrijft de Ik op 21 januari 2020 over haar vijfjariige dochter: “Als ze me vraagt waarom hij is overleden,…” Ik vraag me af hoeveel lezers van de NRC bij deze zin even gefronst hebben. Voor mij is hij eigenlijk ongrammaticaal, maar ik weet dat talloze andere sprekers van het Nederlands er geen moeite mee hebben.
Lees verder >>De Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, gevestigd te Leiden, werd in 1766 opgericht als een vereniging van letterkundigen, taalkundigen en historici. De Maatschappij heeft als doel de beoefening van de schone letteren en de studie van de Nederlandse taal- en letterkunde, geschied- en oudheidkunde in hun onderlinge samenhang te bevorderen. Vanaf 2019 reikt de Maatschappij fellowships uit aan maximaal twee onderzoekers per jaar.
Lees verder >>Verwarwoordenboek Vervolg (150)
Door Jan Renkema
In het Verwarwoordenboek worden zo’n 500 woordparen behandeld met vaak onduidelijke verschillen: afgunst-jaloezie, bloot-naakt, geliefd-populair, plaats-plek, enz. Talrijke lezers hebben woordparen aangedragen met het verzoek om ook die te behandelen. Vandaar deze wekelijkse rubriek.
Mocht u ook een ‘verwarpaar’ behandeld willen zien, plaats dan een reactie onder deze rubriek. Kijkt u dan wel even op de website om te zien of de woorden al zijn opgenomen.
ironie / sarcasme / cynisme
Deze drie woorden verschillen in betekenis.
Lees verder >>
On Thursday 21st and Friday 22nd of January 2021 the Humanities Department of the Open University of the Netherlands organizes the international conference ‘Cultural perceptions of safety’. The conference will be held in Utrecht, at the Academiegebouw, and is supported by the Huizinga Institute (Research Institute and Graduate School of Cultural History).
Lees verder >>Oproep voor bijdragen VIOT 2021
Op 20, 21 en 22 januari 2021 vindt aan de Universiteit Gent het vijftiende taalbeheersingscongres plaats van de Vereniging Interuniversitair Overleg Taalbeheersing (VIOT). Het thema voor dit congres is “Taalbeheersing maakt het verschil”. De congresorganisatie nodigt u van harte uit om een bijdrage aan het congres te leveren.
Lees verder >>
Door Niels Bokhove
In de kop van een achtergrondartikel van Joep Dohmen in NRC-Handelsblad van 18 januari jl. staat deze zin:
In eerste instantie las ik deze zin met in gedachten het vervolg ‘… maar om een andere reden’. Direct daarna begreep ik dat de bijzin juist de reden voor het niet-verlengen was.
Lees verder >>Jeugdverhalen over joden (73)
Door Ewoud Sanders
Auteur: Adolf Jacob Hoogenbirk (1848-1920)
Herkomst en drukgeschiedenis
Adolf Jacob Hoogenbirk groeide op in een vroom protestants gezin in Amsterdam. Hij werd beïnvloed door dominee Jan de Liefde en door de evangelist Eduard Gerdes. Beiden schreven jeugdboeken. Hoogenbirk schreef zijn eerste jeugdboek op zijn veertiende. In totaal zou hij er ruim vijftig publiceren, de meeste met een sterk evangeliserende boodschap. ‘Hij steeg met zijn werk uit boven een groot gedeelte van de toenmalige zondagsschoollectuur’, aldus Richard van Schoonderwoerd in het Lexicon van de jeugdliteratuur.
Lees verder >>De Nijmeegse bibliotheek van Jerome Bruner
Door Roel Willems
Vorige week woensdag werd op het Max Planck Instituut in Nijmegen de Jerome Bruner bibliotheek geopend. Bruner was een Amerikaanse psycholoog met een heel divers wetenschappelijk oeuvre. Na zijn overlijden (in 2016 als 100-jarige) werd zijn persoonlijke bibliotheek (+- 3300 boeken) vanuit New York naar Nijmegen verscheept. Het heeft te maken met Bruner zijn rol in de oprichting van het MPI aan Nijmegen (in de jaren ’70). Vandaag wil ik het hebben over een inzicht van Bruner dat mijn eigen werk beïnvloed heeft: Verhalen maken ons denken makkelijker.
Maar we beginnen met een omweg.
Lees verder >>
Door Marita Mathijsen
Eelco Verwijs is de eerste neerlandicus die in zijn moerstaal promoveerde, aan de Leidse universiteit. Promoveren in het Latijn was toen nog gebruikelijk. Hij was 27 jaar toen hij zijn briljante uitgave van Jacob van Maerlants Wapene Martijn maakte, de eerste kritische editie van dit werk in Nederland, in 1857 uitgegeven. Later werd Verwijs bekend als samensteller van woordenboeken.
Lees verder >>Studiemiddag en boekpresentatie
vrijdag 24 januari 2020
14:00 – 17:00 uur
Universiteitsbibliotheek (Vossiuszaal)
Witte Singel 27, 2311 BG Leiden
Deze studiemiddag is gewijd aan een bijzonder literair genre: spotcatalogi van niet-bestaande boeken. Dit komische genre, dat zijn oorsprong vond in het romanwerk van François Rabelais, kende vanaf de zestiende eeuw een grote, internationale verspreiding. Bekende schrijvers als Johann Fischart, John Donne, Thomas Browne, Leibniz en Multatuli hebben zich aan het genre gewaagd. Anonieme spotcatalogi hadden politieke tegenstanders als mikpunt. Zo kreeg in 1672 Johan de Witt vele neptitels toegeschreven.
Lees verder >>De jaren twintig van de eenentwintigste eeuw zijn in beweging. Kerstbomen zijn ingepakt en op zolder gezet, of met man en macht naar buiten gesleept en in kalende groepjes op straat achtergelaten. Soms kun je de lente al in de lucht ruiken, maar voor ze goed en wel aanvangt, wacht ons nog een paar maanden vol grauwe dagen en regenbuien. Om deze tussenperiode wat schwung te geven, publiceren we hier traditiegetrouw een lijst met de beste Nederlandstalige muzieknummers uit het afgelopen jaar, aangedragen door Utrechtse Neerlandici.
Lees verder >>
Met trots stelt de Openbare Bibliotheek Brugge de nieuwe website www.Gezelle.be voor. De Brugse openbare bibliotheek is een erfgoedbibliotheek en bewaart o.a. het Gezellearchief. De duizenden documenten – brieven, poëziehandschriften, taalkundige notities, enz. – komen op de nieuwe site tot leven in verhalen, citaten, foto’s, geluidsfragmenten en filmpjes. Van de schandelijke Lady Smith tot de indiaan in Gezelle: je ontdekt er alles wat je nog niet wist over de bekende priester-dichter. Via artificiële intelligentie slaagden we er zelfs in om te tonen hoe Gezelle er als kind moet hebben uitgezien.
Afbeelding: ‘scheldblad’ van de 25-jarige Gezelle.
Door Christopher Joby
There is no evidence of the Dutch having contact with Ainu people during the Tokugawa period. The Dutch were mainly confined to Deshima, an island in the far west of the Japanese archipelago, while the Ainu lived in the north of Honshu and on Hokkaido (then called Ezo). Nevertheless, there is a Dutch-Ainu-Japanese vocabulary consisting of 43 sheets in the Special Collections of Leiden University Library (Serrurier 95, Kerlen 1809). We do not know who compiled it or when, but there are a few clues. The introduction, written in Dutch, records that it was based on ‘an original publication by a Japanese’ (een Originele ‘uitgave’ van een Japander’). The copy in Leiden University Library has the ex libris ‘Uit de Verzam[eling] van Overmeer Fisscher’. This refers to Johannes van Overmeer Fisscher, who held various positions at Deshima. He left Japan in 1829, so this may give us a terminus ante quem for publication.
Lees verder >>Letten op het belendende perceel (3)
Triomf, triomf! hef aan, mijn luit,
Want moeder zegt: de tand is uit!
Laat dreunen nu de wanden!
Eerst gaf Gods gunst het lieve wicht
Den adem en het levenslicht,
Nu geeft zij ‘t wichtje tanden.
Zo dichtte Tollens Op den eersten tand van mijn jongstgeboren zoontje. Jazeker, het jongetje heette nog wichtje, taal kan veranderen.
Lees verder >>Op donderdag 12 maart 2020 vindt bij het CBS in Heerlen de conferentie “Meertaligheid op laaggeschoolde werkplekken in grensregio’s” plaats.
De conferentie wordt georganiseerd door het CBS en het expertisecentrum ITEM (Internationale, Transnationale en Euregionale Mobiliteits- en Grensoverschrijdendevraagstukken in de regio) van de Universiteit Maastricht.
Lees verder >>Ans Wallinga, learares Frysk yn Drachten, hat in rige fideo’s op YouTube set om jins behearsking fan de Fryske stavering en grammatika te ferbetterjen. Se binne rjochte op in jong publyk, mar se binne ek gaadlik foar oaren dy’t harren opskerpje wolle.
Lees verder >>
Verwarwoordenboek Vervolg (149)
Door Jan Renkema
In het Verwarwoordenboek worden zo’n 500 woordparen behandeld met vaak onduidelijke verschillen: afgunst-jaloezie, bloot-naakt, geliefd-populair, plaats-plek, enz. Talrijke lezers hebben woordparen aangedragen met het verzoek om ook die te behandelen. Vandaar deze wekelijkse rubriek.
Mocht u ook een ‘verwarpaar’ behandeld willen zien, plaats dan een reactie onder deze rubriek. Kijkt u dan wel even op de website om te zien of de woorden al zijn opgenomen.
berouw / spijt
De woorden verschillen in betekenis.
Lees verder >>
Door Esther Bouma
Gisterenochtend voerde ik een wel heel onverwacht gesprek.
Een aantal jaren geleden deed ik hier een oproep onder docenten Nederlands in Duitsland en vroeg hen of zij wellicht Duitse cursisten in de lessen hebben/hadden die volgens het Kinderlandverschickungsprogramm in Nederland de zomervakanties doorbrachten.
Lees verder >>Letten op het belendende perceel (2)
Door Siemon Reker
Duidelijk is niet direct over het hoofd te zien voor wie Nederlands leert. Even tellen? Het woord staat meer dan 3500 maal genoteerd in de Handelingen gerekend over het hele kalenderjaar 2019 waarin verslagen van alle plenaire vergaderingen van de Tweede Kamer verzameld zijn. Maar duidelijk is een woord zonder meer, sprekers m/v vinden dat te kaal en grijpen niet zelden naar een nadere toelichting in de vorm van een bijwoord dat in die verslagen vooral links ervan opgeschreven staat. Dat kan een nadrukkelijke onderstreping betreffen (helemaal duidelijk, echt duidelijk, volstrekt duidelijk, fundamenteel duidelijk) maar ook veel voorzichtiger: ietsje duidelijk, behoorlijk duidelijk, een tikje duidelijk, een beetje duidelijk. Ook een volledige ontkenning kan natuurlijk voorkomen (niet duidelijk, niks duidelijk).
Lees verder >>Letten op het belendende perceel (1)
Door Siemon Reker
Als we simpeltjes kijken naar het (ongecorrigeerde) verslag van de laatste plenaire vergadering van de Tweede Kamer in het vorige jaar, tellen we 23 maal het woord best. Is dat veel? Laten we in plaats van deze vraag een andere stellen: wat vergezelt best aan de rechterzijde? Natuurlijk, op zo’n laatste vergaderdag van het jaar klinken alvast goede voornemens door aan het Binnenhof en dus noteren we geregeld de uitdrukking z’n best doen ja, z’n uiterste best doen. Maar minstens zo opmerkelijk is de frequentie waarmee best direct vergezeld wordt door iets in de sfeer van een bijvoeglijk naamwoord of bijwoord (samen gemakshalve aangeduid als A, respectievelijk adjectief en adverbium). Best fijn, moeilijk, vaak, veel, relevant, lastig, bereid zijn voorbeelden daarvan. Best mogelijk is een ander geval, waarschijnlijk het eerste dat een nieuwe trend in het Nederlands op gang heeft gebracht, namelijk die combinatie van best + A.
Lees verder >>De onderzoeksgroep DIGI (Brussels Platform voor Digital Humanities) zoekt een full-time wetenschappelijk medewerker / programmeur voor de ondersteuning van haar digitale onderzoeksprojecten (bijv. Getuigenissen.org.
Lees verder >>Jeugdverhalen over joden (72)
Door Ewoud Sanders
Auteur: Franz Hoffmann (1814-1882)
Uit het Duits vertaald door R. Bell
Herkomst en drukgeschiedenis
In 1842 begon Hoffmann, indertijd boekhandelaar, met het schrijven van jeugdboeken. Die werden zo geprezen dat hij besloot van zijn pen te gaan leven. Om genoeg te kunnen verdienen, sloot hij contracten af met verschillende uitgevers. Dit leidde tot een enorme productie: in veertig jaar tijd publiceerde hij ruim tweehonderdvijftig jeugdverhalen. P.J. Buijnsters en Leontine Buijnsters-Smets noemen Hoffmann in Lust en Leering (1997) ‘de absolute veelschrijver’. Al zijn werken hebben een sterk moreel-religieus karakter.
Dat geldt ook voor Das große Loos uit 1862, dat in 1865 in het Nederlands werd vertaald door R. Bell, hoofdonderwijzer aan de Openbare Armenscholen te Amsterdam.
Het hoogste lot verscheen bij C.L. Brinkman in Amsterdam en beleefde drie drukken: in 1865, 1877 en ergens voor 1882.
In de samenvatting is geciteerd uit de eerste druk.
Lees verder >>Van lijkzang tot strijdlied – Studiemiddag over gebruiksfuncties van Nederlandstalige poëzie door de eeuwen heen.
Tijdens deze studiemiddag staat publieks- en gebruikspoëzie centraal. Door de eeuwen heen heeft poëzie een sociale functie in de samenleving en in de publieke ruimte.
In de lezingen presenteren specialisten in de historische en moderne Nederlandstalige literatuur hun onderzoek. Vervolgens gaan zij met elkaar en met het publiek in gesprek over de sociale gebruiksfunctie van poëzie vanaf de renaissance. Er wordt aandacht besteed aan lyriek en liedcultuur, het gelegenheidskarakter van poëzie (zoals hommage- en opdrachtgedichten) en aan rouwpoëzie. Dit gebeurt aan de hand van gevalstudies uit verschillende perioden van de Nederlandse literatuurgeschiedenis waarbij overeenkomsten en verschillen tussen literaire fenomenen van vroeger en vandaag aan bod komen.
Lees verder >>
Door Petra Couvée
Jarenlang was Wladimir Belo-oesov het gezicht van het Nederlands in Moskou. Twee jaar geleden nam hij afscheid als hoofddocent Nederlands aan de Lomonosov Staatsuniversiteit van Moskou, na ruim veertig jaar trouwe dienst. Een terugblik op zijn gedreven docentschap.
‘Hoeveel soorten ‘er’ zijn er?’
Het portier staat open, ik stap uit de Mercedes die me van het vliegveld Sjeremetjevo heeft gehaald. In het schemerdonker zie ik een reus (1.93 -115 kilo) in een rood gore-tex jack.
Lees verder >>
Recente reacties