Auteur: Marc van Oostendorp

Marc van Oostendorp is onderzoeker aan het Meertens Instituut (KNAW). hoogleraar aan de Radboud Universiteit en hoofdredacteur van Neerlandistiek. Hij heeft een website, een YouTube-kanaal en een Twitter-account.

In Nederlandse streekromans hebben de personages Nederlandse namen

Posted on by

Dagboek van een amateurprogrammeur

Door Marc van Oostendorp

Ook de afgelopen dagen had ik weer veel pret met de verzameling ‘streekromans’ die Ewoud Sanders tijdens de coronadagen ter beschikking stelt. Ik ontdekte dat (voor)namen hoogfrequent zijn in deze boeken en daarna maakte ik een top-3720 van deze voornamen: Jan, Dirk en Kees blijken dominant te zijn en sowieso staan mannennamen hoog in de top. (Dat laatste, bedacht ik later, is mogelijk vooral een teken van het feit dat mensen en ook schrijvers minder fantasievol zijn in het bedenken van mannennamen.)

Lees verder >>

Contouren in Shona, Brabants, Japans en meer

Posted on by

College 5 in de reeks ‘fonologie’

Door Marc van Oostendorp

In allerlei talen is er een druk om niet twee keer achter elkaar hetzelfde fonologisch kenmerk te gebruiken. Je kunt dat bijvoorbeeld zien voor toon in het Shona, voor plaats in het Brabants en voor stemhebbendheid in het Japans. Ook behandel ik kort het ‘skelet’ in fonologische representaties, die bestaat uit eenheden die allen de relatieve tijd aanduiden.

(Bekijk deze video op YouTube)

Dood van de dichter

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

In Italië gaat het sinds een paar dagen de goede kant op – er komen de laatste dagen zelfs wat IC-bedden vrij. Maar in het dorp van mijn vrouw is de dichter overleden.

Het dorp ligt ver weg van alles, en dus ook van Bergamo en andere haarden in het noorden. Maar de kapper, die alle oude vrouwtjes bezocht in het dorp dat op wat oude mannetjes na vooral bestaat uit oude vrouwtjes, had het virus opgelopen en toen de dokter van het dorp erbij werd gelopen liep die ook het virus op. Beiden zijn inmiddels genezen.

Lees verder >>

De top-3720 van voornamen in streekromans

Posted on by

Dagboek van een amateur-programmeur

Door Marc van Oostendorp

Een paar dagen geleden begon ik mijn digitale onderzoek naar eigennamen in de verzameling van ruim 1100 door Ewoud Sanders verzamelde Nederlandstalige ‘streekromans’ (waarmee hij geloof ik vooral bedoelt: populaire, niet-literaire romans). Ik constateerde dat het erop leek dat eigennamen zeer frequent zijn in die romans, maar om dat te kunnen vaststellen, moest ik eerst al die eigennamen verzamelen.

Dat heb ik inmiddels gedaan. Gerrit Bloothooft, naamkundig redacteur van Neerlandistiek, stuurde me een bestand toe met 180,000 Nederlandse voornamen (inclusief allerlei spellingvarianten) en ik schreef een script (hier beschikbaar) dat in alle duizend boeken voor ieder woord bekijkt of het een voornaam is. Namen die veelvoorkomende Nederlandse woorden zijn (zoals Dan) worden weggefilterd.

Lees verder >>

Het komt allemaal goed met Nederlands

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Misschien begon aan de Amsterdamse De Boelelaan de victorie. Toen vorig voorjaar de VU, die aan die laan gevestigd is, besloot om wat er nog resteerde van de opleiding Nederlands te sluiten, was er ineens overal aandacht voor de zorgelijke staat waarin álle universitaire opleidingen Nederlands in Nederland bleken te verkeren – een treurig lot waarin trouwens ook de opleidingen in Vlaanderen lijken te delen, zij het misschien iets minder dramatisch.

Lees verder >>

Laten we pas op de plaats maken

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Wie voor de crisis in de volksgezondheid nog niet wist dat de universiteiten volkomen dolgedraaid waren, kan dit nu duidelijk zien. Een crisis van ongekende omvang heeft ook de universitaire gemeenschap getroffen – en het ergste heeft ons nog lang niet bereikt – maar desalniettemin lijkt iedereen vooral bezig om alles zoveel mogelijk door te laten gaan. Er wordt nu geloof ik eerder meer dan minder vergaderd, enorm gewichtige beslissingen vliegen je om de oren.

Iedereen doet dat met de beste bedoelingen, maar ik vind de halsstarheid waarmee men zich aan de normaliteit blijft vastklampen, soms beangstigend.

Het doet denken aan het tekenfilmfiguurtje dat naar de rand van een ravijn rent, en dan nog even horizontaal doorrent. Tot het ineens beseft dat er geen grond onder de voeten meer is, en het in een rechte lijn verticaal gaat.

Lees verder >>

Middelnederlands.nl

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

We hadden het vandaag eigenlijk feestelijk willen openen aan het Meertens Instituut, maar dat doen we nog wel een keer. Ondertussen willen we deze fraaie site niet gesloten houden: Middelnederlands.nl. – een naslagwerk vooral voor de dialectvariatie in de dertiende, de veertiende en de vijftiende eeuw – gedocumenteerd in de vorm van honderden kaarten die aangeven hoe woorden in officiële documenten gespeld werden.

Lees verder >>

Toon in Afrikaanse talen en autosegmentele fonologie

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Fonologische kenmerken worden niet (alleen) georganiseerd in klinkers en medeklinkers, ze leiden ook als het ware een eigen leven. Dat is de centrale gedachte achter autosegmentele fonologie, en dat kan goed geïllustreerd worden aan de hand van (Afrikaanse) toontalen, zoals in dit college. Marc van Oostendorp (Radboud Universiteit) geeft alweer zijn vierde college van de cursus Fonologie!

(Bekijk deze video op YouTube)

Eigennamen in streekromans

Posted on by

Dagboek van een amateur-programmeur

Wordcloud voor Ynskje Penning, Het geborgen huis

Door Marc van Oostendorp

Nu we hier zo gezellig thuis zitten, en Ewoud Sanders zo vrijgevig is geweest met een paar grote bestanden met pdf’s, leek het me aardig om daar nog eens wat verder in te zoeken. Dit wordt hopelijk het begin van een serietje, want ik denk dat ik meteen iets op het spoor ben en het is misschien een aardige manier om jullie mee te laten leven met dit onderzoek – dat op dit moment nog maar aan het begin staat.

Ik nam Ewouds collectie van ‘streekromans’, boeken uit het genre van de zogeheten ‘lagere literatuur’, Zoals hij zelf zegt, is dit genre nauwelijks onderzocht, en ik zou zeggen: zeker de teksten niet. Er is wel wat aandacht voor dit soort boeken en hun schrijvers, maar die aandacht is naar mijn indruk toch vooral sociologisch (wie lezen zulke boeken). Naar de teksten is nog niet veel gekeken en niet veel naar hun taalgebruik.

Lees verder >>

Het interesseerde me enorm hoe sommige Pietjes sommige Mietjes krijgen – al waren ze maar verzonnen

Posted on by

De Multatulileescursus (75)

Door Marc van Oostendorp

– Kunnen jullie me zien?

– Ik kan je wel zien, maar niet horen!

– Grappenmaker. Het is twee weken én een eeuwigheid geleden dat we elkaar gezien hebben. Fijn dat we elkaar nu op deze manier kunnen treffen. We zouden nog Multatuli’s brieven uit 1885 en 1886 met elkaar bespreken.

Lees verder >>

Leve het internet

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Het internet was zo iets gewoons geworden dat we er jarenlang nauwelijks nog bij stil stonden: de mogelijkheden die het biedt. Het gemak. Het gevaar. Dankzij een geniepig menselijk virus is dat weer anders geworden.

Wat houd ik van dat idee van aan mekaar verbonden computers. Wat ben ik blij dat ik in een tijd leef waarin dat bestaat.

Lees verder >>

Computer reconstrueert het Latijn

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Het idee dat de taalkunde een exacte wetenschap kan zijn, is een negentiende-eeuwse gedachte. Taalkundigen ontdekten toen dat de verschillen tussen talen systematisch kunnen zijn: waar Romaanse talen een p hebben, hebben Germaanse een f of een v: pater correspondeert met vader, pied met voet, pellis met vel. Zulke regelmatigheden noemen we een wet. In dit geval is de voorouder van de Germaanse talen waarschijnlijk ooit gaan afwijken: de p werd een f (en later in het Nederlands een v).

Lees verder >>

Het Nederlandse klinkersysteem

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

In het derde college bespreekt taalkunde Marc van Oostendorp (Radboud Universiteit) het Nederlandse klinkersysteem: wat zijn de verschillende klinkers van het Nederlands en hoe kunnen we deze begrijpen aan de hand van kenmerk- en van elemententheorie? En wat zegt die laatste theorie over klinkerreductie in het Witrussisch en het Catalaans?

(Bekijk deze video op YouTube)

Bargoens

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Waar komt het woord Bargoens vandaan? Eeuwenlang heeft het in het Nederlands bestaan als de naam voor iets dat je niet meteen een volwaardige taal kunt noemen, maar een verzameling woorden en termen en uitdrukkingen uit allerlei talen die samen dienden als ‘dieventaal’, een geheimtaal voor criminelen.

Maar waarom Bargoens? Waar komt dat woord vandaan? Daarover waren tot nu toe twee theorieën, maar in een artikel in het nieuwe nummer van Taal en Tongval voegt Paul Van Hauwermeiren daar een nieuwe aan toe.

Lees verder >>

Is hij een vrouw?

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Wat Harry Mulisch onder andere tot een groot schrijver maakte: dat hij zich overal mee bemoeide. Ieder aspect van ieder boek dat hij schreef overdacht hij: hij schetste de omslagen van zijn boeken, hij herschreef zijn boeken tot ze stonden. Nog iets dat hem groot maakte: dat hij zelf alles nauwgezet documenteerde en een archief naliet waar de literairhistoricus iets mee kan. En een derde factor in zijn grootsheid: dat hij aan het eind van zijn leven een aantal goede literaire executeurs testementairs wist aan te stellen: Marita Mathijsen, Robbert Ammerlaan en Arnold Heumakers.

Samen zullen die factoren ervoor zorgen dat aan het eind van deze eeuw Mulisch de grootste van de groten zal blijken te zijn.

Lees verder >>

Geen vitale beroepsgroep, wel een vitale rol

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Gelukkig dat een groep onderzoekers in het onvolprezen ScienceGuide de eer van de academie nog een beetje gered heeft door te protesteren, want het is natuurlijk een schande dat de universiteiten het wetenschappelijk onderzoek tot een ‘vitale sector’ hebben willen bestempelen. Het betekent dat taalkundigen zoals ik hun kinderen eventueel naar de kinderopvang mogen brengen, zodat ze ongestoord aan het werk kunnen blijven.

Want dat is het uitgangspunt: er ontrolt zich een ramp die nu zelfs alleen nog maar begonnen is, maar het universitaire onderwijs moet doorgaan.

Waarom?

Lees verder >>

Arkprijs van het Vrije Woord 2020 voor Jozef Deleu

Posted on by
Jozef Deleu

Persbericht Arkcomité

De 70e Arkprijs van het Vrije Woord is unaniem toegekend aan cultuurijveraar en -politicus, bloemlezer en dichter Jozef Deleu. De stichter van Ons Erfdeel, Septentrion, de Europese reeks over het Nederlands, De Franse Nederlanden, The Low Countries en het poëzietijdschrift Het Liegend Konijn is bij uitstek de verpersoonlijking van de zelfbewuste, kritische, verdraagzame en eigenzinnige Vlaming.

Lees verder >>

Het verblijf: een podcast van neerlandici voor moeilijke dagen

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Onder het motto ‘literatuur zolang het duurt’ ben ik met een groep collega’s van de universiteiten, de scholen en de internationale neerlandistiek begonnen aan een dagelijkse podcast: iedere dag leest een neerlandicus in eigen huis een mooi gedicht of verhaal voor uit de Nederlandse literatuur. De titel: het verblijf.

We doen hiermee wat neerlandici dezer dagen kunnen doen: de vele schatten die er zijn ontsluiten. Om te verstrooien of te troosten, het leven te verrijken, een band te voelen met het verleden en met elkaar. Het verblijf is een cadeautje van neerlandici aan een samenleving in relatief moeilijke tijden.

We werken hierbij samen met Michiel van de Weerthof, die ook onder andere de briljante podcast Geel (over de kleur geel) heeft gemaakt. Hij kwam als een goede fee op ons pad en wist ons idee binnen een paar dagen deze vorm te geven!

Het was heel inspirerend om in een paar dagen tijd met zoveel leuke mensen, allemaal in hun eigen huis samen te werken. Hopelijk geven we hiermee ook wat van die inspiratie door!

De podcast komt in de komende uren op iedere podcastapp. Vandaag staat de eerste aflevering online: Erik van Muiswinkel leest Rob Chrispijn.

Een eerlijk hertentamen via Skype

Posted on by

Iemand heeft een vitaal beroep in De verleden tijd van lijken

Door Marc van Oostendorp

“Ik kan jou wel zien, maar niet horen”, riep Maribella, de Chair of Arie de Jager Studies tegen haar beeldscherm. “Maar zo te zien kun jij mij wel horen, maar niet zien.” Wouter, haar collega van Digitaal-Financiële Letterkunde, schudde het hoofd. “Probeer het anders nog eens!” riep Maribella. Wouter drukte op het knopje.

Lees verder >>

Piemel

Posted on by

Nene leert Nederlands

Door Marc van Oostendorp

Nene is zes jaar oud en nu ongeveer 10 maanden in Nederland. Ze is geboren in Hongarije, haar moeder is Italiaans en haar vader ben ik. Ze spreekt al heel lang Nederlands tegen iedereen behalve tegen haar Italiaanse oma, al krijgt zelfs die op in het Italiaans gestelde vragen antwoord in het Nederlands.

Lees verder >>

Wat is fonologie?

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

De Quarantaine Colleges zijn begonnen! Ik neem de komende weken de cursus op die ik normaliter geef voor bachelorstudenten Taalwetenschap en Nederlandse Taal en Cultuur van de Radboud Universiteit. Fonologie is de tak van de taalwetenschap die de klanken van taal bestudeert: hoe zitten die in ons hoofd? Waarom veranderen klanken aan het eind van een woord makkelijker dan aan het begin (in plaats van ‘hond’ zeg je ‘hont’)? Hoeveel verschillende klinkers en medeklinkers zijn er?

Je kunt ook meedoen met je eigen colleges. Doe dat alsjeblieft!

(Bekijk deze video op YouTube)

Ik heb het leerboek waarop deze cursus is gebaseerd ook online gezet (in een ruwe schets)

Verwarrende tijden

Posted on by

Dichter des Vaderlands (9)

Door Marc van Oostendorp

Je komt dezer dagen lekker weg met de observatie dat we in verwarrende tijden leven. Alsof niet elke tijd verwarrend is! Alsof het leven niet gewoon doorgaat in zijn rechte lijn naar het al te bekende!

Affijn, wat doe je in tijden van verwarring? Je zet de dingen op een rijtje – naast elkaar en na elkaar. Dat is wat Tsead Bruinja doet in zijn nieuwe Dichter des Vaderlands-vers:

Lees verder >>