Auteur: Marc van Oostendorp

Marc van Oostendorp is onderzoeker aan het Meertens Instituut (KNAW). hoogleraar aan de Radboud Universiteit en hoofdredacteur van Neerlandistiek. Hij heeft een website, een YouTube-kanaal en een Twitter-account.

Smeuïgheid tussen de regels

Geplaatst op door

Door Marc van Oostendorp

Het Instituut voor de Nederlandse Taal INT heeft het afgelopen jaar gevierd dat Matthias de Vries (1820-1892) tweehonderd jaar geleden geboren werd. De Vries is in zekere zin de geestelijk vader van het INT. Hij begon het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) waaromheen uiteindelijk het Instituut voor Nederlandse Lexicologie (INL) werd gebouwd, dat een paar jaar geleden werd herdoopt tot INT.

En daarmee kan dat INT zich dus een rijke geschiedenis aanmeten.

Lees verder >>

Margot Kalse zingt Joost van den Vondel

Geplaatst op door

Margot Kalse is neerlandica, zangeres, dirigent en zangpedagoog. O Kersnacht, schooner dan de daegen is een traditioneel Nederlands kerstlied, gebaseerd op een rei in Vondels toneelstuk Gijsbrecht van Aemstel, dat ter gelegenheid van de opening van de Amsterdamse schouwburg van Van Campen rond Kerstmis 1637 in première ging. Dit lied is nummer 4 van de top 40 van de Gouden Eeuw. Vanavond gaat de crowdfundingsactie hiervoor online: www.steunleiden.nl Zie top40vandegoudeneeuw.nl en Margotkalse.nl.

Presentatie, format, productie, vogels en muziek: Michiel van de Weerthof. De ganzen zijn opgenomen door Klankbeeld bij het Haarsteegse Wiel.

Het verblijf wordt mede mogelijk gemaakt door de Nederlandse Taalunie.

Nederlandse zinnen worden willekeurig geklutst

Geplaatst op door

Door Marc van Oostendorp

In welke volgorde je je woorden zet, soms lijkt het er in het Nederlands eenvoudigweg niet toe te doen. Neem de volgende twee zinnen – is er enige reden om de ene te verkiezen boven de andere?

  • Hij heeft gisteren het raam geverfd.
  • Hij heeft het raam gisteren geverfd.

Ja, zeggen taalkundigen nu al een tijdje. Nee, zegt de Nijmeegse promovendus Gert-Jan Schoenmakers in een nieuw artikel in het wetenschappelijke tijdschrift Glossa.

Lees verder >>

‘met lyriek heeft dit niks meer te maken’

Geplaatst op door

Pronomina in de hedendaagse Nederlandse lyriek (5: Geert Buelens, Ofwa)

Door Marc van Oostendorp

De flaptekst van de bundel Ofwa (2020) van Geert Buelens is zelf een gedicht dat niet binnenin is afgedrukt, maar er wel bijhoort – dat om preciezer te zijn uit drie delen bestaat, van elkaar gescheiden door een groen streepje, waarbij ieder van die delen een soort samenvatting geeft van de drie lange gedichten waaruit de bundel bestaat.

Lees verder >>

Het zwarte Afrikaans van Namibië emancipeert zich

Geplaatst op door
Schematische weergave waar in de mond zwarte (C), gekleurde (B) en witte (A) sprekers van het Afrikaans in Namibië hun klinkers maken. Afbeelding uit het besproken artikel.,

Door Marc van Oostendorp

Het Afrikaans is geen officiële taal meer in Namibië sinds het land dertig jaar geleden onafhankelijk werd van Zuid-Afrika. Die rol wordt tegenwoordig vervuld door het Engels. Toch speelt de taal nog een belangrijke rol in het dagelijks leven, als een lingua franca. En wat blijkt: langzaam ontwikkelt zich, in ieder geval onder de zwarte bevolking van Namibië, een eigen variëteit van de taal. De witte Namibiërs spreken nog ongeveer zoals de mensen in Zuid-Afrika, maar het zwarte Namibisch Afrikaans gaat langzaam een eigen weg op.

Lees verder >>

Kunstwerken in kunsttalen

Geplaatst op door

Door Marc van Oostendorp

Die Bienen und das Unsichtbare is het taalboek van deze eeuw. Nee, het is meer – het is een boek over de mens, over alles. En dat dan van deze eeuw. Het is lange tijd dat ik zoveel plezier heb gehad met een boek als met dit lange essay van de Oostenrijkse schrijver Clemens J. Setz. Eindelijk iemand die de taal beschrijft als wat ze is. Een instrument om niet gek te worden. Een instrument om gek te worden. Een manier om mensen te verbinden en te verdelen. Iets wat je eigendom kan zijn en dat je volkomen kan ontglippen. Iets om je diepste gedachten in uit te drukken, ook als niemand ze begrijpt.

Misschien is geen mens het met me eens, maar dat kan me niets schelen. Dit boek voelt alsof het speciaal voor mij geschreven is. Het gaat over een onderwerp uit een kleine niche, en ik zit toevallig helemaal in die niche: dat van de mensen die gefascineerd zijn door het idee dat we talen niet per se door de eeuwen heen gegroeid zijn – dat we ze ook actief kunnen maken. En dat als zo’n taal eenmaal gemaakt is, dat je daar dan gedichten in kunt schrijven.

Lees verder >>

Deed dit PvdA-Kamerlid nu een Surinamer na?

Geplaatst op door

Door Marc van Oostendorp

Wat gebeurde er nu donderdag in de Tweede Kamer? Zie de bovenstaande opname. Attje Kuiken van de PvdA voert het woord tijdens een debat over racisme, en wanneer ze dan een vraag wil stellen, zegt ze wanneer op een heel eigenaardige manier.

Er komt daarop een interruptie van haar VVD-collega Zohair El Yassini die duidelijk zijn oren niet kan geloven; een aantal keer meldt hij dat hij de opname heeft teruggeluisterd, maar dat hij alleen maar kan concluderen: Kuiken deed een Surinamer na. Ook de kijker naar het fragment kan die indruk gemakkelijk hebben.

Lees verder >>

Taal is pas taal als ik haar begrijp.

Geplaatst op door

Door Marc van Oostendorp

Een interessante kwestie in de wetenschap is de rol van de buitenstaander: iemand die niet deelneemt aan het dagelijks bedrijf van de wetenschap, geen congressen bezoekt, geen peer review ondergaat, nooit met collega’s vergadert, maar wel weet wat de kwesties zijn, nadenkt en onderzoek doet.

Een ding dat zo iemand kan doen en een gewone professional niet is: een grote greep doen, proberen een synthese te maken van heel veel verschillende deelgebieden en zo tot een breder én dieper inzicht te komen in waar het eigenlijk om gaat.

Zo’n buitenstaander in de taalwetenschap is Net Koene, de auteur van het onlangs verschenen boek De magie van taal.

Lees verder >>

Provoceren zonder te brallen

Geplaatst op door

Boeken voor Mark Rutte (4)

Vindicat-bus

Iedere week sturen neerlandici een boek aan Mark Rutte, met een begeleidende brief die uitlegt waarom hij dat boek moet lezen. Deze week een bijdrage van Marc van Oostendorp die het project eerder in deze brief toelichtte.

Door Marc van Oostendorp

Geachte heer Rutte,

Dertig jaar geleden heb ik u nooit ontmoet, maar in onze oren galmt soms vast hetzelfde Leidse studentengebral nog na. Ik vermoed dat u niet hebt meegebrald, of in ieder geval niet zo vaak, u was geen lid van het corps, maar wel van de JOVD, en die twee overlapten elkaar. Ik had was geen van beiden lid, maar verzeilde telkens weer in kringen van corpsleden en JOVD’ers, omdat die indertijd nog gezellig waren.

Lees verder >>

Springerig en toch geordend

Geplaatst op door

Door Marc van Oostendorp

Er is wel gezegd dat de uitvinding van het alfabet verband hield met het feit dat de mens leerde dat de wereld niet op een logische manier georganiseerd is – en dat we er dus een willekeurige volgorde aan moeten opleggen.

Er is, concludeert Diedrik van der Wal in zijn encyclopedische Alles begint met een A, al geen reden te vinden waarom het alfabet begint met de A. Dat dit zo is, is misschien wel een van de eerste volkomen willekeurige dingen die een mens uit zijn hoofd leert. In ieder geval zolang dat alfabet nog zijn nut heeft – wat in een wereld van databases eigenlijk steeds minder zijn geval is.

Lees verder >>