Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek
De Multatulileescursus (68)
Door Marc van Oostendorp
– We zouden nu bijna aan het einde van onze leescursus moeten zijn, toch? Over iets meer dan een maand vieren we de tweehonderdste geboortedag van Multatuli.
– Maar we hebben nog zoveel te lezen! Zelfs als we nu de Volledige Werken snel zouden lezen, haalden we het net niet: er liggen nog vijf delen te wachten. En dat nog even los van alles wat we nog óver Multatuli zouden lezen.
Lees verder >>
Door Marc van Oostendorp
Het tentamenseizoen is inmiddels alweer een paar weken onderweg, en ik kan nu wel zeggen dat ik heel gelukkig ben met een keuze die ik aan het begin heb gemaakt: een mogelijkheid openen waarop studenten anoniem feedback kunnen geven op mijn colleges (hier).
Nu kunnen studenten dat geloof ik overal al veel langer, maar dan aan het eind van de cursus. In een evaluatie mogen ze dan zeggen wat ze allemaal wel of niet aanstond. Anoniem reageren is nuttig: studenten zeggen dan meer dan ze openlijk zouden zeggen, bijvoorbeeld omdat zij uiteindelijk toch meer afhankelijk zijn van mijn beoordeling dan andersom.
Lees verder >>
Door Marc van Oostendorp
Volgens de meeste naslagwerken is vernieuwen een overgankelijk werkwoord: iemand vernieuwt iets. De laatste jaren komt er een nieuw gebruik bij, constateert Gea Dreschler van de Vrije Universiteit in een artikel in Linguistics in the Netherlands. De laatste decennia tref je ineens koppen aan als de volgende, waarin het werkwoord onovergankelijk wordt gebruikt:
Door Marc van Oostendorp
Alles overziend concluderen sommige onderzoekers dat er nog teleurstellend weinig eenheid is tussen onderzoekers die proberen op de computer de manier te modelleren waarop mensen van taal gebruiken. Is die teleurstelling terecht?
Door Marc van Oostendorp
Waarover hebben we het als we het over emoties hebben? Dat valt nauwelijks te zeggen. Wie als kind leert wat een poes is, kan door een volwassene in de buurt tenminste nog worden gewezen op een aantal geslaagde voorbeelden van poezen. Maar je kent als mens alleen je eigen gevoelens: hoe weet je dan dat het liefde is dat je voelt, of woede, of eenzaamheid?
Lees verder >>
Door Marc van Oostendorp
De klassieke retorica heeft een universele pretentie: volg haar regels en je zult je gehoor overtuigen, in welke eeuw en in welke stad dat gehoor ook leeft. Maar sinds we geluid en beeld kunnen opslaan, weten we dat waarschijnlijk niet werkt. De toespraken van Hitler en Mussolini zien er helemaal niet meer meeslepend uit, maar een beetje belachelijk. We weten niet hoe wij zouden hebben gereageerd als we temidden van hun gehoor hadden gestaan, maar we kunnen vermoeden dat we als we onze 21e-eeuwse persoonlijkheden hadden kunnen meenemen niet waren betoverd.
Lees verder >>Door Marc van Oostendorp
Computers kunnen inmiddels over sommige onderwerpen best een aardig tekstje schrijven. Het probleem is alleen dat ze zo saai zijn.
De Multatulileescursus (67)
– We zijn met dit deel 20 van de Volledige Werken toch wel echt in de periode Hans van den Bergh en Berry Dongelmans beland, die de redactie hadden overgenomen na de dood van Stuiveling.
– Huh?
Lees verder >>Nene leert Nederlands
Door Marc van Oostendorp
Nene is sinds kort zes jaar oud en sinds dit voorjaar is ze in Nederland. Ze spreekt Nederlands, al is het misschien nog niet op het niveau, en ze lijkt te begrijpen dat dit niet altijd het geval was. Aan haar moeder vroeg ze onlangs: waarom praatte ik vroeger anders? De meeste Hongaarse woorden die we toen herhaalde, kende ze nog wel.
Lees verder >>Door Marc van Oostendorp
Je kunt een driemensionele kaart maken van welke woorden in teksten bij elkaar in de buurt staan. Je kunt ook een driemensionele kaart maken van de manier waarop woorden in de hersenen zitten. Die kaarten lijken op elkaar! Dat betekent dat we er misschien iets van begrijpen.
Door Marc van Oostendorp
Sommig taalkundig onderzoek zou ik nooit kunnen uitvoeren. Dat van Guusje Jol, die vandaag promoveert in Nijmegen, is een voorbeeld. Ik vond het al lastig om het te lezen. Dat laatste kwam door het onderwerp: politieverhoren van kinderen die getuige (en vaak ook slachtoffer) zijn in een zedezaak. Dat ik het ook niet zou kunnen uitvoeren, komt daarnaast doordat Jol zulk knap werk aflevert.
Lees verder >>Iemand is woedend in ons managershorrorfeuilleton De verleden tijd van lijken
Door Marc van Oostendorp
“Ik ben woedend!” siste Marie tegen Maribella.
“I am outraged”, corrigeerde Wouter. “We only talk English in this meeting according to university regulations.” (Marie was an associate professor specializing in the history of Dutch studies until 1800; Maribella was the endowed Arie de Jager Chair of Historical Dutch Studies; Wouter was the Professor of Digital Financial Literary Studies who had turned into a manager many years ago.)
Lees verder >>
Door Marc van Oostendorp
Hoe zit het nu met Robert? Vorige week schreef ik daar hier een stukje over, maar volkomen ten onrechte vergat ik daarbij de historische taalkunde. Gelukkig wees Cor van Bree, de mens geworden historische taalkunde van het Nederlands daarop, met een verwijzing zelfs naar de relevante paragraaf in zijn meesterlijke Leerboek voor de historische grammatica.
Het Nederlands heeft historisch gezien geen b’s na lange klinkers.
Lees verder >>Door Marc van Oostendorp
Wat betekent het woord boom? Volgens een bepaalde manier van kijken wordt die betekenis bepaald door alle contexten waarin het woord boom voorkomt. Die manier van kijken blijkt goed werkbaar te maken voor een computer en geeft potentieel een scherp beeld van wat de betekenis eigenlijk is.
De Multatulileescursus (66)
Door Marc van Oostendorp
– Het gekke is: we hebben nu de afgelopen weken twee perioden mee mogen lezen waarin Multatuli door Nederland toerde met ‘;voordrachten’, namelijk in 1878 en 1879. Aantekeningen die hij maakte voor die lezingen zijn de revue gepasseerd, recensies, reacties op recensies, brieven die hij zelf schreef over die ‘voordrachten’, maar ik kan niet zeggen dat ik nu echt een goed beeld heb hoe het was om zo’n voordracht bij te wonen.
Lees verder >>
Door Marc van Oostendorp
Als een groot geleerde overlijdt, laat hij of zij altijd een onvoltooid werk achter. Dat kan niet anders, want nog nooit is er een onderwerp geweest dat in alle opzichten voldoende onderzocht is.
Het gat dat Johan Taeldeman twee jaar geleden naliet, heette de sjwa, de ‘toonloze e‘ aan het eind van bede, In de grote Fonologische Atlas van de Nederlandse Dialecten was het achteraf ten onrechte, vond Taeldeman, te weinig aan bod gekomen. Heel veel heel gedetailleerde kaarten zijn er in die imposante atlas opgenomen over zo ongeveer iedere klank die willekeurig welke Nederlandstalige ooit in zijn mond heeft genomen. Maar de sjwa ontbreekt.
Lees verder >>
Door Marc van Oostendorp
Ik geloof niet dat ik ooit een Robert Ro-bert heb genoemd, met de o van poot (in het fonetisch alfabet: [o]. Alle Roberts heb ik altijd de klinker van pot gegeven ([ɔ]). Maar onlangs kwam ik erachter dat dit niet altijd op prijs wordt gesteld omdat er heren zijn die wel degelijk R[o]bert heten, en ten tweede dat ik mijn tijd misschien ooit vooruit was.
Lees verder >>Door Marc van Oostendorp
Een computer bouwen die taal kan verstaan is één ding; een computer die taal begrijpt zoals een mens dat doet, is nog heel wat anders. Want zo’n computer moet van dezelfde dingen in de war raken als mensen. Intuinzinnen bijvoorbeeld.
Lees verder >>Als taalergernis vermomde taalliefde
Door Marc van Oostendorp
Er zijn weinig objecten van liefde die je met zoveel mensen moet delen als de taal. Wie een liefdesverklaring aan zijn moedertaal wil uiten, zal toch moeten verdisconteren dat er allerlei mensen voortdurend behoorlijk liefdeloos met die taal omgaan.
Neem het Nederlands. Ja, een prachtige taal, dat zal wel. Maar er is ook Nederlands zoals gesproken door heao’ers tijdens een bijeenkomst van Forum voor Democratie. Of van podcasters die dj’tje en sidekickje spelen. Of van managers. Of van tienermeisjes. Of vul maar een willekeurige andere groep in waar je toevallig een hekel aan hebt.
Lees verder >>
Door Marc van Oostendorp
Ik geloof niet dat het mij was opgevallen, en ik weet niet of er ook maar één lezer is die me nu gaat begrijpen, maar iemand wees me erop dat er iets vreemds is aan het volgende citaat dat Avans minister Van Engelshoven een tijdje geleden in de mond legde.
Lees verder >>Unieke opleidingen, zoals Nederlandse taal- en letterkunde, moeten overeind blijven, vindt minister Van Engelshoven. “Zulke opleidingen zouden niet iedere dag moeten vechten voor hun bestaan.”
Door Marc van Oostendorp
Neurale netwerken simuleren de werking van het brein op een computer. Ze zijn dan ook heel bruikbaar om theorieën te toetsen over de werking van taal in het brein. Kan zo’n netwerk bijvoorbeeld een taal leren zonder dat je er vantevoren kennis in stopt?
Lees verder >>De Multatulileescursus (65)
Door Marc van Oostendorp
– Ik moet toegeven dat ik er in het begin een beetje tegenop zag dat we in deze cursus ook al die delen ‘brieven en documenten’ gingen lezen, maar dat het me tot nu toe alles meevalt.
– Ja, neem nu die brieven uit 1878 die we nu hebben gelezen. Dat is toch weer een hele roman op zich! Ineens krijgen we een inkijkje in de verhouding tussen Mimi en Eduard Douwes Dekker. Want voor het eerst sinds hun huwelijk en eigenlijk sinds hun samenwonen is hij langdurig van huis – op lezingentournee – en schrijft hij warme brieven.
Lees verder >>
Door Marc van Oostendorp
Wat zijn mensen toch wonderlijke wezens. Wat kunnen we toch veel, en wat kunnen we toch weinig.
Neem een fameuze zin uit 1957 van de Amerikaanse taalkundige Noam Chomsky, ‘Colorless green ideas sleep furiously’ (kleurloze groene ideeën slapen woedend). Chomsky gebruikte die zin om te laten zien dat de regels van de zinsbouw, de syntaxis, los staan van de betekenis. We kunnen zien dat deze zin grammaticaal is, ook al slaat hij nergens op. Wanneer we de zin omdraaien, ‘furiously sleep ideas green colorless’, is hij niet meer grammaticaal.
Lees verder >>
Door Marc van Oostendorp
De slavernij is nauwelijks een onderwerp, in de Nederlandse letteren. Ja, het lot van de Javaan – maar die had tot op zekere hoogte zichzelf nog in bezit. Maar over wat er in de west gebeurde, daarover hebben de gouden pennetjes van het Nederlandse schrijversgilde altijd gezwegen.
Lees verder >>Door Marc van Oostendorp
Er zijn allerlei obstakels voor de studie van de vroege middeleeuwen in de Lage Landen. Stenen huizen werden niet of nauwelijks gebouwd, dus van de architectuur is weinig meer over. Bijna alles is verzonken in de drassige grond. Maar gelukkig hebben we de namen nog.
Lees verder >>
Recente reacties