Auteur: Marc van Oostendorp

Marc van Oostendorp is onderzoeker aan het Meertens Instituut (KNAW). hoogleraar aan de Radboud Universiteit en hoofdredacteur van Neerlandistiek. Hij heeft een website, een YouTube-kanaal en een Twitter-account.

Boekie over boekies

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Stel dat je jongeren meer boeken wil laten lezen, wat doe je dan? Verplichten, zeggen sommigen. De Max Havelaar uit hun buurt houden en alles zo lollig mogelijk maken, zeggen anderen. Ik geloof dat Bas Steman de enige echte manier heeft gevonden: jongeren laten zien dat lezen een verrijking van het leven is.

Want dat lijkt me het enige echte argument voor leesbevordering. Niet dat je woordenschat of je concentratie of je empathie er door verbeteren, maar dat je met lezen een wereld betreedt die je op geen enkele andere manier kan betreden: die van andermans hoofd. Een wereld waar je bovendien in ieder geval in theorie zelf ook toegang toe hebt – want anders dan een film schieten of een game ontwerpen kan iedereen een boek schrijven. (Els Stronks noemde dat onlangs: leeskracht.)

Lees verder >>

Heel dikke boeken schrijven voor de eeuwigheid

Posted on by

Over Big Books in Times of Big Data van Inge van de Ven

Kaartje uit het kaartsysteem van J.J. Voskuil op het Meertens Instituut
(foto: Marc van Oostendorp)

Door Marc van Oostendorp

“Ooit was het genoeg om The Sound and the Fury of The Sun Also Rises te schrijven”, noteert de Amerikaanse schrijver Jonathan Franzen in zijn roman Purity, “Maar nu draaide het allemaal om grootte. Dikte, lengte.”

Franzen raakte aan een trend die je wereldwijd de afgelopen decennia inderdaad ziet: de trend van het schrijven van Heel Dikke Boeken in de literatuur. De Tilburgse letterkundige Inge van de Ven wijdde er een briljante studie aan, Big Books in Times of Big Data.

Lees verder >>

Eindelijk stemmen op Het Verblijf!

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Je kunt eindelijk de aan Neerlandistiek gelieerde podcast Het verblijf (die je zo glorieus door de intelligente lockdown heeft gesleept met iedere dat een gedicht over verhaal voorgelezen door een neerlandicus of een schrijver) nomineren voor een prijs: De Dutch Podcast Awards!

Gelieve dan ook nog op ons te stemmen voor de Online Radio Awards. (Hier moet een beetje gescrolld worden)

Alle afleveringen van Het Verblijf staan hier, als je wilt weten waarop je stemt:

Zelf over gedichten praten

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Een van de definiërende eigenschappen van poëzie is dat ze meerduidig is. Sterker nog, ‘meerduidige poëzie’ is een pleonasme. Een gedicht dat je meteen begrijpt is waarschijnlijk ‘gewoon een duidelijke, eenduidige boodschap die per ongeluk in een rare vorm gegoten is’.

Dat beweren althans Gerben Faure, Jan de Jong en Bas Jongenelen, allen docent Nederlands aan de Fontys Lerarenopleiding in Tilburg, met grote stelligheid in de inleiding van hun boek Zelf gedichten lezen, een aanstekelijk leerboek voor de analyse van gedichten.

Lees verder >>

Dag Tanneke

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Tanneke Schoonheim, die deze week plotseling overleed, was de aardigste taalkundige van Nederland – iemand die niet alleen geïnteresseerd was in de taal, maar ook in de verpakking van vlees en bloed. Iemand voor wie een collega in de eerste plaats ook een mens was. Het klinkt vanzelfsprekend – helaas zijn er weinig mensen van wie dat ook echt gezegd kan worden. 

Lees verder >>

Niet praten, maar fietsen

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Ineens is het rode vilten vierkantje een symbool. Een paar jaar geleden had men je op de universiteit vreemd aangekeken als je zo’n ding op je blouse had gespeld, maar inmiddels weet iedereen wat het betekent: je maakt je zorgen om de universiteit, om de enorme druk die er op het werk staat, je wil dat er wat gebeurt. Je hebt je aangesloten bij WO in Actie.

Dankzij WO in Actie weet men ook op het ministerie dat die zorgen zijn – en maakt men zich daar tenminste een beetje zorgen om. Het verhaal gaat dat de minister vorig jaar zo graag met de initiatiefnemers wilde spreken, dat ze zelfs aanbood om tussen de middag naar het kantoor van één van hen te komen toen ze zeiden dat ze zo overvol zaten met afspraken met studenten dat ze geen tijd hadden om naar Den Haag te komen.

Lees verder >>

Een lekkere vent is lastiger dan C2

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Het alledaagse is het moeilijkst te vatten. Waar er vrij uitvoerige recepten zijn van ingewikkelde gerechten, waar er etiquettes zijn over hoe je te gedragen als je de Koning ontmoet, waar de formele taalregisters vrij compleet beschreven zijn, is het veel lastiger te vinden hoe je boerenkool maakt, wat je tegen de buurvrouw moet zeggen als ze van de trap valt, hoe Nederlanders nu onderling precies praten.

Dat laatste, daar gaat het ons hier natuurlijk om. Het is niet alleen een betrekkelijk onontgonnen gebied in de wetenschappelijke beschrijvingen van het Nederlands, maar vooral ook in de taaldidactiek: lekker gewoon Nederlands praten, hoe doe je dat? Wanneer zeg je bijvoorbeeld ‘lekker’, ‘gewoon’ of ‘lekker gewoon’? Het is eigenlijk eigenaardig dat het hoogste niveau van taalbeheersing als anderstalige door het Europese Kader, C2, wordt gedefinieerd als academisch taalgebruik. Je kunt ingewikkelde abstracte betogen houden en binnen vijf minuten door de mand vallen als je met een moedertaalspreker over het weer praat.

Lees verder >>

Nederlandse literatuur zonder calvinisme

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Toen er een paar weken geleden een conflict broeide tussen Nederland en Italië over Europese noodgelden om de acute crisis te bestrijden, plaatste Elsevier Weekblad een cartoon: boven zag je twee blonde mensen duidelijk hard werken – de man door aan een wiel te draaien, de vrouw door in een mobiele telefoon te praten terwijl ze met haar aktetas reden – beneden zag je twee zwartharigen van het leven genieten – de man door zo te zien tegelijk wijn én koffie te drinken en trictrac te bekijken, de vrouw door met een roos in haar haar de sociale media te bespelen.

Want dat is het beeld dat Nederlanders kennelijk graag van zichzelf zien: te hard aan het werk om te genieten.

Lees verder >>

De geniale eenvoud van de taalkunde

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Hoe komt het dat talen zo eenvoudig zijn? Dat is de op het eerste gezicht verrassende vraag die de taalkundige Hedde Zeijlstra stelt in zijn boek De geniale eenvoud van taal. De vraag is op het eerste gezicht verrassend omdat we niet geneigd zijn aan talen als eenvoudig te denken: als voorbeelden geeft Zeijlstra zelf de twaalf naamvallen van het Baskisch, of de zestien woordgeslachten van het Swahili. Tegelijkertijd moeten die talen wel eenvoudig zijn – ze worden immers door alle kinderen die in de juiste omstandigheden (de Pyreneeën, de buitenwijken van Nairobi) opgroeien moeiteloos geleerd.

Het is die paradox die Zeijlstra probeert op te lossen in dit boek. Hij grijpt daarvoor terug op de inzichten die er de afgelopen decennia vooral de taalkundige school rondom Noam Chomsky (1928) heeft opgeleverd. Nu heeft die school op zijn beurt de naam nogal technisch en ingewikkeld te zijn. Wanhoop niet! Zeijlstra laat in dit boek zien dat niet alleen de taal, maar ook de taalkunde betrekkelijk eenvoudig is.

Lees verder >>

Terug naar de grottekening

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Je mag van mij van alles en nog wat ter discussie stellen, maar niet de waarde van het lezen. Wie zegt dat ‘de jeugd nu eenmaal is opgegroeid met het internet’ en dat het dus heel begrijpelijk is dat ‘ze’ niet meer lezen, of dat ‘we er maar aan moeten wennen dat hetgeen wij als belangrijk beschouwen’ tegenwoordig ‘nu eenmaal niet meer zo belangrijk is’, of dat ‘we duizenden jaren geleden ook niet met boeken met elkaar communiceerden, maar met grottekeningen’, zo iemand drijft me tot razernij.

De barbaren!

Lees verder >>

Toekomstmuziek

Posted on by

Dichter des Vaderlands (11)

Door Marc van Oostendorp
Geschreven op de verjaardag van de dichter

Als er zoiets bestaat als de Nederlandse literatuur, wat is dan de relatie met de Nederlandse samenleving? Weerspiegelt die literatuur de samenleving en zo ja op welke manier? Wordt de samenleving, wie weet, zelfs beïnvloed door die literatuur?

Tijden van crisis zijn tijden om zulke vragen te toetsen. Ineens is alles anders – hoe verandert dat de letteren? En welke weerslag heeft dat weer op hoe mensen zo’n crisis ervaren?

Lees verder >>

Dialectlandschap van Nederland

Posted on by

Deze week organiseert In’to Languages, het talencentrum van de Radboud Universiteit, vier gratis webinars over streektalen in Nederland, verzorgd door medewerkers van de Radboud. Het eerste werd eerder vanmiddag uitgeszonden, en gaat over het Nederlandse dialectlandschap. Het staat hier. Later deze week komen er nog webinars over het Limburgs (woensdag, door Kasper Verheij en Frens Bakker), het Nijmeegs (donderdag, door Roeland van Hout) en de Waddendialecten (door Marc van Oostendorp).

Een ministerieel fuck you aan de neerlandistiek

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Is het minister Van Engelshoven toch weer gelukt: zo hooghartig haar neus optrekken dat het onmogelijk was om erdoorheen te slapen. Gisteren verstuurde ze – na ruim een half jaar zeer diep nadenken – uiteindelijk haar reactie op het KNAW-rapport over de zorgelijke staat van de universitaire opleidingen Nederlands. De Utrechtse universiteitskrant vatte die reactie goed samen in dit artikel dat zelf weer goed wordt samengevat door de kop: Minister laat neerlandistiek zichzelf redden.

Ik zou alleen van die laatste twee woorden ‘stikken’ hebben gemaakt.

Lees verder >>

Drieduizend stukjes

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Dit is mijn drieduizendste stukje op dit blog. Ik heb bedacht dat het tijd wordt om een stap terug te doen.

Toen ik hier begon met het dagelijkse bloggen was het huidige Neerlandistiek ongeveer wat me voor ogen stond: een dagelijkse mengeling van nieuws, aankondigingen, opinies en heldere samenvattingen van onderzoek, geschreven voor een gemeenschap die zichzelf definieerde: degenen die geïnteresseerd zijn in onderzoek naar de Nederlandse taal- en letterkunde. Ik heb het geprobeerd aan te jagen door zelf regelmatig bij te dragen, zodat er geen stille dagen zouden zijn. Die taak heb ik niet meer, want er zijn geen stille dagen meer.

Lees verder >>

Fonologie voor beginners: de hele cursus

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Fonologie is de tak van de taalwetenschap die de klanken van taal bestudeert: hoe zitten die in ons hoofd? Waarom veranderen klanken aan het eind van een woord makkelijker dan aan het begin (in plaats van ‘hond’ zeg je ‘hont’)? Hoeveel verschillende klinkers en medeklinkers zijn er?

De colleges die ik normaliter geef voor Nijmeegse studenten Nederlands en Taalwetenschap staan nu online. Hieronder staat de hele reeks (en hierboven de laatste aflevering). Ik maak gebruik van een zelfgeschreven Engelstalig boek dat – in een ruwe versie – ook online staat. Onder iedere video verwijs ik naar het hoofdstuk uit dat boek dat ik in het college behandel. Aan het eind van deze post geef ik ook een proeftentamen en het antwoordmodel, dat de studenten normaliter ook gebruiken.

Lees verder >>

Programmeren voor taalkundigen

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Een van de interessante verschijnselen van deze wereld is dat er zoveel programmeertalen zijn. Met een programmeertaal kun je een computer laten doen wat je wil, en dat kan op een aantal manieren – en desalniettemin nadert het aantal programmeertalen inmiddels het aantal natuurlijke talen.

Toch is er een handjevol talen waar niemand omheen kan die zijn computer meer wil laten doen dan wat Word, Excel en Chrome kunnen. En daarvan is Python inmiddels voor taalkundigen misschien de meest logische keus: een programmeertaal die voor mensen betrekkelijk gemakkelijk te lezen is doordat programma’s overwegend uit (Engelse) woorden staan en weinig obscure tekens bevatten die andere programmeertalen ontsieren – een taal die in de basis betrekkelijk gemakkelijk te leren is en die tegelijkertijd beschikt over eindeloze pakketten die alles mogelijk maken wat je wil.

Lees verder >>

Koester de vertalers

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

‘Als een uitgever een boek als een “typisch Nederlandse roman” promoot, maar de Italianen hebben geen flauw idee van wat “typisch Nederlands” is, gebruikt die een verkeerde marketingstrategie’, zegt een Italiaanse vertaler van Nederlandse literatuur in een artikel van Paola Gentile in het nieuwe nummer van Internationale neerlandistiek.

Je zou zeggen dat de Italianen inmiddels dankzij minister Hoekstra wél een beeld hebben van wat typisch Nederlands is, maar of dat veel extra exemplaren van de romans van Arnon Grunberg over de toonbank doet gaan, kun je je afvragen.

Lees verder >>

Sommen maken is vertalen

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

In sommige opzichten is de wereld een beetje beter geworden tijdens de quarantaine: in je eigen woonkamer kun je nog gemakkelijker dan voorheen geleerde betogen over allerlei onderwerpen bijwonen die op het eerste gezicht misschien ver van ons neerlandistische bed zijn, maar daar toch aardig in passen.

Neem de bovenstaande lezing, gisteren online geplaatst als deel van het Stanford Seminar, over een manier om de computer symbolische wiskunde te laten bedrijven.

Lees verder >>

Bladertje

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Wat is het toch fijn, ik zou bijna zeggen: troostend, om nauwkeurige beschouwingen te lezen over kleine uithoekjes van de taal. Artikelen zoals dat van Marijke De Belder in Glossa, over klinkerverlenging.

In de middeleeuwen ontstond een patroon dat ervoor zorgde dat de stam van het meervoud van sommige zelfstandignaamwoorden anders is dan het enkelvoud:

  • bad – baden
  • blad – bladen
Lees verder >>

Handen uit de mouwen, we gaan het internet terugpakken!

Posted on by

Door Marc van Oostendorp

Het internet is voor sommige mensen altijd een kwestie geweest van idealisme: wij delen kennis met elkaar, wij, mensen. We laten ons niet meer in de luren leggen door machthebbers, door grote mediabedrijven. door mensen die denken dat ze mogen verdienen aan informatie die eigenlijk van iedereen is. Iedereen met een computer die is aangesloten op het internet kan meedoen – hoeft niet meer passief informatie te consumeren zoals in het tv-tijdperk, maar kan actief bijdragen. Samen gaan we zo een betere wereld maken.

Lees verder >>

Geletterd programmeren

Posted on by

Tijd voor een Gerrit Krol-Academie!

Door Marc van Oostendorp

Een van de vaardigheden die we momenteel waarschijnlijk nog te weinig benutten bij taalstudenten: in een recent onderzoek blijken ze betere programmeurs. Het is een beetje vroeg om heel stellige conclusies te trekken – het is een best klein onderzoek en de effecten zijn nu ook weer niet zo groot – maar het lijkt erop dat mensen die goed zijn in het leren van (natuurlijke) talen, ook goed zijn in het leren om zich uit te drukken in een programmeertaal.

Goed kunnen rekenen bleek veel minder belangrijk. Er is trouwens ook wel (veel) ouder onderzoek dat hetzelfde laat zien.

Lees verder >>