Auteur: Gerrit Bloothooft

Regionale voornamen: Groningen

Posted on by
Regionale voornamen in Groningen die tegenwoordig meer dan 100 naamdragers hebben, per gemeente (indeling 2007) waar ze in de 19e eeuw het meest in de omgeving voorkwamen.

Voornamendrift 64

Gerrit Bloothooft en David Onland

We kennen de provincie Groningen van het Gerecht (de Stad), Westerkwartier, Fivelingo, Ommelanden, Oldambt, Veenkoloniën en Westerwolde. Dat onderscheid zien we ook in de regionale voornamen terug. De voornamen die in 19e eeuw streekgebonden waren en dat nog steeds zijn staan hier op de kaart als er nu meer dan 100 mensen zijn die ze dragen. Meteen valt in het Westerkwartier de -tje verkleining na een k op, waar we gewoonlijk -je gebruiken (Auktje), de van oorsprong Oudgermaanse -o uitgang voor mannennamen in Oost- en Zuid-Groningen en daar ook de -ien(a) verkleining in vrouwennamen die zich in Drenthe voortzet. De herkomst van voorouders van NOS presentatrice Annechien Steenhuizen en astronaut Wubbo Ockels laat zich raden.

Lees verder >>

Regionale voornamen: Fryslân

Posted on by
Regionale voornamen in Fryslân die tegenwoordig meer dan 500 naamdragers hebben, per gemeente (indeling 2007) waar ze in de 19e eeuw het meest in de omgeving voorkwamen.

Voornamendrift 63

Gerrit Bloothooft en David Onland

De meeste regionale voornamen vinden we in Fryslân. Voor zolang het duurt tenminste, want ze worden steeds minder gegeven, of worden landelijk populair. Hierboven staan de meest populaire op de kaart van Fryslân, geschaard onder de gemeente (indeling 2007) waar een naam in de 19e eeuw – op basis van voorkomens in huwelijksakten na 1811 – het meest werd gegeven. De helft van alle huidige naamdragers is binnen een straal van 30 km rond een genoemde gemeente geboren. Zelfs binnen Fryslân zijn er duidelijke streekgebonden verschillen. Die gaan we hier verder, en met meer voornamen, in kaart brengen.

Lees verder >>

Regionale voornamen in kaart

Posted on by

Voornamendrift 62

Door Gerrit Bloothooft en David Onland


Zijn er voornamen waaruit je kunt afleiden waar iemand in Nederland geboren is? Ja, er is een grote kans dat Bintje uit Friesland komt, Luppo uit Groningen, Lammigje uit Drenthe, Duvera uit West-Friesland, Kniertje uit Scheveningen, Jozias uit Zeeuws-Vlaanderen, Dimphina uit West-Brabant, Hubert uit Zuid-Limburg, en Lubbetje uit Urk. De meest regionale vrouwen- en mannennaam per gemeente staan (voor zover ze er zijn) op de bovenstaande indicatieve kaart. Het is profilering op lokale schaal.

Lees verder >>

Geboorteplaats: 33o 57′ NB, 25o 37′ OL

Posted on by

In het jaar 1912 is door ons, Ambtenaar van den Burgerlijke stand der gemeente Nijmegen, provincie Gelderland, ingevolge missive van den Minister van Oorlog tot ’s Gravenhage /../ ingeschreven een uittreksel uit het dagregister, gehouden aan boord van het stoomschip Koning Willem III, zich bevindende op 33o 57′ Noorderbreedte en 25o 37′ Oosterlengte, houdende dat aan boord van voorschreven bodem /.. / is geboren een kind van het mannelijk geslacht, /.. / welk kind de voornamen zijn gegeven van Willem Driekes.

Voornamendrift 61

Door Gerrit Bloothooft

Kinderen komen soms op vreemde plekken ter wereld. Dat kan een opvallende voornaam en een opmerkelijke geboorteplaats in het paspoort opleveren. Zo worden kinderen wel eens ‘op zee’ geboren of ‘aan boord van’, vooral als de ouders een lange zeereis naar de Oost of de West of terug maakten. Maar ‘aan boord van de beurtman van Lemmer op Amsterdam’ kwam in 1819 ook voor. Tegenwoordig kan in een Nederlandse paspoort als geboorteplaats staan ‘AB “Atlantis” 16o36′ NB-40o59′ OL’ met als geboorteland ‘Internationaal gebied’.  

Wanneer een kind op zee werd geboren (het gebeurt bijna niet meer) dan vernoemden de ouders het met regelmaat naar het schip. De kapitein moet in zo’n geval de geboorte in het scheepsjournaal opnemen en vond het mogelijk ook wel aardig dat de scheepsnaam werd gekozen – ook als dat geen bestaande voornaam was. Het levert creatieve naamgeving op.

Lees verder >>

Aangenaam, zeven podcasts bij de NTR over voornamen

Posted on by

Voornamendrift 60

Door Gerrit Bloothooft


Soms meldt zich iemand bij me die origineel en doortastend is. Edda Heinsman, die als freelancer voor de NTR werkt, is er een van. Ze is gefascineerd door voornamen en maakt daar podcasts over onder de titel ‘Aangenaam’. Ze schrijft er zelf over: ‘Zo gaan we op zoek naar de meest getatoeëerde naam van Nederland, en komen we er achter wat de onverwachte naam is van de meest gekuste vrouw ter wereld. Hoe ontstaat een hippe naam? Hoeveel Henk & Ingrids zijn er nu echt? Heeft iedereen een oom Herman? Hoe is het als niemand je bij je naam durft te noemen? En wat vinden de twee broers Henk er van dat ze hetzelfde heten?’

Lees verder >>

Het NAMES corpus met 850.000 namen, gratis

Posted on by

Voornamendrift 59

Door Gerrit Bloothooft

Het CLARIAH project NAMES had tot doel om 189.707 verschillende enkelvoudige voornamen (61,9 miljoen voorkomens) en 562.676 verschillende enkelvoudige achternamen (54,5 miljoen voorkomens) uit de 19e eeuwse burgerlijke stand (wiewaswie.nl versie 2011) zoveel mogelijk te voorzien van een standaardvorm. Dat zijn praktische standaarden (dwz niet noodzakelijk met een etymologische basis die vaak niet is vast te stellen) die nuttig zijn voor de identificatie van personen. Daarnaast bevat het corpus frequentiegegevens, zowel van het voorkomen in de 19e eeuwse akten als in de basisregistratie van 2017, die kunnen helpen om een indruk te krijgen van de status van een naamvariant (als zeldzame schrijffout of echte variant). Het NAMES corpus is nu gratis te downloaden bij de taalmaterialen van het Instituut voor de Nederlandse Taal. Bestanden staan in tab-gescheiden vorm en zijn eenvoudig in te lezen.

Lees verder >>

Uniek zijn, met naamvarianten

Posted on by

Voornamendrift 58

Door Gerrit Bloothooft

Mijn naam wordt wel als Bloothoofd geschreven in plaats van Bloothooft, wat met de huidige spelling begrijpelijk is. Maar is Bloothoofd een schrijffout en gaat het om mij, of is het een wezenlijk verschil en gaat het om iemand anders die echt Gerrit Bloothoofd heet? Voor historische persoonsreconstructie (als onderdeel van een individuele biografie of van de reconstructie van een hele bevolking) is dat een groot probleem, want dan moet iemand uniek geïdentificeerd kunnen worden.

Lees verder >>

Uniek zijn, voor een historische bevolkingsadministratie

Posted on by

Voornamendrift 57

Door Gerrit Bloothooft

82% van alle Nederlanders heeft een unieke naam, als je tenminste alle voornamen en de achternaam gebruikt. Met alleen de eerste voornaam en de achternaam daalt dat percentage naar 46%.  Op basis van alleen een naam kunnen we niet iedereen identificeren. Omdat ik naar analogie met de huidige basisregistratie personen graag een historische bevolkingsregistratie (vanaf 1811) gerealiseerd zou zien, is het van belang om ieder individu uniek te onderscheiden. De ingrediënten daarvoor zijn de historische akten van geboorte, huwelijk en overlijden. Maar die zijn niet aan elkaar gekoppeld. Een vermelding van Jan de Jong die geboren wordt, huwt en overlijdt kan over verschillende personen gaan. Pas met meer informatie is het mogelijk om iemand uniek te identificeren. Maar welke informatie is daarvoor voldoende?

Lees verder >>

Uniek zijn, of juist niet

Posted on by

Voornamendrift 56

Door Gerrit Bloothooft

We zijn allemaal uniek. Ons DNA bepaalt ons lijf, onze omgeving vormt ons, en we kunnen er binnen die omstandigheden zelf ook nog wat van maken. Maar hoe weten anderen van ons bestaan, wat is daar in taal minimaal voor nodig? Daarvoor krijgen we een naam. Dat is het eerste wat de overheid van ons wil weten, en vanaf welke datum we op de wereld zijn en waar we ons ophouden. Maar in het dagelijks leven weten weinigen onze leeftijd of waar we geboren zijn of wonen, en resteert alleen onze naam. Ik heet Gerrit en die naam deel ik met 71.000 anderen, dus de kans dat het over mij gaat als iemand het over Gerrit heeft is klein. Mijn familienaam is Bloothooft en maar 19 anderen hebben die naam. Dat helpt en maakt de combinatie Gerrit Bloothooft uniek. Hoeveel mensen hebben eigenlijk een unieke naam, en wie delen hun naam met de meeste anderen?

Lees verder >>

Marjolein Droomelot

Posted on by

Voornamendrift 55

Door Gerrit Bloothooft

De Telegraaf, 9-1-1920

Op 7 januari 1920 werd de eerste Marjolein in Nederland geboren, te midden van het rumoer van een acteursstaking. Vader Herman Heijermans kreeg het voor elkaar om de Amsterdamse ambtenaar van de Burgerlijke Stand te overtuigen dat Marjolein en Droomelot acceptabele voornamen voor een kind waren. Dat was niet vanzelfsprekend want alleen gangbare voornamen waren toegestaan. Marjolein was natuurlijk wel bekend als aloude naam van het kruid, en heeft qua opbouw alles voor een meisjesnaam: Mar, wat naar Maria kan verwijzen en ein als gebruikelijk vrouwelijk suffix (vergelijk Madeleine), terwijl jo nog als verkorting van Johanna kan worden gezien. En die potentie voor succes blijkt later ook, er zijn inmiddels 13.450 vrouwen die Marjolein heten. Dat is met Droomelot niet gebeurd. Omdat Marjolein zo’n typisch Nederlandse naam is (het Franse Marjolaine bestaat wel, maar heeft ook in Frankrijk geen grote vlucht genomen) is het de moeite waard om te kijken hoe deze nieuwe voornaam zich in tijd en plaats ontwikkelde in de laatste eeuw, zonder dat er sprake kan zijn van buitenlandse invloeden.

Lees verder >>

Breng die rozen naar Sandra

Posted on by

Voornamendrift 54

Door Gerrit Bloothooft en David Onland


Figuur 1. Populariteit van Sandra, met in rood het basismodel en een hype vanaf 1971 door het lied Breng die rozen naar Sandra.

Het valt niet mee om origineel te zijn. Dat waren de ouders die hun dochter in 1936 Sandra noemden ook niet. Ze waren weliswaar in Nederland sinds lange tijd de eersten, maar de naam, verkorting van Alexandra > Alessandra (Italiaans) > Sandra of van Cassandra, is duizenden jaren oud. Oude attestaties in Nederland zien we al in 1632 toen Sandra Prefeet in Amersfoort werd gedoopt. Zo’n oude naam kan herontdekt worden en het tot modenaam brengen. En dat gebeurde in de vorige eeuw (figuur 1), waar het lied Breng die rozen naar Sandra in 1971 zelfs een tophit werd van Ronnie Tober (naar origineel van de Belgische Jimmy Frey). Maar hoe verspreidde de naam zich over ons land?

Lees verder >>

De afstand tussen twee Nederlanders

Posted on by

Voornamendrift 53

Door Gerrit Bloothooft


Verdeling van de afstand tussen de geboorteplaatsen van twee willekeurige kinderen (blauw), en die tussen de 1e en 2e naamgeving (donkerbruin), de 1e en 3e naamgeving (middenbruin) en de 1e en 20ste naamgeving (lichtbruin).

In een 1,5 m samenleving ben je je bewust van de afstand tot de mensen om je heen. Maar hoeveel mensen zijn er nu eigenlijk in je directe omgeving en hoeveel zijn er die je eigenlijk nooit zult ontmoeten? Kortom, wat is de verdeling van de afstand tussen twee Nederlanders? Dat is niet alleen van belang voor de verspreiding van een virus, maar ook voor het begrijpen van de verspreiding van talige fenomenen, zoals een nieuwe voornaam.

Lees verder >>

De virale verspreiding van een nieuwe voornaam

Posted on by

Voornamendrift 52

Door Gerrit Bloothooft

De populariteit van Kevin, nauwelijks zichtbaar na de eerste naamgeving in 1948. Gemodelleerd met (rood) een voorlopend golfje tussen 1972 en 1982 die tegelijk de grote populariteitsgolf van 50 jaar initieert die nu vrijwel is weggeëbd. De groene curve beschrijft het geheel.

Het viel me op dat er grote overeenkomsten zijn tussen de verspreiding van het corona virus en nieuwe voornamen. Het gaat in beide gevallen via menselijk contact. Het begint met een enkele besmetting, of ouders die een nieuwe naam introduceren, en die wordt overgedragen op, of geïmiteerd door anderen. Het verschil is wel dat wat voor een voornaam een jaar duurt, voor het virus ongeveer in een dag lijkt te gebeuren. Het zijn in mijn optiek in beide gevallen sociale netwerken waarlangs de voornaam of het virus zich verspreidt. Bij een voornaam zijn het de mensen die op de een of andere manier weten dat je een dochter Liselot hebt genoemd en daardoor geïnspireerd kunnen worden, bij een virus zijn het degenen waarmee je in fysiek contact bent geweest. Op 12 maart waren er 612 corona besmettingen in Nederland, we zitten dan op het niveau van het aantal mensen dat Toine, Jorinde, Myrte of Rocco heet. Maar voor je het weet zitten we, net als in Italië, op het niveau van Sandra, Kim of Kevin, en daar lopen er hier meer dan 20.000 van rond.

Lees verder >>

Tienermoeders en oude moeders

Posted on by

Voornamendrift 51

Door Gerrit Bloothooft en David Onland

Oude moeders geven andere voornamen aan hun kinderen dan jonge moeders. Tot die conclusie kwam het Office for National Statistics van het Verenigd Koninkrijk voor naamgeving in Engeland en Wales. Moeders die ouder zijn dan 35 jaar – over vaders hebben ze het niet – kiezen meer traditionele namen zoals Alexander, Joshua, Charlotte en Sophie, terwijl moeders die jonger zijn dan 25 juist niet-traditioneel kiezen voor Hunter, Logan, Harper en Nevaeh. Daarnaast hebben jonge moeders een voorkeur voor Archie, Alfie en Freddie waar oude moeders kiezen voor de volledige vormen zoals Alfred en Frederick. Hoog tijd om te kijken hoe dat in Nederland zit.

Lees verder >>

Het Max Verstappen effect

Posted on by

Voornamendrift 50

door Gerrit Bloothooft

Populariteit van de voornaam Max (blauwe stippen), gemodelleerd met vier golven van populariteit
(met startjaar j, imitatie snelheid v, en totaal aantal naamgevingen n in de golf), boven op een basisaantal (30 per jaar).

Het blijft een onuitroeibare gedachte dat bekende (media)persoonlijkheden een dominante invloed hebben op de voornaamgeving. Zelfs een woordvoerder van de Sociale Verzekeringsbank, die jaarlijks de top-voornamen publiceert, meldde dat de huidige populariteit van de naam Max (nou ja, plaats 17) vrijwel zeker aan de autocoureur Max Verstappen is toe te schrijven en dat Max tot enkele jaren geleden niet in de toplijsten voorkwam. Dat is veel te veel eer.

Lees verder >>

Alweer Emma

Posted on by

Voornamendrift 49

door Gerrit Bloothooft

Populariteit van Emma (blauw), gemodelleerd (groen) met twee onderliggende verdelingen (rood). Op basis van startjaar, imitatie-waarschijnlijkheid en totaal aantal te verwachten kinderen met de naam.

Vandaag kwamen de populariteitslijstjes van voornamen in 2019 uit. Ze verschillen zoals te verwachten nauwelijks met die van het vorig jaar, Emma en Noah staan nu bovenaan. Alweer Emma? Die naam is al meer dan 20 jaar een topnaam. Dat is een wel erg langdurige mode die niet meer meer een enkele cyclus is te modelleren. Twee cycli lijken vooralsnog voldoende, met hierboven een voorbeeld. Zoiets blijft intrigeren, want hoe kan dat nu?

Lees verder >>

Van Geesjen tot Evi: twee eeuwen suffixen in meisjesnamen

Posted on by

Voornamendrift 48

Figuur 1. De procentuele populariteit van meisjesnamen op -jen.

Door Gerrit Bloothooft en David Onland

Er zijn weinig eigenschappen van voornamen die al grotendeels in de 19e eeuw verdwijnen. Maar meisjesnamen op -jen zoals Aaltjen, Gerritjen, Hendrikjen, Jantjen, Geertjen, Geesjen en Grietjen behoren daarbij (figuur 1). Te Winkel wijdt in de Taalgids van 1862 een artikel aan het verkleinwoord, waarin hij pleit voor het weglaten van de nutteloze en niet uitgesproken laatste n van -jen. Uit de voornamen blijkt dat dit toen inderdaad al grotendeels realiteit was (ook voor -gen en -ken). Hoe ontwikkelde de verklein- of beter de vleivorm in meisjesnamen zich in de laatste twee eeuwen?

Lees verder >>

De populariteit van Oudtestamentische voornamen

Posted on by

Voornamendrift 47


Figuur 1. De gezamenlijke procentuele populariteit van Abraham, Mozes, Hartog en Salomon sinds 1790.

Gerrit Bloothooft en David Onland

De populariteit van Oudtestamentische voornamen die vooral door Joden werden gekozen, zoals Abraham (topnaam), Mozes, Hartog en Salomon in figuur 1, toont naast stabiliteit in de 19e eeuw en de daling in de 20e eeuw die we bij veel traditionele namen zien, een breuk rond 1880. Dat is een artefact in de gegevens en het trieste gevolg van de Holocaust. De historische gegevens voor 1880 zijn gebaseerd op namen in huwelijken van voor de Tweede Wereldoorlog en geven een representatief beeld. Maar de in de oorlog vermoorde Joden staan – als er geen overlevende kinderen waren – niet in de huidige basisregistratie personen, en daarom is de registratie na 1880 een onderschatting van, naar blijkt, minstens 40%.

Lees verder >>

Franse voornamen in de Franse tijd

Posted on by

Voornamendrift 46

Gerrit Bloothooft en David Onland


Figuur 1. De gezamenlijke procentuele populariteit van Jean, Pierre, Jacques, Henri en Guillaume.

De uitgebreide voornamenbank zal het komend jaar de populariteit van een voornaam vanaf 1790 laten zien. Die periode omvat ook de tijd tussen 1795 en 1814 toen Nederland onder Franse invloed stond en vanaf 1810 zelfs deel van Frankrijk was. Dat zou invloed kunnen hebben gehad op de populariteit van Franse voornamen. En ja, de totale populariteit van Jean, Pierre, Jacques, Henri en Guillaume (figuur 1) ziet er in die tijd opmerkelijk uit.

Lees verder >>

Een wand met voornamen in NEMO

Posted on by

Gerrit Bloothooft

Het wetenschapsmuseum NEMO in Amsterdam heeft recent de nieuwe expositieruimte Humania ingericht. Die is speciaal gericht op het ontstaan, het heden, en de toekomst van de mens: ik was, ik ben, ik word. De rol van zintuigen, psychologie in allerlei boeiende interactieve testjes, en sociologie staat centraal. Voor het sociolinguistisch aspect van afkomst is mij gevraagd om een wand aan de keuze van voornamen te besteden. Wat zegt je voornaam over je? Op de wand staan 1632 van de meest voorkomende voornamen van de jeugd zodanig gegroepeerd dat namen van broertjes en zusjes zo dicht mogelijk bij elkaar te vinden zijn. Ouders kiezen vaak voor hetzelfde type naam voor hun kinderen, van traditioneel Nederlandse namen, Arabische namen, Friese namen, tot Engelse namen op -y. De naamgroepen die daaruit af te leiden zijn zeggen iets over de voorkeuren van de ouders: hun gevoeligheid van traditie of juist niet, en hun opleidingsniveau.

Lees verder >>

Twee eeuwen Gerrit, Gerard en Gerardus

Posted on by

Voornamendrift 45

Gerrit Bloothooft en David Onland


Figuur 1. De procentuele populariteit van Gerrit tussen 1790 tot 2017.

In de voornamenbank wordt het komende jaar de populariteit van een voornaam vanaf 1790 getoond. Hoewel er voor veel namen in de 19e eeuw nauwelijks of slechts een geleidelijke verandering in populariteit te zien is, vertoont de periode 1790 – 1815 een aantal opmerkelijke karakteristieken. Het is de tijd van de Bataafse Republiek, de Franse tijd, en de start van de burgerlijke stand in 1811. Deze tijd van grote veranderingen heeft zijn sporen in de naamgeving nagelaten, zoals een sprong in populariteit rond 1811.

Lees verder >>

Hoe populair is mijn voornaam sinds 1790?

Posted on by

Voornamendrift 44


Procentuele populariteit van Hendrik tussen 1790 en 2017

Door Gerrit Bloothooft en David Onland

Er zijn maar weinig landen waarvoor je online de populariteit van een voornaam vanaf 1880 kunt zien (zie USA, Frankrijk, Noorwegen). Sinds 10 jaar kan dat voor Nederland op de Voornamenbank van het Meertens Instituut, met zeldzame volledigheid want alle voornamen die gedragen worden en gegeven zijn staan er in. In de loop van 2020 zal de populariteit van een voornaam zelfs vanaf 1790 getoond worden. Meer dan twee eeuwen voornaampopulariteit, dat is een mondiaal unicum. We geven alvast een sneak preview.

Lees verder >>

Verandering van voornaam

Posted on by

Voornamendrift (43)

Door Gerrit Bloothooft

Journalisten vragen vaak of mensen van voornaam veranderen. Ik denk dat ze vooral willen weten of iemand een andere naam kiest dan in de jeugd werd gedragen. Het gaat er niet om dat Franciscus vanaf zijn geboorte Frans is genoemd, daarover schreef ik eerder aan de hand van een corpus roepnamen. Maar of Frans later Arne genoemd wil worden en dat ook officieel vastgelegd wil hebben in de basisregistratie personen. In de vorige bijdrage onderzocht ik dat voor transgenders. Nu eens kijken hoe vaak het zonder geslachtsverandering voorkomt en welke namen niet bevallen.

Lees verder >>

Als je voornaam niet meer past

Posted on by

Voornamendrift (42)            

Door Gerrit Bloothooft

De meeste mensen zijn tevreden met hun voornaam. Maar niet iedereen, je hebt tenslotte je naam niet zelf bedacht, dat deden je ouders voor je. Als een voornaam niet (meer) bij je past dan kun je besluiten om een andere naam te kiezen. In plaats van Henk zeg je voortaan als Patrick of Ingrid door het leven te willen gaan.  Het is even wennen voor de omgeving, maar dat komt wel goed. Voor officiële instanties, en in je paspoort, blijf je echter Henk. Als je dat niet wilt moet je meestal naar de rechter. Wanneer  je volgens de rechter serieuze argumenten hebt wordt het toegestaan om je voornaam in de basisregistratie personen te wijzigen. Dan is je oude naam definitief verdwenen. Maar toch niet helemaal. In de basisregistratie worden eerdere gegevens gearchiveerd, in dit geval als historische voornaam (en historisch geslacht, als dat ook is veranderd). Op basis van deze historische gegevens kan onderzocht worden hoe vaak een voornaam wordt gewijzigd en op welke manier. Hier ga ik in op de voornamen van transgenders.

Lees verder >>

Specifiek adellijke voornamen

Posted on by

Voornamendrift (41)  

Door Gerrit Bloothooft

De adel kiest voornamen die deels traditioneel zijn en deels modenamen van een bredere elite. Echt herkennen doe je de adel niet aan de eerder besproken top-voornamen. Maar er zijn wel minder frequente voornamen waarbij de kans relatief groot is dat de drager van adel is. We selecteerden de voornamen die minstens 10 keer vaker aan een kind van adel zijn gegeven dan aan de overige kinderen. Dat is nog niet heel specifiek, maar het blijkt toch een bijzondere lijst op te leveren.

Lees verder >>