Voornamendrift 70

Door Gerrit Bloothooft en David Onland

Topnamen op de Zeeuwse eilanden waren in 2017 nog de traditionele vernoemingsnamen Jan en Johanna waar de rest van Nederland al lang voor Daan en Emma koos. Omdat regionale voornamen eigenlijk alleen kunnen bestaan door lokale vernoeming in volgende generaties, vinden we in Zeeland, als westelijke uitloper van de protestantse bible belt,  relatief veel voorbeelden. Daarbij staat Zeeuws-Vlaanderen wat apart door de katholieke en Vlaamse invloeden. De huidige voornamen volgen daar nu meer de landelijke trends terwijl het ook een doorgeefluik is van Franse en Vlaamse voornamen naar Nederland.

We vinden in Zeeland 20 streekeigen mannennamen (met 3.600 naamdragers) en 17 vrouwennamen (met 6.900 naamdragers). De verspreiding daarvan is niet beperkt tot een enkel eiland maar breidt zich, met accenten, over de hele provincie uit, waarbij ook de Zuid-Hollandse eilanden mee kunnen doen. De grens van het protestantse Zeeland met het katholieke Noord-Brabant is ook in voornamen duidelijk, terwijl Zeeuws-Vlaanderen een middenpositie inneemt. We onderscheiden op basis van verspreidingspatronen drie gebieden: 1) Schouwen-Duiveland, 2) Walcheren, Noord- en Zuid-Beveland, Tholen, 3) Zeeuws-Vaanderen.

Verspreidingskaarten per regio

Hieronder geven we de (huidige) verspreidingskaarten van streekgebonden voornamen in Zeeland naar de bovenstaande indeling.  In een regio geven we per gemeente de voornamen waarvoor de gemeente in de 19^e eeuw het centrum was. De verspreiding is procentueel per gemeente en gebaseerd op het aantal huidige naamdragers. Per regio geven we ook de voornamen met een wat grotere regionale verspreiding. Daarvoor is de helft van de naamdragers tussen 30 en 50 km van de centrumgemeente geboren. Dat gaat om nog 6 mannennamen met 18.000 naamdragers en 7 vrouwennamen met 11.000 naamdragers.

Als we alle voornamen verzamelen die in de 19^e eeuw (1790-1900) regionaal waren in Zeeland en tegenwoordig meer dan 30 naamdragers hebben (ongeacht de geboorteplaats), dan komen we op 50 mannennamen met 22.750 naamdragers en 52 vrouwennamen met 6.900 naamdragers. Dat zijn samen 29.650 naamdragers, terwijl Zeeland de provincie met de minste inwoners is: 380.000.

Schouwen-Duiveland

Regionale VROUWENNAMEN met een 19^e-eeuwse basis op Schouwen-Duiveland, percentage geboorten per gemeente (totaal 695 naamdragers): Hubrina, Jobina, Joppa, Krina.

Grotere regionale verspreiding hebben Stoffelina, Thona, Tona. Landelijke verspreiding hebben gekregen (vet n>1000): Dana, Marina, Tanna.

Deze vrouwennamen, die allemaal eindigen op -a, spreiden eigenlijk over alle Zeeuwse eilanden en Tholen. Hubrina is de vrouwelijke tegenhanger van het Zeeuwse Hubrecht, Marina van Marinus, Jobina en Joppa zijn vormen van Job, terwijl Krina een verkorting van Quirina is. Andere verkortingen zijn Thona en Tona van Antonius, Tanna van Tanneke en Dana van Daniël. Dana is overigens na 1970 een modenaam geworden waarvan de landelijke populariteit los staat van een 19^e-eeuwse Zeeuwse oorsprong.

Regionale MANNENNAMEN met een 19^e-eeuwse basis op Schouwen-Duiveland, percentage geboorten per gemeente (totaal 695 naamdragers): Hubrecht, Tonis.
Landelijke verspreiding heeft gekregen Iman. Vrijwel verdwenen is Lambregt.

De verspreiding van Hubrecht over alle Zeeuwse eilandenkomt overeen met die van de bij Zuid-Holland behandelde Huibrecht, alhoewel de laatste tegen de Brabantse grens aan wat populairder is (Huibregt op Tholen). Voor de variant Hubert moeten we in Limburg zijn. Tonis sluit aan bij de vrouwelijke vorm Thona en Tona van Antonius, met op Walcheren nog Antheunis.

Walcheren, Noord- en Zuid-Beveland  en Tholen

Regionale VROUWENNAMEN met een 19^e-eeuwse basis rond centrumgemeenten in Walcheren, Noord- en Zuid-Beveland en Tholen, percentage geboorten per gemeente (totaal 5.529 naamdragers). Middelburg: Prina, Tannetje, Reimerswaal: Forra, Veere: Leijntje, Leintje, Lourina, Maatje, Sentina.

Grotere regionale verspreiding hebben: Laurina, Lientje, Machelina (allen Tholen). Grotere landelijke verspreiding hebben gekregen (vet n>1000): Cathalina (Noord-Beveland), Elena (Reimerswaal), Izabella (Tholen), Jerina, Leuntje, Louwerina (Veere). Vrijwel verdwenen zijn de spellingen: Crina (Middelburg), Adriaana (Veere).

In de verspreiding van deze vrouwennamen doet ook Goeree-Overflakkee mee. Verschillende gelijkvormige namen zijn te herkennen zoals Leijntje, Leintje, Lientje, Leuntje (met mannelijk Lein, Leijn, Leunis), wel met verschillende etymologie (uit Gislenus en Apollonius). Figuur 1 geeft de verspreiding over de Zeeuwse en Zuid-Hollandse eilanden van alle L<klinker>ntje namen samen. Daarnaast is er nog de groep Lourina, Laurina, Louwerina (met mannelijk Lourus, Laurus). Tannetje, op Schouwen-Duiveland Tanna en in Zeeuws-Vlaanderen Tanneke zijn ook typisch Zeeuwse namen, net zoals Forra (mannelijk Foort) als verkorting van Wilgefortis op Zuid-Beveland.

Regionale MANNENNAMEN met een 19^e-eeuwse basis rond centrumgemeenten in Walcheren, Noord- en Zuid-Beveland en Tholen, percentage geboorten per gemeente (totaal 2.339 naamdragers. Borsele: Geerard, Goes: Dignus, Laurus, Kapelle: Foort, Middelburg: Blaas, Joos, Reimerswaal: Dingenis, Gommert, Tholen: Dingenus, Marinis, Veere: Aarnout, Antheunis, Janis, Leijn, Lein, Leunis, Lourus, Willeboord.

Grotere regionale verspreiding hebben: Aarnoud (Veere), Danker (Tholen), Hubregt (Reimerswaal), Lieven (Middelburg). Landelijke verspreiding hebben gekregen: Janus (Goes), Huibregt (Tholen), Gillis (Veere). Vrijwel verdwenen is Geeraard (Kapelle).

Lieven kwam in Vlaanderen al vanaf de middeleeuwen voor, met daarnaast nu nog Levinus/Livinus en vrouwelijk Levina in Zeeuws-Vlaanderen. Naast Dingenis is er Dingenis, en naast Janis, Janus (en Jannis in Zeeuws-Vlaanderen). Joos komt van Joas, en Jozias (Terneuzen) van Josia, maar toch lijkt verwantschap denkbaar, ze zijn in ieder geval Zeeuws. Dat geldt ook voor Danker die vroeger frequent was in Zeeland. De spelling Geeraard doet een Franse uitspraak vermoeden.

Zeeuws-Vlaanderen

Er is in Zeeuws-Vlaanderen één VROUWENNAAM die we nog regionaal kunnen noemen: Ebrina (Terneuzen), een vorm van Everwijn. Maar net al bij de mannen zijn er veel vrouwennamen die landelijke verspreiding hebben gekregen (vet n>1000): Appolonia, Judoca, Leonia, Melania, Rosalia, Rozalia, Seraphina, Virginia (allen Hulst), Catholijntje, Elodie, Emelie, Felicita, Janneke, Nathalia (allen Sluis), Celina, Elza, Francoise, Irma, Levina, Melanie, Natalia, Stephanie, Tanneke (allen Terneuzen). Vrijwel verdwenen namen zijn Franciesca (Hulst), Cathalijntje en Magdaleena (Sluis), Julma en Prudentia (Terneuzen).

De landelijk populaire namen met meer dan 1000 naamdragers zijn, behalve Rosalia, modenamen waarvan de ontwikkeling los staat van het vroege voorkomen in Zeeuws-Vlaanderen.  De film Irma la Douce (1963) en de zangeres Melanie vanaf eind jaren 60 staan daar vast niet los van. Veel namen eindigen op -ia of -a. Net zoals bij de mannen verraden verschillende van de vrouwennamen Franse invloed. Man/vrouw paren zoals Prudent/Prudentia, Francois/Franciesca zijn er weinig. Julma is een afleiding uit Anselm.

Regionale MANNENNAMEN met een 19^e-eeuwse basis rond centrumgemeenten in Zeeuws-Vlaanderen, percentage geboorten per gemeente (totaal 826 naamdragers Sluis: Jannis, Terneuzen: Jozias. Grotere regionale verspreiding heeft Levinus (Terneuzen). Landelijke verspreiding hebben gekregen (vet n>1000): Alouisius, Alphonsius, Camillus, Desiderius, Desiré, Josse, Rene, Theophilus (allen Hulst), Augustus, Francois, Josias, Livinus, Maurice (allen Terneuzen), Camiel, Camil, Theophile (allen Sluis). Vrijwel verdwenen namen zijn Franciescus, Gijsbregt, Honore (in Hulst), Cijrillus, Geleijn, Prudent (in Terneuzen).

Regionaal resteren in Zeeuws-Vlaanderen onder onze definitie alleen Jannis en Jozias (vergelijk Janis en Joos op Walcheren). Maar er is een serie namen die in de 19^e eeuw nog regionaal waren maar inmiddels landelijk verspreid zijn. Dat zijn Latijnse naamvormen (eindigend op -us), en Franse namen zoals Desiré, Rene, Francois, Honore, Maurice, en de groep Camillus/Camiel/Camil. Geleijn (van Gislenus) en Josse zijn Belgisch. Katholieke en Vlaamse invloed doet zich gelden.

Abraham en Sara

Abraham en Sara zijn bij Zeeland nog het vermelden waard omdat ze daar na de Hervorming bij protestanten populair zijn geworden als alternatief voor katholieke heiligennamen. Nog steeds springt Zeeland er in hun procentuele verspreiding uit (figuur 2). Beide namen laten de teruggang in populariteit van traditionele namen zien, maar Sara maakte als modenaam vanaf 1980 een grote landelijke comeback, gesteund door Saar na 2010. Abraham kwam als Bram na 1970 terug, opmerkelijk genoeg vooral in het katholieke zuiden, de Achterhoek en Twente.

• Afleidingen en achtergronden van voornamen zijn afkomstig uit het voornamenboek van J. van der Schaar (1964).
• De kaarten in deze bijdrage kunnen gereproduceerd worden in de voornamenbank via de optie ‘geavanceerd’ zoeken en het gebruik van een reguliere expressie. Zo is de verspreiding van Leentje, Lijntje, Leuntje, Leintje, Lientje, Leijntje, Leyntje, Lintje, Lyntje op te roepen met ^l[ijey]*tje$ wat betekent dat de naam met een l moet beginnen, gevolgd door nul of meer maal een van de letters i, j, e of y, en eindigt met tje. Het levert figuur 1.
• We noemen een voornaam streekgebonden wanneer er nu nog minstens 30 naamdragers zijn waarvan de helft binnen een straal van 30 km is geboren. Als centrum kiezen we de gemeente (indeling 2007) waar in de 19^e eeuw de meeste naamdragers geboren werden (afgeleid uit huwelijksakten na 1811).