Voornamendrift 62

Door Gerrit Bloothooft en David Onland

Zijn er voornamen waaruit je kunt afleiden waar iemand in Nederland geboren is? Ja, er is een grote kans dat Bintje uit Friesland komt, Luppo uit Groningen, Lammigje uit Drenthe, Duvera uit West-Friesland, Kniertje uit Scheveningen, Jozias uit Zeeuws-Vlaanderen, Dimphina uit West-Brabant, Hubert uit Zuid-Limburg, en Lubbetje uit Urk. De meest regionale vrouwen- en mannennaam per gemeente staan (voor zover ze er zijn) op de bovenstaande indicatieve kaart. Het is profilering op lokale schaal.

Om te bepalen of een voornaam specifiek voor een regio is, gingen we uit van alle eerste voornamen en geboorteplaatsen van de 14,9 miljoen personen die in Nederland zijn geboren en er nu wonen. Vervolgens zochten we per voornaam de gemeente met de meeste geboorten, en berekenden ten opzichte van die gemeente de afstand voor alle geboorten. Als de mediaan van die afstand (50% van alle gevallen) kleiner was dan 30 km, dan beschouwden we het als een regionale voornaam. We stelden ten slotte de eis dat er minstens 100 naamdragers moeten zijn. Dan blijven er 320 vrouwennamen en 229 mannennamen over. Om het overzichtelijk te houden kozen we voor de kaart per gemeente (indeling van 2007) de meest regionale vrouwen- en mannennaam (waarvoor de mediaan van de afstand tot die gemeente het kleinst was).

Er staan vrijwel alleen traditionele voornamen in de kaart. Dat is niet vreemd omdat de huidige naamgeving met modenamen grotendeels landelijk is. Weliswaar profileren sociale groepen zich tegenwoordig met eigen naamvoorkeuren, maar die groepen vinden we in wijken en plaatsen door het hele land.

De traditionele voornamen laten zich in grote lijnen karakteriseren in gelatiniseerde vormen bij de katholieken en Nederlandse spelling bij de protestanten, met de grote rivieren als globale grens. Maar die tweedeling is zo globaal dat voor de meeste voornamen onze eis van 50% binnen 30 km van een centrumgemeente niet opgaat.

Wat resteert zijn selecte traditionele voornamen, ooit lokaal gekozen of gevormd en vervolgens via vernoeming daar ook doorgegeven. De oorsprong kan liggen in een regionaal vereerde heilige (Hubert in Limburg, Norbert rond Tilburg), een suffix (-ien in Drenthe of -kje in Friesland), een uitspraak (Guur in Noord-Holland boven het IJ voor Geer; Wolmoed voor Welmoed in Edam-Volendam), een specifieke verkorting (Aren uit Adriaan op Goeree-Overflakkee), lokaal meegebracht door Hugonoten (Joos, Jozias in Zeeuws-Vlaanderen, Walcheren en Noord- en Zuid-Beveland), enzovoort.

Opvallend zijn naamvarianten die in verschillende, nabije plaatsen het hoogst scoren, zoals Dimphena (Breda), Dimphina (Bergen op Zoom) en  Dimphna (Roosendaal); Mechtildis (Echt-Susteren), Mechtilde (Sittard-Geleen); Jennigjen (Twenterand), Jennegien (Hardenberg), Jentje (Staphorst), en mannelijk Jentinus (De Wolden) en Jantienus (Emmen). Ook Divera (Hoorn), Duvera (Stedebroec); Merrigje (Zederik), Marigje (Hardinxveld-Giessendam); Harmtje (Aa en Hunze), Harmtien (Tienaarlo); Beert (Elburg), Beerd (Oldebroek); Dingenis (Goes), Dingenus (Tholen). Het suggereert een gemeenschappelijke basis, zoals voornamen die met Jen- beginnen op de grens van Overijssel en Drenthe, met Dimph- in West-Brabant, met Ding- in Zeeland, met Mecht- in Midden-Limburg, of met Harm- in Drenthe en Groningen.

Traditionele namen worden voornamelijk door ouderen gedragen en omdat vernoeming naar grootouders nog maar heel beperkt voorkomt in de eerste voornaam, is het te verwachten dat regionale herkenning door de voornaam in de toekomst steeds minder mogelijk zal zijn. Hedendaagse lokale innovaties zijn er vrijwel niet, maar Marèll in Almelo en Filippa in Amsterdam zijn er wel voorbeelden van. En wanneer migranten zich zeer lokaal vestigen kan dat ook leiden tot geografisch geconcentreerde voornamen, zoals het Pakistaanse Syed in Amsterdam, en het Hindoestaans-Surinaamse Shivani in Den Haag.

Op de kaart staan 132 van de 549 geselecteerde regionale voornamen. Op de overige komen we per provincie nog terug en nemen dan meteen mee welke namen in de 19^e regionaal waren. De verdeling van het huidig aantal regionale voornamen per provincie is als volgt: