Verwarwoordenboek Vervolg (175)
Door Jan Renkema
In het Verwarwoordenboek worden zo’n 500 woordparen behandeld met vaak onduidelijke verschillen: afgunst-jaloezie, bloot-naakt, geliefd-populair, plaats-plek, enz. Talrijke lezers hebben woordparen aangedragen met het verzoek om ook die te behandelen. Vandaar deze wekelijkse rubriek.
Mocht u ook een ‘verwarpaar’ behandeld willen zien, plaats dan een reactie onder deze rubriek. Kijkt u dan wel even op de website om te zien of de woorden al zijn opgenomen.
reliek / relikwie
De woorden betekenen nog hetzelfde, maar lijken nu elk ook een eigen weg te gaan.
reliek zie relikwie; historisch object waaraan bijzondere waarde wordt toegekend
- In het Haags Historisch Museum zijn twee relieken tentoongesteld: een vingerkootje van Jan de Witt en de tong van zijn broer Cornelis.
relikwie zie reliek; overblijfsel van een door gelovigen als heilig vereerd persoon
- In de Sint-Janskathedraal in den Bosch bevindt zich een standbeeld van paus Johannes Paulus II met in de voet van het beeld een relikwie met een druppel bloed van de paus.
Het ‘object’ in de omschrijving van reliek kan van alles zijn, vanaf de verfzakjes van Rembrandt tot het pistool waarmee Pim Fortuyn is vermoord. Bij een ‘overblijfsel’ in de omschrijving van een relikwie gaat het om lichaamsdelen, stukken kleding of voorwerpen waarmee die persoon in aanraking is geweest. Onze taal kent ook nog een algemener woord voor ‘overblijfsel uit vroeger tijd’, namelijk relict: De capslocktoets lijkt me een relict uit de tijd dat we nog echte typemachines hadden.
De betekenisontwikkeling bij het woordpaar reliek – relikwie is een goed voorbeeld van de werking van het principe van Von Humboldt. Zie de inleiding op het Verwarwoordenboek: Als een taal twee woorden heeft met dezelfde betekenis zal een woord verdwijnen of er zal betekenisverschil ontstaan. In 2014 kon ik bij de behandeling van relict-relikwie nog geen melding maken van een beginnend onderscheid, maar nu lijkt zich het volgende af te tekenen: een reliek is werelds (en ook nog religieus), maar een relikwie is alleen religieus. Zie bijvoorbeeld deze uitspraak uit begin 2020 over het zwaard waarmee Oldenbarnevelt is onthoofd en de kist waarin Hugo de Groot uit het slot Loevestein is ontsnapt: Het gaat niet om zomaar een zwaard en niet om zomaar een kist. Het zijn historische relieken, die de Nederlander dichterbij de nationale geschiedenis brengen. Dus reliek gaat richting wereld, maar een relikwie blijft in de kerk.
Foto door Richard Bank (Chiesa Madre San Giorgio, Locorotondo)
Ik heb geen religieuze, katholieke, achtergrond, maar voor mij is een reliek juist wel alleen kerkelijk en gaat het om overblijfselen van heiligen die worden vereerd, bijvoorbeeld in een reliekenschrijn. Een relikwie is voor mij daarentegen juist wel veel breder en beschouw ik ook los van heiligen of alleen personen. Voor mij kan een kaartje aan een legendarisch popconcert ook een relikwie zijn. Een aandenken waarbij enige verering wel kan meespelen.
Bij de moord op de gebroeders De Witt gaat het om /Johan/ de Witt en niet Jan de Witt, Jan!
Na de lynchpartij werden direct door zowel voor- als tegenstanders lichaamsdelen uit de lichamen meegenomen. Overblijfselen werden wel aan honden gegeven of werden zelfs in de soep gedaan! De tong en de vinger van de gebroeders zijn door aanhangers veilig gesteld en zijn nu topstukken in het Haags Historisch museum. Onderzoek zou hebben uitgewezen dat het ook echt om de tong en de vinger van Johan en Cornelis zou gaan, maar deze conclusie is zonder dna-onderzoek niet betrouwbaar. Het Haags Historisch museum schrijft zelf dat de twee voorwerpen, /als/ relieken werden gehouden. Dus het zijn geen echte relieken, want de broers waren ook geen heiligen.
Reliek kom ik als woord in het spraakgebruik heel weinig tegen en relikwie lijkt mij veel bekender en algemener.
( http://www.dejongenskamer.nl/steen.htm )