In 2015 maakte de KANTL een eerste editie van de literaire canon bekend. Vijf jaar later krijgt de lijst zoals beloofd een eerste update.
De lijst bevat drie volstrekte nieuwkomers: Van de koele meren des doods (Frederik van Eeden), Pallieter (Felix Timmermans) en Turks fruit (Jan Wolkers).
Vijf auteurs (Hendrik van Veldeke, Constantijn Huygens, Cyriel Buysse, Willem Frederik Hermans en Harry Mulisch) stonden vorige keer ook al in de lijst, maar wel met een andere titel.
Aan De Kapellekensbaan (Louis Paul Boon) werd ten slotte Zomer te Ter-Muren toegevoegd, omdat het in feite om een ondeelbaar tweeluik gaat.
Om plaats te maken voor de nieuwe titels verdwenen vier titels uit de lijst: het zestiende-eeuwse Geuzenliedboek, de Verzen van Willem Kloos, Wolfijzers en schietgeweren van Richard Minne en Gangreen 1 (Black Venus) van Jef Geeraerts.
De criteria die de canoncommissie gehanteerd heeft, bleven ongewijzigd. Dat betekent dat de canon een overzicht is van literaire werken die minstens 25 jaar geleden in het Nederlands zijn geschreven, en waarvan de auteur niet meer leeft.
Opvallend is de open oproep vanwege de canoncommissie om, rekening houdend met de gehanteerde criteria, haar eigen ‘blinde vlek’ te vullen. De commissie is zich bewust van de uitsluitingsmechanismen en discriminaties die historisch mee hebben bepaald welke werken op haar tafel zijn terechtgekomen (en welke niet). Daarom houdt ze in de nieuwe canonlijst een plaats open die kan worden ingenomen door het werk van onderschatte of onbekend gebleven auteurs die ten onrechte uit haar blikveld werden geweerd door de poortwachters van hun tijd.
Met de open plek in de vernieuwde lijst van essentiële werken wil de commissie het debat over de literaire canon stimuleren. Ze belooft daarvoor ook tijd en plaats vrij te maken tijdens allerlei toekomstige evenementen. Het uiteindelijk doel is een literaire canon die permanent en duurzaam wordt vernieuwd en gecorrigeerd en die in een nabije toekomst superdivers zal worden.
In dit filmpje geeft de voorzitter van de canoncommissie, Erik Vlaminck, duiding bij de nieuwe lijst:
Bekijk ook deze drie pleidooien voor de nieuwe titels:
- Gerda Dendooven over Pallietervan Felix Timmermans.
- Rika Ponnet over Van De koele meren des doods van Frederik van Eeden.
- Annemarie Estor over Turks fruit van Jan Wolkers.
Jammer van Minne, maar ik ben als (Nederlandse) Timmermans-lezer natuurlijk erg blij met Pallieter. Fijn dat men eindelijk inziet dat het geen streekroman, ook geen vreetroman, maar een grandioos boek is. Met een beeldend taalvermogen om twee punten aan te `eigen! Fijn!!! Jammer dat Gaston Durnez dit niet meer heeft mogen meemaken. Hij zou verguld zijn!
En nu maar wedstrijdjes houden om de opengelaten plek – één klein plekje maar – te vullen met die ene ontbrekende titel van die ene vergeten auteur op dat onbelicht gebleven literaire terrein. Interessant is ook de vraag, nu even niet hoezo een canon? maar: hoezo een ‘canon van de Nederlandstalige literatuur’? Waarom een niet een canon van de literatuur in Nederland, geschreven door Nederlandse staatsburgers, in een taal die binnen de grenzen van de Nederlandse staat gerekend kan worden tot de talen waarin productie en verspreiding van literaire teksten zowel op schrift als digitaal plaatsvindt?
Omdat het “De canon van de Nederlandse Literatuur vanuit Vlaams perspectief” is, al zijn die laatste drie woorden niet langer zo prominent aanwezig. Er staat nog wel dat het gaat om “welke teksten door het literaire veld in Vlaanderen als essentiële Nederlandstalige literatuur worden beschouwd.” Ik meen me te herinneren dat men de hoop uitsprak dat er ook een canon vanuit Nederlands perspectief zou komen.
… voor een Belgische instelling zou het dan wel logischer zijn om een canon te maken van de literatuur uit België, al dan niet geschreven door Belgische staatsburgers, in een van de talen van dat land.
De KANTL kiest er net voor om niet alleen het Vlaamse perspectief te hebben maar ook werken uit Nederland op te nemen die ook alle jonge Vlamingen gelezen zouden moeten hebben. Maar misschien is het interessant om ook Franstalige (en wie weet zelfs Duitstalige) werken op te nemen, zeker van Vlamingen die in het Frans schreven (Maeterlinck, Verhaeren) maar ook ruimer (bijv. Simenon).
Blinde vlek? Tweede helft zeventiende, hele achttiende eeuw ontbreekt. Dat is geen blinde vlek meer, maar volstrekte onwetendheid. Sara Burgerhart van Wolff en Deken, Reize door het Aapenland van Schasz – om te beginnen.
Net als bij die rumoer opwekkende canon van de (Nederlandse) geschiedenis is de enige echte verzuchting die men kan maken: waarom slechts 50? Alleen al grijs zou vijftig tinten hebben, laat staan de kleurrijke literatuurgeschiedenis van het Nederlandse taalgebied. Hoeveel dan wel? Goede vraag, maar dat het een “rond” getal (50, 100, 1000) zou zijn, lijkt me niet voor de hand liggen. Het zou geen hitparade moeten zijn.
Mijn grootste bezwaar tegen de Canon van de Nederlandse geschiedenis is, dat hij al na 15 jaar werd herijkt. Zo kun je wel iedere 15 jaar aan de gang blijven en de lijst steeds aanpassen aan de grillen en voorkeuren van een vrij willekeurige, steeds wisselende commissie.
De KANTL maakt het met deze ‘update’ wel erg bont om al na 5 jaar met een nieuwe literaire Canon te komen. Dat noem ik geen Canon, maar een Top 50, zoals die wekelijks verschijnt over muziek en boeken, de waan van de dag en altijd even veranderlijk als het weer. Ik maak wel een eigen lijstje.
Kenmerk van een kanon is, dat je daarmee alles neerschiet: dat is in dit geval ook zo
De lijst is net zo grillig en willekeurig als een kanon
Precies. Ik had de eerbiedwaardige KANTL-commissie een heel andere opdracht gegeven: ieder lid stelt zijn eigen zeer persoonlike lijstje samen van wat binnen de Nederlandstalige literatuur de 50 beste boeken zijn die hij of zij heeft mogen lezen, waarbij het er niet toe doet of dat heel bekende of heel onbekende titels zijn.
Kijk, daar heb je wat aan, als literatuurliefhebber.