Door Kristel Doreleijers

Voor wie het nog niet wist: Nederland heeft een nieuw onofficieel volkslied! De bijna vijftien jaar oude hit Het land van (2005) is in september opnieuw uitgebracht door het bekende hiphopduo uit Diemen, Lange Frans en Baas B. Een nieuwe ode aan Nederland, dus. Na een jarenlange ruzie hebben de twee vrienden van weleer elkaar opnieuw gevonden, zo blijkt uit de remake met als nieuwe titel Het land van vriendschap. Voor wie het oorspronkelijke liedje niet kent of het zich niet goed kan herinneren (vorig jaar nummer 864 in de top 2000): luister maar even en spits dan vooral de oren rond 2:00 minuten. Want rond die tweede minuut deden Lange Frans en Baas B iets wat menig Neerlandicus/-a destijds zal hebben aangesproken. Ze prezen het rijke Nederlandse dialectologische landschap! 

Kom uit het land waar je doorheen rijdt in drie uurtjes
Met een ander dialect elke tien minuutjes`

Als je van het zuiden naar het noorden van Nederland (of andersom) zou rijden met de auto, kwam je volgens Lange Frans en Baas B zo’n 18 verschillende dialecten tegen (meerdere routes mogelijk natuurlijk, en dus ook veel meer dan die 18 dialecten te beluisteren). In de talkshow Beau (uitzending van 5 september 2019) vertolkten Lange Frans en Baas B voor het eerst live hun remake. De melodie en de opzet van het nummer blijven ongewijzigd. Wel zijn een aantal actualiteiten en gewoontes van toen vervangen door nieuwe, die aansluiten bij de huidige tijdsgeest (zie onderstaande tabel voor de verschillende ‘typisch Nederlandse’ kenmerken uit de twee nummers in steekwoorden – volgens de versie op Spotify, en omwille van de vergelijking niet altijd chronologisch). Kroketten en frikandellen uit de muur hebben plaatsgemaakt voor thuisbezorgd zonder te bellen, rellen tussen Ajax en Feyenoord voor een klassieker zonder thuispubliek, en tegenwoordig is men niet meer bang om bij de buren te gaan eten (ja, dit zongen ze echt)! Nieuw toegevoegd zijn onder andere de Oranjeleeuwinnen, AZC’s, Zwarte Piet en MH17. Natuurlijk zijn er ook dingen hetzelfde gebleven, zoals de Nike Air Max die nog steeds in de mode zijn, de voetbalgekte rondom Oranje en het klagen over de Belastingdienst. Maar hoe zit het met de dialecten?! 

In Het land van vriendschap wordt de vrees van dialectminnend Nederland helaas werkelijkheid. Rond 1:45 minuten klinkt tijdens het live optreden bij Beau luidkeels: 

Kom uit het land waar je doorheen scheurt in drie uurtjes
Met nieuwe straattaal elke tien minuutjes

Dialect heeft in de nieuwe versie van Het land van het veld geruimd voor straattaal. Een interessante vraag is nu: waarom? Het meest logische antwoord dat je nu waarschijnlijk te binnen zal schieten is: ja duh, omdat dialecten uitsterven, natuurlijk! En ook Lange Frans en Baas B hebben mogelijk opgemerkt dat de Nederlandse dialecten in zwaar weer verkeren. Ze zijn wellicht niet actueel, alledaags, hip en – vooral – Nederlands genoeg meer om te worden bezongen. En het lijkt erop alsof het duo zich daar gemakkelijk bij neerlegt, aangezien het de luisteraars oproept om het nummer als een volkslied te omarmen: 

Dit is het land waar ik zal overwinnen aan het einde
Totdat je deze meezingt aan de ArenA-lijnen

Maar zijn wij, Neerlandici, óók bereid om onze dialecten klakkeloos in te wisselen voor straattaal? Zijn wij ook bereid deze lyrics uit volle borst mee te zingen? Waarschijnlijk niet. Maar toch valt er ook best wat te zeggen voor de keuze van Lange Frans en Baas B. Ze zullen vast geen diepgravend taalkundig onderzoek hebben gedaan naar de stand van zaken als het gaat om dialect- en straattaalgebruik, maar er zijn wel een aantal legitieme redenen te bedenken voor hun keuze. 

Artistieke noodzaak

De meest voor de hand liggende reden is dat Lange Frans en Baas B simpelweg zochten naar (voldoende) elementen die ze konden vervangen in het nieuwe nummer; het gaat immers om een remake. Vanuit dit opzicht is het best logisch dat Johan Cruijff, de kleuren van de Nederlandse vlag, de Nederlandse leeuw, de Gouden Eeuw en vrijheid sinds 1945 de voorkeur kregen om behouden te blijven. Taal is namelijk heel dynamisch (en het is goed dat ze dat zien)! 

Varianten binnen en náást het Nederlands

Je zou het niet direct zeggen, maar dialecten en straattaal hebben best wat overeenkomsten. Beide zijn varianten binnen het Nederlands, dat wil zeggen: met het Nederlands als overkoepelende parapluterm. Nederland is super meertalig, niet alleen vanwege grote migratiestromen en de opmars van het Engels, maar ook vanwege zijn binnentaalse diversiteit. Regionale variëteiten en jongerenvariëteiten, zoals straattaal, maken Nederland tot een kleurrijk taallandschap. Zowel dialecten als straattaal hebben een afstand tot de standaardtaal en vinden elkaar in die marge. Daarnaast worden ze ook allebei gebruikt náást het Nederlands. Dialectsprekers en straattaalsprekers zijn eigenlijk ook altijd taalvaardig in het Nederlands. Ze beheersen het Nederlands doorgaans op een (zeer) hoog niveau of zelfs op moedertaalniveau. 

In-group effect

Een andere belangrijke overeenkomst tussen dialect en straattaal is dat beide een typische in-group spreekstijl zijn. Dialectsprekers kunnen elkaar onderling goed verstaan, en hetzelfde geldt voor straattaalsprekers. Voor buitenstaanders is dat echter een ander verhaal. Sprekers uit verschillende Nederlandse regio’s moeten soms (veel) moeite doen om elkaar te begrijpen, om dan uiteindelijk maar over te schakelen op het Standaardnederlands. Brabantse boeren in Boer zoekt vrouw worden zelfs ondertiteld. Ook bij straattaal zijn er duidelijke verschillen tussen regio’s of groepen sprekers. Er is niet één straattaal, maar juist veel variatie en verandering. De dynamiek van straattaal wordt op een leuke manier besproken in het straattaalblog van Khalid Mourigh. 

Prestige

Nog zo’n overeenkomst: dialect en straattaal hebben beide covert (bedekt) prestige. Dit type prestige staat tegenover overt prestige, dat bijvoorbeeld wordt toegekend aan het Standaardnederlands. Er is sprake van overt prestige als sprekers zich associëren met individuen of groepen met een hoge sociale status, zoals standaardtaalsprekers. Bij covert prestige associëren sprekers zich juist met individuen of groepen met een lage sociale status, zoals dialectsprekers (platpraters) of sprekers van etnische minderheden (Marokkaans Arabisch, Berber of Surinaams: straattaal). Deze groepen sprekers (of de taal van deze groepen sprekers) zijn vaker negatief in het nieuws, waardoor er geen openlijk prestige aan wordt toegekend. Toch associëren mensen hun taalgebruik met verbondenheid en groepsgevoel, maar bijvoorbeeld ook met stoerheid (straattaal) of gemoedelijkheid en gezelligheid (dialect). In recent onderzoek wordt de relatie tussen dialect en variëteiten als straattaal gelegd via de term ‘dynamisch’ prestige. Jongeren kunnen het gebruik van typische dialect- of straattaalwoorden en -kenmerken zien als cool en hip, en daarmee als belangrijk voor hun sociale positionering onder leeftijdsgenoten. 

Verloedering

Straattaal wordt door niet-taalkundigen vaak in verband gebracht met ‘taalverloedering’. De taal van de straat wijkt af van het Nederlands dat je leert uit de schoolboeken en wordt zodoende niet bestempeld als netjes of beschaafd. Fanatieke taalpuristen vinden dat men het gebruik van leenwoorden en andere straattaalachtige elementen een halt toe moet roepen, zodat het keurige Nederlands niet in de verdrukking komt. Ook ‘plat praten’ wordt door veel mensen gezien als een risico. Autoriteiten waarschuwen ouders dat ze hun kinderen niet in dialect moeten opvoeden, omdat dit een taalachterstand in het Nederlands tot gevolg zou hebben. Ook wordt vaak gezegd dat het spreken van een dialect nadelig zou zijn voor een succesvolle maatschappelijke carrière, omdat beschaafd Standaardnederlands in de samenleving de algemeen geaccepteerde norm is. Ook op dit punt vinden dialecten en straattaal elkaar dus. 

Dialectnivellering

Natuurlijk is algemeen bekend dat dialecten terrein verliezen, daar waar straattaal juist nog heel populair is. De positie van dialect als moedertaal en thuistaal gaat verloren. Steeds minder kinderen groeien van jongs af aan op met een dialect, waardoor de jongere generatie er veel minder vertrouwd mee is dan vroeger. Bovendien zorgen maatschappelijke tendensen van globalisering, migratie, digitalisering en toenemende mobiliteit voor steeds meer taalcontact. Dialecten nemen kenmerken over van de standaardtaal en van andere talen en variëteiten zoals straattaal. Dat taalcontact was er vroeger ook al wel, met name bij de stadsdialecten zoals het Amsterdams dat ook veel Bargoense woorden bevat (in tegenstelling tot de meer ‘boerendialecten’ die werden gesproken in dichtere, meer homogene gemeenschappen). In eerste instantie leidt taalcontact tot meer variatie, omdat kenmerken uit de andere taal of talen worden overgenomen en een tijdje naast de oorspronkelijke kenmerken bestaan. Uiteindelijk is de verwachting echter dat het dialect opnieuw stabiliseert: de variatie neemt af en het dialect is veel van zijn bijzondere eigenschappen kwijtgeraakt. De ontstane variëteit wordt ook wel een ‘tussentaal’ of ‘regiolect’ genoemd. Met andere woorden: dialecten worden steeds meer regionaal georiënteerd en steeds minder lokaal. Die ‘tien minuutjes’ (een ander dialect elke tien minuutjes) waarover Lange Frans en Baas B in hun eerste versie rappen, worden dus inderdaad minder realistisch naarmate regiolectvorming aan kracht wint. 

Maar dialect verdwijnt niet (?)

Of dialecten in de toekomst daadwerkelijk het loodje leggen, zoals nu al het geval is in de liedtekst, zal moeten blijken. Wel is de situatie waarschijnlijk niet zo dramatisch als veel mensen denken. Niet alle sprekers zullen zonder meer overgaan op het Standaardnederlands. Behoefte aan regionaal onderscheid zal altijd wel blijven bestaan. Het zou niet alleen saai zijn als iedereen precies hetzelfde zou praten, het zou ook sociaal gezien best wel onhandig zijn. Taal en identiteitsvorming gaan hand in hand: met afwijkend taalgebruik kun je opvallen. Het ‘traditionele’ dialect maakt plaats voor een nieuw dialect, dat ook wel hyperdialect wordt genoemd. Er komen nieuwe vormen op die het resultaat zijn van taalcontact en waarmee sprekers hun regionale identiteit kunnen profileren, niet alleen in informeel gesproken taalgebruik, maar ook online – op sociale media. Als de jonge generatie de waarde inziet van (het ‘nieuwe’) dialect om online of offline hun identiteit vorm te geven – of met andere woorden: als ze er dynamisch prestige aan toekennen – komt er misschien wel een heuse dialect revival op gang!  

Identiteit

Zowel Het land van als Het land van vriendschap heeft natuurlijk alles te maken met identiteit. Wat zien wij Nederlanders zelf als typisch Nederlands? En lukt het om een lied te schrijven waarmee alle Nederlanders zich kunnen identificeren? Mogelijk is het vervangen van dialect door straattaal ook een nobele poging van Lange Frans en Baas B om een inclusiever lied te schrijven, dat niet alleen de (oudere) ‘Oer-Hollandse traditionele dialectsprekers’ (een stereotype) maar ook de (jongere) Nederlanders met een andere etnische achtergrond – de straattaalsprekers (ook een stereotype) – uit volle borst mee willen zingen. Dat straattaal – zeker voor de jonge generaties – ook hipper klinkt in zo’n liedje dan dialect, is alleen maar mooi meegenomen. 

Monumentaal 

Over dialecten wordt weleens gezegd dat ze ‘monumentaal’ zijn. Ze maken deel uit van het immateriële, culturele erfgoed van een bepaalde regio. Er zijn onderzoekers, erfgoedinstellingen en vrijwilligers die zich hard maken voor het beschermen van dialect en het doorgeven van dialect aan volgende generaties. Zulke instellingen zijn er nog niet voor straattaal, maar die zullen er nu ongetwijfeld komen. We hebben er immers een monument bij. 

Het land van vriendschap (2019)	Het land van (2005)
Anne Faber en Michael P.	Pim Fortuyn en Volkert van der G.
Nicky Verstappen en Jos B.	Theo van Gogh en Mohammed B.
Thuisbezorgd zonder te bellen	Kroketten en frikandellen
Sushi in de Achterhoek bestellen	Kroketten en frikandellen tot aan de Spaanse kust bestellen
Waar Air Max nog steeds in de mode zijn	Waar Air Max nooit uit de mode raken
Instagram foto’s filteren voor de schone schijn	Waar ze je kraken op het moment dat je het groot gaat maken
Rood wit blauw en de gouden leeuw	Rood wit blauw en de gouden leeuw
Gouden Eeuw	Gouden Eeuw
Elfstedentocht	Wietplantages en fietsvierdaagsen
	Junkie om een fiets vragen
Max Verstappen
WK voetbal (vaak de beste op één na)	Kampioen in 1988
Airbnb voor je eigen huis en dan op vakantie
	Haringhappen, dijken en grachten
Oorlog in Irak (met de kennis van nu een grote grap)	Oorlog in Irak, Bush heeft Balkenende in z’n zak
Voice of Holland scoort in de hele wereld
	Guldens verloren aan de euro
Blaadje op het spoor verstoort de dienstregeling
	Gierig zijn, een rondje geven is te duur
	Vette hap van de Febo trek je uit de muur
Klassieker zonder uitpubliek	Rellen tussen Ajax en Feyenoord
Land dat eindelijk weer indruk maakte in de Champions League
Johan Cruijff en ArenA	Johan Cruijff en Abe Lenstra
Oranjeleeuwinnen staan niet meer alleen	Als Oranje speelt hoort iedereen erbij
Waterkennis, bruggenbouwers, bierbrouwers
Nuchterheid
	Hopen op wat beter weer (Piet Paulusma)
Vrijheid sinds 1945	Vrijheid sinds 1945
Door Nederland scheuren in drie uurtjes	Door Nederland rijden in drie uurtjes
Nieuwe straattaal elke tien minuutjes	Ander dialect elke tien minuutjes
AZC om de hoek is een groot probleem	Land waar op papier een plek voor iedereen is
	Land waar XTC export nummer één is
André Hazes (junior) en zijn vader de baas in elk café	André Hazes over 100 jaar nog steeds de baas in elk café
Het land waar Ronell, Sofiane en Jorik de game runnen	Het land waar Peter, Gert-Jan, Raymond en Jinte, Frans, Bart en Ali de game runnen
Hiphop van eigen bodem	Het land waar hiphop een kind van 30 is
Top-dj’s internationaal
Als je rijk wordt veel inleveren, blauwe envelop nooit winstgevend	Als je rijk wordt veel inleveren
Zwarte Piet mag niet meer
	Prostitutie en blowen
Blowen
	Sinterklaas en Koninginnedag
Lachgas op Koningsdag
MH17
Klein maar altijd plek genoeg
Doe maar normaal dan doe je gek genoeg
Meeste culturen per vierkante meter	Meeste culturen per vierkante meter
Aanschuiven om bij de buren te gaan eten	Bang om bij de buren te gaan eten
Treitervlogger is een schitterend woord	Apartheid internationaal meest bekende woord uit de Nederlandse taal
	Integratie is een schitterend woord
Geen referendum meer, stem wordt gesmoord
Land delen met expats en vluchtelingen	Land delen met Turken en Marokkanen, Antilianen, Molukkers en Surinamers
Er samen altijd wel uitkomen	Veel te veel opkroppen
Fouten maken, zelfs met de juiste dromen	Wereldwijd gerepresent door Harry Potter (Jan Peter Balkenende)
Elkaar in waarde laten en elkaar vergeven
	Om zes uur eten en ook nog eens op tijd komen
Dit lied meezingen aan de ArenA-lijnen	Dit lied meezingen aan de ArenA-lijnen