• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Hansworst

30 juni 2019 door Henk Wolf 7 Reacties

Door Henk Wolf

Ik heb de klemtoon in het woord hansworst altijd op worst gelegd. Ik wist ook niet beter of iedereen deed dat. Tot iemand een paar jaar geleden verbaasd uitriep: “Wat zeg je nou?”

Zij zei namelijk HANSworst, met de klemtoon op de eerste lettergreep. Dat vond ik weer heel erg gek. Uiteraard hebben we toen rondgevraagd en tot onze verbazing waren beide uitspraakvarianten in onze omgeving ongeveer even sterk vertegenwoordigd.

Mijn Groot Woordenboek der Nederlandse Taal van Van Dale (twaalfde druk) noemde alleen mijn variant, met de klemtoon op worst. Dat was raar, als die andere variant ook zo vaak voorkwam.

De uitspraak met de klemtoon op worst is het makkelijkst verklaarbaar. Hans Worst is vanouds een toneelfiguur. In de combinatie voornaam-achternaam krijgt de achternaam als regel de klemtoon: rens KROES, piet HEIN, jill SCOTT, jaap STAM. Soortnamen die duidelijk als eigennaam te herkennen zijn, hanteren dat patroon ook: een pietje-preCIES, een joris GOEDbloed, een janHEN.

De klemtoon op hans is minder makkelijk te verklaren. Iemand zei het woord hansworst te interpreteren als een worst, niet als een naam. Het zou een metafoor zijn waarbij iemand wordt vergeleken met een worst die Hans heet. Met die interpretatie kun je aansluiten bij het patroon van bolke de BEER, japie KREkel, anna Ananas. Alleen heb je dan nog steeds de klemtoon achteraan. Dat ligt dus niet voor de hand.

Als je een hansworst als een metaforische worst beschouwt, kun je ook nog aansluiten bij het patroon van ROOKworst, IJSworst, METworst en zo. Dat is het patroon van gewone samenstellingen. Je verwacht daarin niet zo snel een eigennaam als linkerlid, maar dat kan wel. Zo kun je een worst van slager Piet wel een PIET-worst noemen en een worst die een beetje op buurvrouw Sjaan lijkt ook wel een SJAAN-worst. Ook kun je met een klein beetje moeite zeggen: ‘Daar komt die BEP-figuur weer aan’ of ‘Daar heb je die FLIP-gozer weer’. Wie weet sluit HANSworst daarbij aan.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: klemtoon

Lees Interacties

Reacties

  1. Harry Reintjes zegt

    30 juni 2019 om 18:18

    of ligt eea aan het verschil tussen noord- en zuid-nederland bij het leggen van klemtonen bij bijv. rosMAlen (noord) versus ROSmalen (zuid, m.n. de inwoners zelf)? ook is, bij de klemtoon op worst nog n betekenis mogelijk: hans’ worst 😉

    Beantwoorden
  2. Pieter zegt

    1 juli 2019 om 00:25

    Hier in het uiterste zuiden van ons taalgebied (of hoe noemen jullie, Nederlanders, dat ) heb ik nog nooit de variant met de klemtoon achteraan gehoord. Het is ook niet meteen een woord dat je hier vaak hoort, trouwens.
    Ik ben nu wel benieuwd en ga eens rondhoren hoe de mensen rond mij het zouden uitspreken.

    Beantwoorden
  3. Marcel Plaatsman zegt

    1 juli 2019 om 13:21

    Zo’n variatie is er ook bij “tweedehands-“. Je hoort wel “tweedehands áuto”, maar ook: “tweedehándsauto”. Dat -hands- wordt dan ook weer als -hans- uitgesproken, natuurlijk. Misschien wordt dat beklemtoonde hans/hands wel als een pejoratief voorvoegsel aangevoeld

    Beantwoorden
    • Harry Reintjes zegt

      1 juli 2019 om 15:05

      Bij dit voorbeeld lijkt me het verschil in beklemtoning eerder een semantisch verschil te veroorzaken. Hij verkoopt tweedehands áúto’s, geen tweedehands fietsen, meubels….
      Hij verkoopt tweedehándsauto’s, geen nieuwe. De klemtoon kan zelfs verschuiven baar het eerste lid, waarmee de betekenis wordt: zeer slecht, zeer oud. Dit is geen twéédehands auto, maar een dérde- of víérdehands.

      Beantwoorden
      • Harry Reintjes zegt

        1 juli 2019 om 15:09

        baar=naar. vgl. ook eersterangs, eerstelijns

        Beantwoorden
  4. M. Helder zegt

    2 juli 2019 om 04:17

    Ik vind de klemtoon op HANS niet ‘minder makkelijk te verklaren’. Samengestelde woorden waarvan het eerste deel een eigennaam is, krijgen doorgaans de klemtoon op die naam: maRIakaakje, PIEterman, sintJAcobsschelp, joHANnesbroodboom. (Tegenvoorbeelden kan ik zo gauw niet bedenken – iemand wel?) Dus als je niet weet dat het eigenlijk ‘Hans Worst’ is, is de kans groot dat je HANSworst zegt.

    Beantwoorden
  5. Rob Duijf zegt

    8 juli 2019 om 23:40

    Tot vandaag heb ik nooit over deze worst nagedacht, maar ik weet als Zaankanter cq Noord-Hollander niet beter dan dat ie HANSworst heet, net als als zijn synomiemen ‘hofnar’, ‘mallerd’, ‘onbenul’, ‘pias’, ‘zottekap’, met de klemtoon op de eerste lettergreep…

    https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d4/Nl-hansworst.ogg

    Beantwoorden

Laat een reactie achter bij Harry ReintjesReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

J.A. Dèr Mouw • Ik werd al aardig knap

Ik werd al aardig knap, want ‘k leerde fransch.
Blij was ‘k! Als je dat kende, ja, dan was je
Een eind op streek, begreep ik, want dan las je
Verne in ’t oorspronk’lijke en Aimard’s romans.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Bloemen voor de honger,

de donkerste, de blauwe,
van as, van grijs graniet,
zwart ijs,
een kamer zonder raam,
een telraam zonder kralen,
een kamer zonder mens,
gegeten knaagt de tijd
voorbij,
de tanden uit de kam,
de grafkrans leeggeschranst,
een steen.

Bron: uit de reeks ‘Slaapwandelen’; Vrij Nederland, 22 december 1962

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

28 november 2025: De Sint-Nikolaasavond

28 november 2025: De Sint-Nikolaasavond

10 oktober 2025

➔ Lees meer
21 november 2025: Tekstselectie in het Nederlandse literatuuronderwijs

21 november 2025: Tekstselectie in het Nederlandse literatuuronderwijs

8 oktober 2025

➔ Lees meer
21 januari – 8 april 2026: Postacademische cursus Recente Nederlandse en Vlaamse letterkunde

21 januari – 8 april 2026: Postacademische cursus Recente Nederlandse en Vlaamse letterkunde

7 oktober 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1884 Maximilianus van Moerdijk
sterfdag
1956 Ludovic Grootaers
➔ Neerlandicikalender

Media

Docent Nederlands zijn als andertalige

Docent Nederlands zijn als andertalige

11 oktober 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Openingszitting Colloquium IVN

Openingszitting Colloquium IVN

8 oktober 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Wanneer is iets literatuur?

Wanneer is iets literatuur?

2 oktober 2025 Door Redactie Neerlandistiek 4 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d