Johannes stelt zich anders voor

Voornamendrift (35)

Door Gerrit Bloothooft en David Onland

Johannes staat tot 1989 te boek als de populairste babynaam voor jongens. Dat zegt de bevolkingsadministratie. Maar in de praktijk stelt Johannes zich meestal helemaal niet zo voor. Laten we eens kijken hoe Johannes echt door het leven ging. De populariteit van de belangrijkste roepnamen van Johannes als eerste voornaam vanaf 1940 staat in figuur 1. Die is zelden Johannes, maar vooral Jan, Joop en Jo, later Hans, Jos, John, Johan naar gelang de mode van de tijd. Steeds vaker is het ook een andere naam die nog wel met een J begint – zodat er geen conflict is in de initiaal – maar niet noodzakelijk van Johannes is afgeleid. Ongerelateerde roepnamen met een andere beginletter kunnen van een volgnaam zijn afgeleid (in 6,5% van de gevallen) of helemaal geen relatie hebben met de officiële naam (5,5%).

Figuur 1. De populariteit van de belangrijkste roepnamen van alle 34.514 mannen met de officiële eerste voornaam *Johannes* in het roepnamencorpus. J* betekent overige roepnamen die met een J beginnen, bij *anders* is dat laatste niet het geval. Voor de duidelijkheid zijn de curven gebaseerd op 5-jaarlijkse gemiddelden

Maar 14% van alle Johannessen die in 1940 geboren zijn, gaf begin 21^ste eeuw als roepnaam Johannes op. Van de recenter geborenen is dat nog maar 5%. Jan is de traditionele roepnaam van Johannes, maar de populariteit daarvan daalde gelijk met die van Jan als officiële voornaam. In absolute zin is hier sprake van een dubbele daling: als officiële naam daalde de populariteit van Johannes van 8% tot 0,5% van alle jongens tussen 1940 en 2005 (figuur 2), daarboven daalde de roepnaam Jan nog eens van 40 naar 6%. Wat in absolute aantallen een daling betekent van 3,2% naar 0,0025%.

Figuur 2. Populariteit van *Johannes* als eerste voornaam voor jongens in de basisregistratie personen.

Deze ontwikkeling geldt ook voor de kortste vorm Jo en het als verkleinvorm daarvan afgeleide Joop (van Jo-pje). Een andere roepnaam is van oudsher Hans, maar die heeft rond 1960 een modepiek gekregen.

John is een typisch na-oorlogse modenaam en heeft als roepnaam voor Johannes een top rond 1970. Die populariteits-ontwikkeling van John zie je zowel in de roepnaam als wanneer John door ouders aan de burgerlijke stand wordt doorgegeven (figuur 3). Mode laat zich op gelijke wijze zien, ook al daalt het aantal Johannessen sterk over deze periode. Mode blijkt een onafhankelijke factor te zijn.

Figuur 3. De populariteit van *John* als roepnaam van *Johannes* (rood) en als officiële eerste voornaam (groen, geschaald tot gelijke oppervlakte). 5-jarig gemiddelden.

Ook Johan is een oudere roepnaam, maar de populariteit als roepnaam is toch behoorlijk anders dan die van de officiële voornaam (figuur 4). Dat kan er aan liggen dat Johan Cruijff (Hendrik Johannes) vanaf 1964 decennia lang in het voetbal actief was en mogelijk in de roepnaam werd vernoemd.

Figuur 4. De populariteit van *Johan* als roepnaam van *Johannes* (rood), en de populariteit als officiële eerste voornaam (groen, geschaald tot gelijke oppervlakte). 5-jarig gemiddelden.

Na 1970 hebben veel roepnamen van Johannes alleen de eerste letter gemeen. Dat zijn Joost, Jeroen, Jeffrey, Jurgen, Joris en nog veel andere namen. Ze zijn niet van Johannes afgeleid, maar de drager houdt wel vast aan de initiaal. In 2005 was ook dat laatste voor 35% van de roepnamen niet meer het geval.

Roepnamen van Johannes (ongeacht de positie in de voornaam) met een frequentie groter dan 9 (in ons totale bestand) staan in tabel 1. De namen zijn afleidbaar van Johannes of beginnen met een J. Ongerelateerde roepnamen zijn niet opgenomen. Het zijn allerlei segmentaties en spellingsvarianten, en buitenlandse vormen met naast de al genoemde John (Engels), Jean (Frans), Iwan (Russisch), Yan (Bretons), Juan (Spaans), Jens (Deens), Johann (Duits), Ian (Schots). Die worden blijkbaar meer bij de tijds gevonden.