• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Etymologie: wispelturig

18 juni 2015 door Redactie Neder-L Reageer

Door Michiel de Vaan


wispelturig bn. ‘grillig’
Vnnl. Onstantaftich wispeltuerich weyfelaer ‘onstandvastige, wispelturige weifelaar’ (Dictionarium Germanicolatinum, 1556, Antwerpen), een wispeltuerich liedeken ‘een ondeugend liedje’ (Spul van Sinnen van den Siecke Stadt, 1534–1564, Amsterdam), ook ‘veranderlijk; lichtzinnig’. In de 17e eeuw komt ook wispeltuur bn. voor, maar bijna alleen in metrische teksten, hetgeen doet vermoeden dat het uit wispelturig verkort is (cf. Bogaers 1866). Kiliaan geeft het woord als wispel-duerigh, waarvan men in het algemeen denkt dat het t door d vervangen heeft naar voorbeeld van ongedurig. Een in het eerste lid identiek en in het tweede lid vergelijkbare formatie is Mnl. wispelsinnich (Gemma Vocabulorum, 1490). Vergelijkbare samenstellingen in het Duits zijn: Mnd. wispelhaftig ‘wispelturig, die veel bewegen en toch niets uitvoeren’, Mhd. wispelecht ‘onstandvastig’.

Wispelturig is afgeleid van het ww. wispelen ‘telkens heen en weer bewegen, rondlopen’ (1477), maar het suffix –turig is onverklaard. Sommigen menen dat –duerich de oudste vorm is, maar daartegen spreekt dat wispelduerich slechts eenmaal voorkomt, en dat het onwaarschijnlijk is dat een bekend suffix –durig vervangen zou zijn door een elders niet voorkomend –turig. Een alternatieve etymologie die uitgaat van een woord tuur is niet voor handen. Dan blijft als beste mogelijkheid, dat –turig door ronding van ie tot uu uit –tierig zou zijn ontstaan, zoals bijv. de Vries/de Tollenaere voorstellen. Het tweede lid zou dan Mnl. tiere ‘aard, gedrag’, Nnl. tier ‘gedrag, houding; behoefte, genoegen’ bevatten (zie goedertieren). Een betekenis ‘van beweeglijk houding’ of ‘met onstandvaste behoeften’ zou goed op wispelturig passen. Maar ronding van ie tot uu vindt normaliter alleen naast lipklanken of l plaats (bijv. in Noord-Holland en West-Vlaanderen). Mogelijk is de gecombineerde invloed van voorafgaande w-p-l hier verantwoordelijk voor de ronding tot tuur. Aantrekkelijker lijkt me echter, de ronding op te vatten als hypercorrectie in een oorspronkelijk *wispel-tierig. Die hypercorrectie kon ontstaan doordat aan StNl. duur, g(eh)uur, sturen, vuur in de dialecten van Holland, Zeeland en West-Vlaanderen in het algemeen dier, g(eh)ier, stieren, vier beantwoord(d)en. Bovendien raakte het zn. tier in onbruik. Eventueel kan ook de assonantie met wispeltuyt ‘wispelturig persoon’ (1525) meegewerkt hebben.

Lit.: A. Bogaers. 1866. Over de weg- of uitlating der g in ’t algemeen, en bij den adjektievalen uitgang ig in ’t bijzonder. De Taalgids 8, 1–32.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Wispelturig

Wellicht is het een persoonlijke afwijking, maar ik heb de neiging om in te zoomen op woorden.

9 juli 2025

In "Artikel"

Etymologie: rul

Door Michiel de Vaan rul bn.  ‘korrelig’ Nnl. rul ‘los, fijkorrelig’ bn. in de rulle aarde (1622, Bredero), het rulle zand (1814), ‘los’ in Laetst zagh ik een aerdigh baesje / Dorre blaedtjes rul op een / Houden ‘laatst zag ik een aardig baasje dorre blaadjes los op elkaar houden’…

30 maart 2017

In "Artikel"

wuft

Door Michiel de Vaan wuft bn. ‘frivool’ Mnl. wijft ‘beweeglijk’ (1475–1495), Nnl. wift ‘beweeglijk, onbezonnen, lichtzinnig’ (1562), bw. wifjes ‘op levendige wijze’ (1659); met -u- Nnl. wuft ‘beweeglijk; dwalend, zwervend; lichtzinnig, onbestendig’ (1602), zelden wuf (1624). De u-vormen lijken vooral Hollands. Dialecten: Gronings, Oostfries wif ‘beweeglijk, wispelturig, dartel, schichtig’. Verwante…

31 mei 2018

In "Artikel"

Categorie: Artikel Tags: Addenda EWN, etymologie, taalkunde

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Inger Christensen • de reiger bestaat

en vruchtbomen bestaan en vruchten in de moestuin waar
abrikozenbomen bestaan, abrikozenbomen bestaan,
in landen waar de warmte juist die kleur
vruchtvlees voortbrengt die abrikozen hebben

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Vertakt van ongeduld
kent hout maar een verlangen
zien liggen wat het voortbracht,
geen blad mag blijven hangen.

Bron: Vluchtige Verhuizing, postuum verschenen, 1975

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

13 november 2025: Letter en Geest-lezing: U wordt weggesleept

13 november 2025: Letter en Geest-lezing: U wordt weggesleept

10 november 2025

➔ Lees meer
24 november 2025: Herdenking veertigste sterfdag C. Buddingh’

24 november 2025: Herdenking veertigste sterfdag C. Buddingh’

10 november 2025

➔ Lees meer
21 november 2025: Trendsconferentie: Lezenswaardig – actuele perspectieven op lezen in het onderwijs

21 november 2025: Trendsconferentie: Lezenswaardig – actuele perspectieven op lezen in het onderwijs

5 november 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

Geen neerlandici geboren of gestorven

➔ Neerlandicikalender

Media

Een kantiaanse benadering van de oorsprong van taal

Een kantiaanse benadering van de oorsprong van taal

12 november 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Sint-Nikolaasavond en Koning Willem II

De Sint-Nikolaasavond en Koning Willem II

9 november 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Dag van de biografie: Sander Bax

Dag van de biografie: Sander Bax

5 november 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d