Door Marc van Oostendorp
Zelfs gepromoveerde taalkundigen blijken de geheimzinnigste klank van het Nederlands niet te kennen! In deze video leer je er alles over.
- Door naar de hoofd inhoud
- Skip to secondary menu
- Spring naar de eerste sidebar
- Spring naar de voettekst
Neerlandistiek
Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek
Footer
Leuk item! Ik glot bij ‘Isra-eliet’, afhankelijk van de snelheid waarmee ik spreek wel wat subtieler.
Voor ‘chaos’ dan weer niet, behalve in Latijn /kha-os/, maar goed, dat gaat dan weer niet over het Nederlands.
Ik zeg an-eeroob.
Cha’os versta ik als “ga, os!”. Maar voor mij hoort die glottisslag dan ook aan het woordbegin, wat niet voor iedere spreker zo is.
Interessant.
Volgens mij zeg ik geen glottislag in Israeliet, Kanaaniet, chaos en anaeroob, tenzij ik heel nadrukkelijk spreek. De ae in anaeroob spreek ik trouwens meer als een aai uit, niet als twee gescheiden klinkers.
Maar ik heb wel een glottislag in beamen, waar de eerste klinker geen a is maar een sjwa.
Ik ben docent Nederlands als tweede taal en sommige van mijn studenten hebben grote problemen met de woordinitiële glottislag, waardoor ze meer een soort h uitspreken aan het begin van een woord dat met een klinker begint. Erg lastig om aan te leren, zo’n minimedeklinker.
Ook op YouTube wijzen verschillende mensen erop dat je ook een glottlisslag zegt na een sjwa. Dat is juist. Het punt daarbij is dat de sequentie sjwa-andere klinker alléén voorkomt als de sjwa bijv. in een voorvoegsel staat. Binnen ongelede woorden komt die sequentie helemaal niet voor. Nu geldt fonologisch dat voorvoegsels heel onafhankelijk zijn van het voorafgaande woord. In die zin staat de a in ‘beadem’ dus aan het begin van het woord (dat is waarom ik vergeten ben dat te melden). Sommige mensen zeggen zelfs een glottal stop voor de ee in ‘onteer’.
Dat zou bij anaeroob ook volgens de klassieke Latijnse uitspraak zijn: ae = /ai/.
Maar anaeroob is een van oorsprong Grieks woord voor lucht, ᾱ̓ήρ,met als genitief ἀέρος waarvan (an)aeroob is afgeleid. De uitspraak is dan ook a-e-roob.
In eerste regel lees: …is afkomstig van een van oorsprong…
Eens.
In het Nederlands niet helemaal onbekend, als afzonderlijke klank zonder erop volgende klinker niet waarneembaar: als je met geleidelijke opbouw van de beginklinker tegen de hond ‘af!’ zegt, dan luistert die met zekerheid niet. Mijn eerste confrontatie met de glottisslag was als klein kind toen ik uiteraard de vakterm nog niet kende in de eerste klank van het eerste van de twee eerste bewust gehoorde woorden Duits, namelijk ‘Ach so!’
Tussen twee klinkers heb je de ‘vokalischer Neueinsatz’, voorbeeld van zichzelf, niet noodzakelijk met glottisslag. Maar de uitspraak van Katja Ebstein die ‘Theater’ zingt met zo’n duidelijke j (heet in het Engels een ‘glide’) tussen de e en de a beschouw ik als niet correct, doet mij denken aan al die Nederlanders die DDR uitspreken als DDjer.
Een karakteristieke Duitse uitspraak met ‘vokalischer Neueinsatz’ horen we in “Memoiren’, te weten memo-aren.
Men trekt zich er m.i. onvoldoende van aan wat ik hierboven schrijf, namelijk dat ‘vokalischer Neueinsatz’, ook in geval dat Verein niet zuidelijk als Verrein wordt uitgesproken, niet noodzakelijk met glottisslag gepaard gaat.
Glottisslag vind ik zo’n taalkundige term die ik steeds vergeet, misschien ook omdat ik het een onherkenbaar woord vind, wat betekent ‘glottis’? Opgezocht en ‘glottis’ is modern Latijn (begin 18e eeuw) voor de benaming van de ‘stemspleet’. En dat gaat weer terug op het Griekse ‘glottis’ en ‘glōtta’ dat tong betekent. Maar ook door dit filmpje en heldere uitleg hoop ik het nu niet meer te vergeten.
Interessant, Marc. Ik heb het gevoel dat in ‘Israeliet’, spontaan gesproken, mijn ‘a’ meer een sjwa is en zonder glottisslag in de /e/ overgaat (is dat anticipatie van de /e/?). Datzelfde doe ik volgens mij ook in ‘Israeli’ (wat ik in niet-bijbelse context zou gebruiken voor inwoner van ~, en wat, mogelijk relevant, een ander klemtoonpatroon heeft): “de Israeli’s” wordt voor mij iets van dis’relies.