Door Marc van Oostendorp
Er is een nieuwe uitdrukking, geheel en al van Nederlandse bodem, niks geen Engels. Ton den Boon schreef er zaterdag al over in zijn onvolprezen taalrubriek in Trouw (hier op Blendle, dus €) en op het Meldpunt Taal werd het een paar dagen eerder ook al opgemerkt: helemaal de moeder. De melder had de volgende zin van de website van het Eindhovens Dagblad gehaald (het ging over die jongens die voor een vlog op de dak van een trein waren gesprongen):
- Stelletje debielen. Hopelijk procederen zowel Veolia als ProRail jullie helemaal de moeder
Wat is de geschiedenis van deze constructie? In zijn stukje zegt Den Boon dat hij hem terug ziet gaan tot 2012, maar dan gaat het om een net andere constructie: ALLEMAAL de moeder. In die goede oude tijd paste daar bovendien slechts één werkwoord bij, neuken. Hier is de oudste tweet (waarin dat werkwoord overigens impliciet blijft, al wordt het toevallig even ervoor wel genoemd:
Ik haat stiekemerds als je me de fack unfollow gooi een fucking uf ofzo jullie allemaal de moeder die dat hebben gedaan !!!
— SHENNF (@ShennFinesse) 15 mei 2012
Deze uitdrukking werd in 2013 nationaal bekend doordat het werd gebruikt in een filmpje dat PowNed op de tv uitzond en op internet plaatste:
De historie is een vertrouwde: seksuele beledigingen aan het adres van de moeder zijn een universele waarde, al zijn ze in Nederland tot een paar decennia geleden altijd relatief weinig populair geweest. Het de verwijst natuurlijk naar een herkomst in de straattaal.
Bruikbaar
Maar de ware uitdrukking lijkt pas de laatste maanden doorgebroken, door de twee veranderingen waar ik hierboven naar verwezen: allemaal werd helemaal en je kon er voortaan alles mee doen: volgens GeenStijl (dat vermoedelijk een belangrijke rol heeft gespeeld in de verspreiding van de uitdrukking) valoriseert de historicus Leo Lucassen (IISG) bijvoorbeeld iedereen de moeder.
Dat het werkwoord flexibeler is geworden, maakt de uitdrukking natuurlijk meteen een stuk bruikbaarder. Zoals al uit dit voorbeeld blijkt, is hij niet langer alleen een belediging of een bedreiging, maar is helemaal de moeder een versterker geworden die voor ongeveer iedere handeling bruikbaar is, zolang we maar een meewerkend voorwerp vinden, zoals iedereen.
Sloop
Ook de verandering van allemaal naar helemaal heeft natuurlijk bijgedragen aan de grotere populariteit. Je kunt nu ook een enkeling de moeder breken, beluisteren of vervelen. Dat helemaal en allemaal qua woordvorm zoveel op elkaar lijken heeft natuurlijk bijgedragen aan de verandering. Misschien heeft ook de populariteit van uitdrukkingen als ik vind het helemaal leuk een rol gespeeld.
Zo klikte dus van alles in elkaar en dat is minstens een deel van de verklaring van de grote vlucht die de uitdrukking de laatste maanden kennelijk neemt.
Al kun je uiteindelijk nooit helemaal verklaren waarom het precies nu gebeurt. Bij de zoektocht die enkele twitteraars gisteren ondernamen kwam in ieder geval al een instantie voor van de moderne uitdrukking: “Ik sloop je helemaal de moeder” uit 3 november 2013. Waarom is dat dan niet al 2,5 jaar geleden doorgebroken?
Met dank aan Christopher Bergmann, Ton den Boon, André Engels, Rob van Kan, Sterre Leufkens, Sjoerd, Touareg, Sylvia Wenmackers en andere tweeps.
(Wil je ook weleens een bizarre taalvraag van mij helpen oplossen, volg mij dan: @fonolog.)
Dus omdat de vroegste vondst van de moeder-constructie er toevallig één was met ‘allemaal’, en latere vondsten ‘helemaal’ gebruiken, wordt er direct vanuitgegaan dat er sprake is van een verandering / ontwikkeling? En dat zou dan “natuurlijk [hebben] bijgedragen aan de grotere populariteit”? M.i. allemaal en helemaal iets te veel nattevingerwerk.
Wel leuk dat je aandacht besteedt aan dergelijke straattaal-uitdrukkingen.
Nee, de redenering is meer dat ‘ik neuk jullie allemaal de moeder’ een betekenis heeft die je van de individuele delen kunt afleiden, terwijl ‘helemaal de moeder’ alleen als één geheel kan worden begrepen. Het is gebruikelijk om te denken dat een uitdrukking zijn bestaan begint als een logische combinatie van woorden en dan ‘versteent’.
Verder blijven dit soort redeneringen noodzakelijkerwijs altijd nattevingerwerk, dat is juist een van de dingen die ik hoop te laten zien: zelfs iets dat zich min of meer onder onze ogen afspeelt heeft al meteen een niet helemaal in kaart te brengen ontwikkeling.
Ik denk er eerder dat er voor het ritme en de kracht van de uitdrukking behoefte is aan een ‘allemaal’ of ‘helemaal’, afhankelijk van het getal van de geadresseerde(n).
‘Ik procedeer je helemaal de moeder.’ / ‘Ik procedeer jullie allemaal de moeder.’
De dak??
Ik vat ‘helemaal de moeder’ meer op als een overdrijving, een overtreffende trap. Als in: hij is van alle sukkels helemaal de moeder (de grootste sukkel). Misschien afkomstig van Saddam in de Eerste Golfoorlog: de mother of all wars???
“You hostess twinkie mother fucker” citaat uit de film “Living in oblivion” (1995 Tom DiCillo)
Ok, dank je
De relatie met het pownet item (van oktober 2013) is wel duidelijk: tot oktober 2013 komt ‘allemaal de moeder’ sporadisch voor in onze twitter-collectie en alleen in onschuldiget tweets als ‘allemaal de moeder van Iris volgen’, daarna: oktober: 2387 keer, november: 1736 keer, december 1121 keer, en ziin ook varianten als ‘allemaal de moeders’, allemaal de moederrr… best frequent.
‘Helemaal de moeder’ komt in 2013 nog nauwelijks voor, in 2014 iets meer, maar pas in 2015 redelijk frequent, alhoewel ook dan de variant met allemaal blijft winnen.
http://www.let.rug.nl/~gosse/Ngrams/trends.html
Dat zijn nuttige aanvullingen, ik moet me aanwennen om bij dit soort kwesties even bij jou/jullie te zoeken!
Er kan allicht een verband gelegd worden met ´de puta madre´ uit het Spaans?
Het wordt ´moeder´ bekt ook fijn.
‘De puta madre’ is in tegenstelling tot wat niet-Spaanssprekenden denken geen verwensing, maar juist heel positief. Bijvoorbeeld op de vraag: hoe was je vakantie? kun je antwoorden: ‘De puta madre.’ Dat betekent dat je echt een fantastische vakantie hebt gehad.
https://youtu.be/DvnPBu7WTXw
Ya Mama – The Pharcyde 1991
Ik heb de associatie met de kreet “We’re gonna turn this mother out” (helemaal los gaan) te horen in de hit uit 1975 “Give up the funk” van Parliament. Maar waar die mother dan weer vandaan komt….
lijkt meer op een soort vervolg van ‘ naar de malle moer gaan’ . Dat is in ieder geval wel een redelijk oude uitspraak.
“Het de verwijst natuurlijk naar een herkomst in de straattaal.” Die vat ik niet helemaal; hoe precies? Als in “krijg de [akelige ziekte]”?
Met ‘helemaal’ krijgt het voor mij ook meteen iets resultatiefs, alsof ‘de moeder’ een of ander dreigend negatief resultaat is voor het voorwerp van het werkwoord in de zin. ‘Ik procedeer je helemaal de moeder’ klinkt alsof het resultaat van het procederen een ongewenste aandoening van ‘je’ zal teweegbrengen.
Ik kende de uitdrukking eigenlijk niet, maar ging natuurlijk weer fantaseren. Naast dat resultatieve van hierboven voel ik de totaalwens erin: krijg het heen en weer en je moeder (of je hele familie aan wie je je bestaan te danken hebt) erbij. En dan vertaal ik het maar met zoiets als “met wortel en tak” of “radicaal te werk gaand”.