“Weet jij,” vroeg collega Anneke Nunn gisteren op Twitter, “waarom deze formeler is dan die?” Ze verwees naar een webpagina met adviezen om ‘vlotter’ te schrijven:

Heb je een nieuwe camera gekocht en wil je deze leren beheersen? klinkt veel minder vlot dan Heb je een nieuwe camera gekocht en wil je die leren beheersen?

Dat is inderdaad een intrigerend verschijnsel. De pagina zegt dat het ook nog geldt voor dit en dat en hier en daar, al geeft het daar geen voorbeelden van. Die vallen echter vrij gemakkelijk te construeren. Hier staan we dan klinkt inderdaad wat zwaarder dan daar staan we dan, en dit had ik je nog willen geven dan dat had ik je nog willen geven.

Wat is er aan de hand?

De leden van de woordparen deze en die, hier en daar en dit en dat hebben betekenissen die heel dicht bij elkaar in de buurt liggen. Wat is het verschil? In eerste instantie ben je geneigd te zeggen: hier is dichtbij en daar is ver weg. De afstand is daarbij gemeten vanaf degene die de woorden uitspreekt: dit boek ligt hier betekent dat het in de buurt van de spreker ligt, niet in de buurt van de luisteraar. (Er zijn ook talen die een woord hebben voor ‘dicht in de buurt van de luisteraar’. Mijn vrouw spreekt een Italiaans dialect waarin je twee verschillende woorden voor hier hebt.)

Maar op de keper beschouwd klopt dat niet helemaal. Althans hier betekent wel ‘dicht bij mij’, maar daar betekent niet (langer) ‘ver van mij weg’. Wanneer je zegt daar is Kobus is Kobus helemaal niet per se verder weg dan wanneer je zegt hier is Kobus. En dat geldt ook voor de andere paren. Deze kinderen zijn in de buurt, maar je kunt ook makkelijk zeggen die kinderen zitten aan mijn been te knagen – terwijl ze dat knagen alleen kunnen doen als ze voldoende dichtbij zijn. Zoals je ook best kunt zeggen dat boekje ligt heel dicht bij mij, maar veel moeilijker dit boekje ligt heel ver weg van mij.

Hier, dit en deze zijn dus veel specifieker. Daar, dat en die zijn algemener. Je zou ook kunnen zeggen: betekenislozer. Ze betekenen bijna ‘op een of andere plaats’. Ik denk dat ze daardoor ook minder zwaar klinken. In de zin Heb je een nieuwe camera gekocht en wil je deze leren beheersen? begint dat deze maar wat nutteloos op een bepaalde plaats te wijzen. Door die te gebruiken laat je de locatie in het midden.

Voor mijn gevoel kun je makkelijker dat kind hier zeggen dan dit kind daar, of die kinderen hier dan deze kinderen daar. De eerste kun je in ieder geval makkelijk op Twitter vinden. De drie woorden ‘dit kind daar’ vind je ook wel, maar voor zover ik kan nagaan altijd in een ander soort constructie ‘ik denk dat dit kind daar niets aan heeft’, niet ‘dit kind daar is echt geweldig’, zoals je wel hebt ‘dat kind hier is echt geweldig’.

Ik denk dat dit komt doordat daar anders dan dat in deze constructie nog wat betekenis behouden heeft. Er is geen enkele reden om dat daar te plaatsen behalve om een (specifieke plaats) aan te wijzen. Dit kind daar geeft dus echt twee tegenstrijdige vormen van informatie: het kind is dichtbij én ver weg. Maar in dat kind hier heeft dat niet zoveel betekenis, dus blijft het kind veilig dichtbij.